Vẽ tranh trên mặt đất

Chỉ sử dụng một hoặc hai ngón tay, người vẽ vạch lên một đường uốn khúc liên tục trên một bảng kẻ ô tưởng tượng để tạo nên một bố cục thanh nhã của các họa tiết hình học, thường là đối xứng. Mỗi một mẫu hình sandroing là một mê lộ với hình vẽ được tạo nên bằng ngón tay hầu như không nhấc lên khỏi mặt đất cho đến khi hoàn thành bức tranh.

Nằm ở Nam Thái Bình Dương, quần đảo Vanuatu có truyền thống sandroing (vẽ tranh cát) độc đáo nhưng cũng rất tinh vi và phức tạp. Không đơn thuần là một cách biểu đạt có tính nghệ thuật của người dân bản xứ, lối “viết” đa chức năng này được sử dụng trong nhiều hoạt động khác nhau – trong các nghi lễ, tiếp xúc, thông tin, khi thiền định... Các tư liệu lịch sử truyền khẩu bản địa đều mô tả sandroing là một loại hình chữ viết tồn tại trước khi nền giáo dục châu âu được du nhập vào Vanuatu.

Truyền thống đồ họa sinh động, giàu chất nghệ thuật dân gian bản địa này đã được phát triển như một phương tiện giao tiếp, thông tin giữa các cư dân của khoảng 80 nhóm ngôn ngữ khác nhau sống trên các hòn đảo miền trung và bắc Vanuatu, đặc biệt là các đảo Paama, Ambrym, Malakula, Pentecost, Ambae và Maewo. Người dân nơi đây có thói quen qua lại nhiều nơi giữa các đảo để thu thập kiến thức và kiếm sống. Họ đã dùng sandroing để trao đổi, vượt qua sự khác biệt về ngôn ngữ. Các lữ khách cũng để lại thông điệp bằng sandroing tại những điểm hẹn.

Không đơn thuần là “những bức tranh”, sandroing được sử dụng như là công cụ để ghi nhớ và truyền lại đời sau những nghi lễ và thần thoại của các cộng đồng ngôn ngữ khác nhau, là toàn bộ kiến thức và truyền thuyết có tính huyền thoại, một kho thông tin truyền khẩu hết sức phong phú về các sự kiện và lịch sử địa phương, những hiện tượng tự nhiên, các vũ trụ luận, các phả hệ, những tập thi ca theo chủ đề, là những bức minh họa cho chuyện thần thánh hoặc trần tục, các kỹ thuật canh nông, các mẫu hình kiến trúc và thủ công, các vũ điệu, những chữ ký, hoặc đơn giản là những thông điệp hoặc vật thể khơi gợi suy tưởng ở người xem. Do đó, nghệ nhân sandroing bậc thầy phải có không chỉ kiến thức sâu rộng về các mẫu hình đồ họa mà cả sự hiểu biết thấu đáo về ý nghĩa của chúng. Ngoài ra, người vẽ tranh, thường đã được đào tạo chuyên môn, cũng phải có khả năng diễn giải bức họa cho người xem.

Là những sáng tác phi vật thể không cần chất liệu nào khác ngoài mặt đất, sandroing thường được vẽ trên một khoảnh đất có lớp tro, bụi, đất tơi hoặc cát phủ trên bề mặt. Sau khi mặt đất đã được dọn sạch và làm cho bằng phẳng, nghệ nhân sandroing vạch ra bố cục gồm một ma trận các chấm nhỏ, một chữ thập đơn giản, hoặc một bảng kẻ ô tạo thành từ nhiều đường thẳng. Đó là cấu trúc, hay là cơ sở để đường vẽ liền mạch sẽ được miết bằng ngón tay quanh đấy. Từ lúc này, họa sĩ có thể kể chuyện hoặc hát trong khi vẽ, để chỉ hoặc giới thiệu, giải thích các phần của sandroing đang hình thành.        

Là những biểu tượng hấp dẫn của bản sắc Vanuatu, việc vẽ tranh cát gần đây thường được giới thiệu như một loại hình nghệ thuật trang trí dân gian đối với khách du lịch và cũng nhằm những mục đích thương mại khác. Điều này gây nên lo ngại là xu hướng đánh giá tranh cát chỉ ở mức độ mỹ học thuần túy này có thể dẫn đến việc mất đi ý nghĩa có tính biểu tượng sâu sắc hơn cũng như chức năng giao tiếp xã hội là chủ yếu của truyền thống này. Sandroing đã được UNESCO công nhận là kiệt tác di sản văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại.       

Từ năm 2004, UNESCO và Quỹ ủy thác Nhật Bản thực hiện một chương trình duy trì và phát triển sandroing ở Vanuatu. Những mẫu hình sandroing thông thường nhất đã được phổ biến rộng rãi như là biểu tượng của bản sắc Vanuatu trên tem bưu điện, giấy bạc và các tài liệu quảng cáo. Việc truyền thụ kỹ năng chuyên môn của các nghệ nhân vẽ tranh cát được khuyến khích qua các hoạt động biểu diễn hoặc triển lãm. Sandroing, đặc biệt là những khía cạnh của nó liên quan đến học tập như lịch sử và địa lý, được đưa vào chương trình giảng dạy chính khóa ở trường học và được tích hợp vào các khóa đào tạo nghệ thuật thị giác và biểu diễn. Truyền thống sandroing ở Vanuatu được tiếp thêm sức sống mới thông qua việc tổ chức các hoạt động tập thể và lễ hội của các cộng đồng có tập tục này nhằm tăng cường việc truyền thụ kỹ năng nghệ thuật của các nghệ nhân, chuyên gia. Lễ hội Sandroing hàng năm được tổ chức luân phiên giữa các đảo. Bên cạnh biểu diễn và thi sandroing còn có nhiều hoạt động khác như múa truyền thống, các trò chơi, biểu diễn ảo thuật và dệt thủ công, kể chuyện... Ngoài ra còn có những biện pháp thích hợp như xây dựng quy định về việc sử dụng tranh cát cho mục đích thương mại và có sự bảo vệ pháp lý cho dòng tác phẩm này, đưa vẽ cát vào trong chương trình học tập của học sinh và lập một quỹ ủy thác nhằm khuyến khích những hoạt động tạo thu nhập. Tất cả những điều này sẽ giúp điều hòa chính sách văn hóa của Vanuatu với lợi ích của những người mà đối với họ tranh cát trước hết và trên hết là một hiện thực xã hội sống động và phát triển mạnh mẽ.