Thiên nhiên thu nhỏ của người Thái

Trong suốt những năm tháng rong ruổi nhiều bản làng Tây Bắc, hình ảnh những cô gái Thái nghiêng đầu bên khung cửi, tay đưa thoi nhịp nhàng lúc nào cũng làm Chie ngơ ngẩn. Với Chie, mỗi người con gái Thái như một nghệ nhân tài hoa. Nhinh hụ dệt phải, trái hụ san he, có nghĩa là “gái biết làm vải, trai biết đan chài”. Dưới bàn tay các cô gái Thái, những hoa văn, họa tiết như có hồn, lung linh sống động.

Lấy thiên nhiên làm hình mẫu, thổ cẩm của người Thái Tây Bắc không khác nào cảnh thiên nhiên thu nhỏ, là cỏ cây hoa lá, là con chim, con khỉ trong rừng hay ngọn núi sau nhà, con suối trước mặt. với các màu trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây, tím… Họa tiết thường đối xứng nhau, phản ánh quan niệm về sự hòa hợp âm dương của cuộc sống, quan niệm về đất trời cùng vạn vật, ước mong sự sinh sôi phát triển, chung sống thuận hòa, yêu thương giữa thiên nhiên và con người, tự bao đời nay vẫn thế.

Tuy vậy, mỗi vùng, thổ cẩm của người Thái Tây Bắc cũng khác nhau. Nếu như thổ cẩm của người Thái ở Yên Bái có màu thẫm hơn, sử dụng nhiều gam màu trầm, thì thổ cẩm của người Thái ở Sơn La, Điện Biên, Thanh Hóa lại tươi sáng, rực rỡ. Nếu như chân váy của người Thái ở Sơn La, Hòa Bình, Yên Bái là chân váy đen, không có họa tiết thì người Thái ở Thanh Hóa, Nghệ An chân váy lại có nhiều hoa văn rất đẹp.

Chie hỏi một cô gái Thái biết dệt tự bao giờ, cô trả lời: “Không nhớ đâu, 8 - 9 tuổi gì đấy, thấy mẹ dệt thì học theo thôi, rồi biết dệt lúc nào không biết nữa”.

Hầu hết trang phục cho gia đình như váy, khăn, áo của các thành viên, rồi chăn, màn, gối, đệm… đều được các bà, các mẹ, các chị em gái tự làm, từ trồng bông, kéo sợi, dệt vải…

Trước sự phát triển của cuộc sống hiện đại, sự giao thoa giữa các nền văn hóa, nhiều phong tục, tập quán truyền thống, bản sắc văn hóa các dân tộc đang mai một. Thời các bà, các mẹ, người con gái nào không biết dệt vải, thêu thùa là bị chê cười, nhưng thanh niên thời nay thì khác rồi, không mấy ai còn thích mặc váy áo truyền thống nữa.

Tuy nhiên, những trang phục truyền thống vẫn được coi như linh hồn của văn hóa dân tộc. Trong mọi dịp quan trọng của người Thái, những bộ trang phục và khăn thổ cẩm lại xuất hiện. Thổ cẩm vẫn được dùng làm của hồi môn cho các cô gái đi lấy chồng, là quà mừng cô dâu mới, hay để tiễn đưa một người đã khuất…

Trang phục truyền thống của các dân tộc không chỉ là đặc trưng để dễ dàng phân biệt giữa dân tộc này với dân tộc khác thông qua hình thức bên ngoài, mà nó còn biểu hiện cho khát vọng sinh tồn, đề cao ý thức tự hào của dân tộc đó. Sản phẩm thổ cẩm của người Thái không chỉ phản ánh đời sống sinh hoạt của đồng bào, mà còn mang cả linh hồn văn hóa truyền thống của người Thái, được làm nên từ sự sáng tạo và bàn tay khéo léo của những người phụ nữ.

Vì thế, dù xã hội phát triển thế nào, nghề dệt thổ cẩm vẫn luôn là niềm tự hào của người Thái, và nét đẹp này rất cần được lưu giữ, bảo tồn, trao truyền cho các thế hệ mai sau.