Cố nhân (Phần cuối)
Truyện ngắn của Phạm Thuận Thành
Vũ sinh được ông huyện nhận cho ở lại là có ý muốn giúp chàng được học thêm, may ra đỗ ông cống ông tú thì có cơ hội lập thân. Một thời gian Vũ sinh cũng biết được chuyện tiểu thư con ông huyện đã từng giúp đỡ một trò nghèo vinh hiển nên càng cố gắng vừa làm vừa học. Qua Tết, học trò lục tục đến trường, được thầy sai mang lễ ra đình. Vũ sinh phải lo biện lễ dưới bếp hầu các môn sinh của chủ. Lúc Vũ sinh bê mâm lễ ra, thấy mặt mũi chàng đen nhẻm vì bồ hóng bếp rơi bám vào, một học trò nói vẻ khinh bỉ:
- Lọ mọ dưới bếp đen bồ hóng.
Vũ sinh đáp lại bằng một câu hỏi:
- Cặm cụi bên đèn vàng bảng treo?
Lúc ấy ông huyện vừa đi đến, nghe Vũ sinh đối đáp có khẩu khí khen:
- Người ở mà giỏi chữ đâu kém học trò, hôm nay ta cho đi lễ đình luôn, không phải phục dịch nữa.
Vũ sinh rửa mặt, thay quần áo lành, đội lễ lên đình. Lễ xong được xem hát. Đoàn hát làng đón từ Sơn Nam lên, có đào chính tuổi chừng đôi tám, hát hay múa dẻo, lại xinh tươi rực rỡ. Điệu “Xá Thượng” cô đào hát múa xong được dân làng thưởng tiền như mưa. Vũ sinh nghe hát ngọt lịm trong lòng nhưng không có tiền thưởng, xấu hổ quá núp vào cột đình nhìn. Nhận tiền thưởng xong cô đào chuyển qua điệu múa đèn. Dáng thục nữ bay lượn trong áo mớ bảy mớ ba, hai tay bê mâm đèn chao lượn. Cô đào lượn đến bên cột đình có Vũ sinh đứng nấp, chợt cô đứng khựng lại vì thấy có một vị thần đội mũ cánh chuồn gật gù theo dõi từng nhịp múa. Đến khi dân làng giục múa tiếp, cô đào mới thấy vị thần biến mất, trước mặt lại là một chàng trai khôi ngô tuấn tú, nhưng đầu tóc thì cháy nắng, quần áo nhàu nhĩ. Cô bất giác động lòng, cứ bê nguyên mâm đèn tiến đến trước Vũ sinh than:
- Anh hùng lưu lạc đến mức này ư!
Đoạn cô đào lần bao tiền đưa cả cho Vũ sinh và bảo:
- Chàng cầm lấy ăn học. Rồi em sẽ giúp chàng thêm.
Vũ sinh giơ tay nhận như cái máy, miệng chẳng nói nên lời. Cô đào đã quay đi chao liệng vào điệu múa.
Xẩm tối cô đào tìm đến nhà ông huyện xin cho Vũ sinh được theo học không phải làm lụng nữa. Cô nhận chu cấp đầy đủ cho Vũ sinh. Những khi rỗi rãi, cô đào lại đến giúp Vũ sinh như một thư đồng. Có khi ở lại mấy ngày liền. Tình thân hai người như vợ chồng. Ở bên người con gái trẻ đẹp, tuy Vũ sinh cẩn thận giữ lễ, nhưng lúc thanh vắng, lòng dục vẫn dấy lên, có lần Vũ sinh đòi được mây mưa. Cô đào thân nằm yên, nhưng nước mắt chảy tràn nói:
- Chàng được ăn học mà không giữ nổi chữ Lễ thì đứng làm sao được ở trên đời. Nếu chúng ta nên duyên, thì xin chàng đợi ngày vinh quy rồi vu quy một thể. Nếu chàng cố ép thì em cũng chiều, nhưng quan hệ đôi ta sẽ đoạn tuyệt từ đây.
Vũ sinh thấy cô đào đoan chính tự thẹn xin lỗi cô và đem nỗi lòng mà mải mê đèn sách. Tài học của Vũ sinh do đó càng trội hơn. Qua gần hai năm chàng chuyên chú học tập, ông huyện cho chàng về quê dự khảo hạch để thi hương, thi hội. Cô đào vét hết tiền của đưa cho Vũ sinh. Vũ sinh muốn đưa cô về quê ra mắt họ hàng, nhưng cô đào từ chối:
- Chàng cứ một việc lo học, thi đỗ đi đã.
Vũ sinh bùi ngùi chia tay. Xe đi một thôi đường, Vũ sinh mới chợt nhớ không biết cô đào tên là gì, quê ở đâu, sau này tìm gặp ở đâu, vội bảo người đánh xe quay lại. Nhưng nơi chia tay đâu còn bóng hình. Vũ sinh nhảy xuống xe tìm quanh quất và cất tiếng gọi. Chàng lẩm bẩm: “Chúng ta có duyên tất sẽ gặp lại nhau”.
Năm ấy Vũ sinh vượt qua kỳ khảo hạch ở huyện, rồi đỗ đầu kỳ thi hương. Vị cống nguyên về làng nhận được gói quà mừng. Đó là một bọc tiền, một mọn tóc và một bức thư. Bức thư viết đại ý chúc Vũ sinh đỗ đại đăng khoa và tìm con gái nhà gia thế môn đăng hộ đối giúp đỡ trên đường khoa hoạn, đừng chờ, đừng tìm cô đào nữa, vì cô là phận xướng ca vô loài, chỉ có thể giúp chàng lúc hàn vi, chứ không thể sánh duyên cầm sắt lâu dài. Cô gửi mọn tóc làm kỷ niệm mối tình vô duyên của hai người. Vũ sinh ngậm ngùi cất kỹ mọn tóc vào túi hương lúc nào cũng đeo bên mình.
