Trong bối cảnh toàn cầu hoá, biến đổi khí hậu đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với nhân loại và tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực trong đời sống, từ kinh tế, xã hội đến môi trường. Trong khi đó, tầng ozone có vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ sự sống trên trái đất bởi nó có khả năng ngăn chặn một phần lớn bức xạ cực tím từ mặt trời. Do đó, sự suy giảm của tầng ozone đã gây ra mối lo ngại toàn cầu, buộc các quốc gia phải đồng lòng hành động.
Phát biểu tại Hội thảo “Phổ biến Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ozone, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát”, do Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường) tổ chức mới đây, Phó cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu Nguyễn Tuấn Quang cho biết, hoạt động bảo vệ tầng ozone có ý nghĩa quan trọng trong sản xuất, sinh hoạt của con người trên toàn hành tinh. Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ tầng ozone, Việt Nam đã sớm phê chuẩn tham gia Công ước Vienna về bảo vệ tầng ozone, Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone từ năm 1994.
Với vai trò là cơ quan đầu mối quốc gia về bảo vệ tầng ozone, trong thời gian qua Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan, tổ chức từng bước hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật và tích cực triển khai các hoạt động quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ozone bảo đảm thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của quốc gia thành viên với Nghị định thư Montreal.
Việt Nam đã đạt được nhiều thành quả về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ozone như: Hoàn thành loại trừ tiêu thụ hoàn toàn các chất CFC, Halon và CTC; chất Methyl bromide được quản lý, kiểm soát theo mục đích: chỉ nhập khẩu cho mục đích khử trùng và kiểm dịch hàng hóa; chất HCFC được quản lý, loại trừ theo lộ trình từ năm 2013, tiến tới loại trừ hoàn toàn các chất này từ ngày 1.1.2040.
Năm 2019, Việt Nam phê duyệt tham gia Bản sửa đổi, bổ sung Kigali thuộc Nghị định thư Montreal nhằm mục tiêu không tăng lượng tiêu thụ các chất HFC theo lộ trình từ năm 2024, tiến tới giảm 80% lượng tiêu thụ từ năm 2045. Nếu được thực thi đồng bộ trên toàn cầu sẽ giúp giữ cho nhiệt độ trái đất không gia tăng 0,5 độ C vào cuối thế kỷ này, và sẽ đạt hiệu quả gấp đôi nếu kết hợp cùng với các giải pháp về tiết kiệm năng lượng.
Năm 2024 đã đánh dấu mốc 30 năm Việt Nam tham gia Công ước Vienna, Nghị định thư Montreal. Theo thống kê, đánh giá của Ban Thư ký ozone công bố tại kỳ họp tháng 7 năm 2024, Việt Nam đã loại trừ tiêu thụ 220 triệu tấn carbon thông qua hoạt động loại trừ các chất được kiểm soát kể từ năm 1994 đến nay. Việt Nam được quốc tế đánh giá là thành viên tích cực, có trách nhiệm cao; nỗ lực thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp và đạt được nhiều kết quả quan trọng trong quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát.
Việt Nam cũng đã tham gia Liên minh Tăng cường hiệu quả làm mát do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc khởi xướng, Sáng kiến về quản lý vòng đời các chất Fluorocarbon do Nhật Bản khởi xướng và tham gia Cam kết làm mát toàn cầu để cùng cộng đồng quốc tế thực hiện mục tiêu giảm phát thải toàn cầu đối với các hoạt động làm mát trong tất cả các lĩnh vực đạt ít nhất 68% vào năm 2050 so với năm 2022 để giữ mức tăng nhiệt độ ở ngưỡng 1,5 độ C.
Nhằm triển khai thực hiện nội dung về bảo vệ tầng ozone quy định tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Nghị định số 06/2022/NĐ-CP ngày 7.1.2022 của Chính phủ quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chủ trì xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ozone, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát tại Quyết định số 496/QĐ-TTg ngày 11.6.2024. Kế hoạch tích hợp toàn diện các yêu cầu quản lý mới để triển khai thực hiện đồng bộ các cam kết quốc tế, sáng kiến ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ tầng ozon và làm mát bền vững mà Việt Nam đã tham gia.
Các mục tiêu cụ thể thực hiện Kế hoạch đến năm 2045 bao gồm quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát; quản lý sản phẩm, thiết bị sử dụng các chất HCFC và HFC theo giá trị tiềm năng làm nóng lên toàn cầu; quản lý vòng đời các chất được kiểm soát; làm mát bền vững.
Theo PGS. TS Nguyễn Việt Dũng (Đại học Bách Khoa Hà Nội), hiện nay các thiết bị thuộc lĩnh vực làm lạnh (tủ lạnh, điều hoà không khí…) sử dụng các chất HFC, HCFC… đang phá hủy tầng ozone và làm nóng lên toàn cầu. Do đó, cần có các giải pháp chuyển đổi công nghệ làm mát thân thiện với môi trường nhằm làm giảm tác động xấu đến môi trường.
Để thúc đẩy hiệu quả hơn việc bảo vệ môi tầng ozone PGS TS. Nguyễn Việt Dũng cho rằng, cần tăng cường công tác tái đào tạo các cán bộ kỹ thuật trong thực hành tốt kỹ thuật lạnh và điều hòa không khí, giảm rò rỉ môi chất làm lạnh. Thúc đẩy thị trường trao đổi tín chỉ các bon trong lĩnh vực làm lạnh và điều hoà không khí. Song hành với đó, cần hoàn thiện phương pháp (tiêu chuẩn, quy chuẩn…) tính lượng phát thải khí nhà kính theo vòng đời thiết bị. Xem xét nghiên cứu việc đánh thuế phát thải, để xây dựng quỹ chuyển đổi quốc gia về công nghệ lạnh - xanh - sạch, thúc đẩy tái chế, tiêu hủy HFC…
