Trong phát biểu đề dẫn, GS. TS. Thái Kim Lan - người chủ trì tổ chức hội thảo, cho biết, văn hóa - mà triết gia người Đức I. Kant gọi là "bản tính thứ hai" của con người, sau bản tính thô sơ, nguyên thủy, chưa được uốn nắn của con người khi mới sinh ra - trong quá trình nảy nở, phát huy điều kiện hiện hữu, đồng thời định hình cách sống của con người, trong đó có kiến trúc, như nơi trú ẩn của con người. Từ hang đá cho đến nhà chọc trời, kiến trúc được định hình theo nhu cầu văn hóa mà thi hào Goethe, sau I. Kant, đã định nghĩa lại khái niệm văn hóa rộng hơn bao trùm chủ thể và khách thể: thế giới và con người (văn hóa bao gồm môi trường, kiến trúc, mỹ thuật, ẩm thực, y phục, rừng núi, sông hồ, biển, thảo mộc và ngay cả phong tục, thói quen ăn ở của con người...).
“Ngược lại, kiến trúc trong quá trình được định hình từ văn hóa lại có thể định hình mới văn hóa, trong chừng mực tạo nên điều kiện tồn tại, cách sống của con người, cá nhân hay tập thể. Nói giản lược, kiến trúc có thể uốn nắn lối sống, ảnh hưởng lên tâm lý, đạo đức, cách hành xử của mỗi người. Kiến trúc, rộng hơn là đô thị, có thể định hình "bản tính thứ ba" của con người trong quá trình phát triển văn minh, kiến tạo một đời sống luôn được mong muốn cải thiện tốt hơn cho con người”, GS. TS. Thái Kim Lan nhận định.
Nhưng GS. TS. Thái Kim Lan cũng cho rằng, tiêu cực của tương quan giữa văn hóa và kiến trúc luôn có thể xảy ra khi kiến trúc có khuynh hướng tha hóa con người cư ngụ khi họ “buộc” phải sống trong những “hộp nhà”, những khu phố thiếu dưỡng khí và đánh mất tính nhân văn...
Hội thảo "Văn hóa và kiến trúc nhìn từ di sản và di sản Huế" được phác thảo và tổ chức trên tinh thần khoa học, cởi mở và thân thiện, đầy nhiệt huyết, "bùng nổ sáng tạo", với sự tham gia của nhiều kiến trúc sư tại Huế và ba miền, các chuyên gia về di sản văn hóa và trí thức Huế, cùng trao đổi, thảo luận về mối tương quan giữa văn hóa và kiến trúc, nhìn từ di sản Huế.
Bàn về tính cân bằng trong kiến trúc truyền thống Huế, TS. Phan Thanh Hải, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế, khẳng định, do những điều kiện đặc biệt về lịch sử hình thành, phát triển và môi trường tự nhiên, kiến trúc truyền thống Huế có tính cân bằng rất đặc biệt. Điều đó thể hiện rõ trong quy hoạch đô thị Huế suốt từ thời chúa Nguyễn qua thời các vua Nguyễn và ngay cả trong thời kỳ thuộc địa (1636 - 1945): Một đô thị cân bằng với hai phần Dương cơ và Âm cơ được kết nối bằng một dòng sông huyền thoại. Tính cân bằng đó còn thể hiện rõ trong bố cục các công trình kiến trúc truyền thống, bao gồm cả kiến trúc cung đình và kiến trúc dân gian, trong đó mỗi công trình kiến trúc tự thân đã có sự cân bằng hài hòa.
“Đặc tính này khiến cho kiến trúc truyền thống Huế trở nên độc đáo, khác biệt với một triết lý riêng. Đây là di sản quý giá mà Huế cần gìn giữ và phát huy trong bối cảnh đương đại - trong xu thế cả tỉnh Thừa Thiên Huế đang được quy hoạch để trở thành thành phố trực thuộc trung ương theo tinh thần Nghị quyết số 54-NQ/TW của Bộ Chính trị”, TS. Phan Thanh Hải nhấn mạnh.
KTS. Tôn Thất Liêm, chuyên gia tư vấn thiết kế kiến trúc - quy hoạch đô thị, cho rằng, cần tự rà soát giá trị đặc trưng không gì thay thế được của văn hóa truyền thống đặc thù của kiến trúc và không gian đô thị làm nên bản sắc của Huế mà những nơi khác không có được. Đội ngũ chuyên gia thiết kế nên nghiên cứu từ tài liệu cho đến thực tê của di sản kiến trúc và cấu trúc quy hoạch đô thị Huế từ ngàn xưa để lại, rút ra những yếu tố cần học hỏi vàphát huy để tạo ra được những sản phẩm thiết kế mới hài hòa với tổng thể đô thị Huế. Lấy tiêu chí hài hòa làm mục tiêu phấn đấu trong nghiên cứu, hoạch định và đầu tư phát triển những không gian đô thị mới, hiện đại nhưng hài hòa (không đối kháng) với phong cách của đô thị di sản Huế.
Từ phân tích nền tảng triết lý của người xưa trong xây dựng và phát triển Kinh đô Huế, liên hệ đến Huế hôm nay, nhà nghiên cứu Phạm Đức Thành Dũng cho rằng, phải biết dung hợp nền tảng triết lý của người xưa trong phát triển, nếu không thuận thì phải có một triết lý tiến bộ hẳn hoi trong phát triển...