Năm sau Vũ sinh lên kinh dự thi, đỗ đầu thi Hội, vào thi đình đỗ đình nguyên thám hoa. Ngày vinh quy, Vũ sinh chỉ có mọn tóc của cô đào để cùng vu quy bái tổ.
Từ đó năm nào vào ngày mồng Mười quan Thám hoa cũng cho mời các đoàn hát về phủ hát liền năm ngày mong tìm gặp cố nhân.
Nhưng đã qua hơn ba chục năm, quan Thám hoa đã thành đại thần nhất phẩm, chức Đô Ngự sử dài mà chưa một lần gặp lại. Đào nương ơi, nàng cố chấp để tôi mang nợ suốt đời, day dứt suốt đời ư.
*
* *
Từ đình làng Vòng về phủ, quan Đô Ngự sử cảm thấy nóng ruột như lửa đốt, không biết trong triều có chuyện gì đã xảy ra. Đến cổng, gặp lão quản gia đang đứng có vẻ chờ ông về, ông hỏi ngay:
- Hoàng Thượng có chỉ truyền ư?
- Thưa ông, không có ạ. Con đã đón được một gánh hát ở Sơn Nam Thượng, mời ông về gặp họ ạ.
- Được, được, lão mời họ vào phòng khách nhé. Chuẩn bị chè nước, bánh trái nữa.
Đoàn hát nào cũng được quan trực tiếp gặp gỡ buổi đầu như vậy. Trong lúc trò chuyện quan khéo léo hỏi thăm về cô đào năm xưa. Cũng có đoàn bảo biết, nhưng khi tìm đến đoàn có cô đào giống như lời tả của quan thì lại không phải. Quan biết chẳng qua cô đào cố tình lánh mặt. Quan có tên tuổi, chức tước tìm đến thì dễ, cô đào thì không rõ tên tuổi quê quán, tìm mới khó.
Đang nói chuyện, lão quản gia vào báo:
- Thưa ông, có mẹ con người ăn mày xin vào phủ hát xẩm kiếm ăn ạ.
- Ăn mày hát xẩm à, mời vào. Cứ coi họ là một đoàn hát. Lão mời họ vào đây hát luôn cho mọi người cùng nghe, coi như trao đổi ngón nghề.
Lát sau lão quản gia dẫn vào một bà già tóc bạc, mặt nhàu nhĩ, quần áo nhàu nhĩ, dắt một cụ bà hom hem, mắt đã lòa, tai đã nặng. Cả hai đượm vẻ sương gió. Bà già tóc bạc vái:
- Mẹ con tôi xin lạy quan lớn, xin lạy các quý khách.
Đoạn bà bảo mẹ ngồi xuống nền nhà, rồi tháo cây nhị khỏi vai, ngồi xuống cạnh mẹ. Lựa thế ngồi, bà kê cây nhị vào đùi kéo lên điệu nhạc và cất tiếng hát, giọng tuy trong nhưng đã run run:
Thiếp nay thi lễ con nhà
Thấy chàng mỹ mạo nết na dịu dàng
Cho nên lòng muốn đa mang
Biết rằng quân tử có màng hay không
Ngẫm duyên kỳ ngộ tương phùng.
Bà già dừng lại chấm nước mắt mới hát tiếp:
Vì đâu để lấy được nhau
Nếu không duyên nợ có đâu thế này
Đôi ta nay gặp nhau đây
Ba sinh âu hẳn nợ dầy chẳng không
Xin chàng hãy quyết đành lòng
Nâng khăn sửa túi mà hồng tựa nương.
Bà già lại dừng chấm nước mắt nói:
- Già rồi, cứ hát là nước mắt nước mũi lại chảy, tội thế.
Đoạn lựa nhịp hát tiếp:
Người đi em dặn người rằng
Đâu hơn người lấy, đâu bằng cũng đừng đợi em.
Người như tấm vóc đại hồng
Em như chỉ tím thêu rồng nên chăng
Cầu tre ai bắc gập ghềnh
Người đi cho khéo, ngã lấm mình ai thương.
Bà già bỗng ôm ngực ho ngằn ngặt, mãi không dừng lại được, nước mắt nước mũi lại giàn giụa. Hồi lâu bà nén ho nói:
- Xin quan lớn và quý khách xá tội cho.
Quan Đô Ngự sử thương tình sai lão quản gia đưa mẹ con người hát xuống nhà rửa ráy cơm nước và dặn tặng bạc như một đoàn hát bình thường. Cơm nước xong, bà già tóc bạc đưa cho lão quản gia một gói nhỏ gửi biếu quan lớn, rồi dắt mẹ ra đi.
Bận việc xếp đặt nơi biểu diễn, mãi đến đêm lão quản gia mới nhớ gói quà bà già hát xẩm biếu quan. Vừa nhận gói quà quan đã chột dạ. Mở ra, thấy chỉ có một mọn tóc đen nhánh giống hệt mọn tóc trong túi hương của ngài, quan thất sắc kêu lên:
- Cố nhân!
Ngài không kịp mặc áo dài không kịp xỏ giày đi nhanh ra cổng. Con đường hun hút tối. Không một bóng người. Nhưng quan dường như vẫn thấy hình hai bóng người già lụi hụi dắt nhau đi. Quan chạy đuổi theo. Càng đuổi bóng người càng xa rồi mất dạng. Ngài xây xẩm mặt mày, ngã tựa vào gốc đào, miệng không ngớt rên lên: Cố nhân! Cố nhân!
