Lễ hội thắm tình quân dân
“Chạy lợn” là lễ hội chỉ có ở làng Duyên Yết, xã Hồng Thái, huyện Phú Xuyên, Hà Nội. Lễ hội độc đáo bởi đó không chỉ là dịp để dân làng ghi nhớ truyền thống ý nghĩa về tình quân dân cá nước mà ở đó còn chứng kiến một kỷ lục hiếm thấy: mổ lợn và bày cỗ tế thần chỉ trong… 2 phút.
Lễ hội thắm tình quân dân
Tương truyền, thời Hùng Vương, tướng Cao Sơn Đại Vương trên đường hành quân đánh đuổi giặc Thục, đi qua làng Diền xưa (nay là làng Duyên Yết). Các cụ cao niên trong làng xin thần được làm cỗ khao quân. Ngài bằng lòng nhưng yêu cầu phải làm thật nhanh để binh sỹ còn kịp hành quân đánh giặc. Trong bữa cỗ khao quân đêm ấy, ngoài những nông sản do chính người dân Duyên Yết làm ra còn có một món đặc biệt là thịt lợn. Dân làng đã mang những con lợn ngon nhất ra để làm cỗ khao quân. Cũng từ đó, làng Duyên Yết luôn tưởng nhớ tới vị tướng Cao Sơn Đại Vương và tôn ông là Thành Hoàng làng, thờ ở đình Thượng. Hàng năm, đây cũng là nơi tổ chức lễ hội “Chạy lợn” mang đậm nghĩa tình quân dân cá nước.
Các cụ cao niên trong làng kể lại, từ “chạy” ở đây có ý nghĩa là “thật nhanh” - mổ lợn thật nhanh, làm cỗ thật nhanh, chớp thời cơ để thắng giặc. Con lợn đem ra lễ hội phải được nuôi hết sức cẩn thận. Trước lễ hội 10 ngày, chỉ cho ăn cháo gạo nếp, tắm rửa bằng nước lá thơm sạch sẽ hàng ngày. Khi rước lợn vào đình, phải đặt lợn nằm trong một cũi sơn đỏ. Mỗi xóm cử ra 2 thanh niên cường tráng, chưa vợ, đầu đội khăn đỏ, quấn thắt lưng đỏ. Cả 10 tráng đinh tề chỉnh, khiêng 5 con lợn của 5 xóm, quỳ trước sân đình chờ lệnh. Khi tiếng trống lệnh nổi lên, lập tức khiêng lợn về vị trí giết mổ. Ở đây đã chờ sẵn những trai trẻ được phân công mổ lợn làm cỗ.
Những người trong đội “chạy lợn” của mỗi xóm, được phân công mỗi người lấy một thứ trong con lợn, làm chín để bày vào mâm cỗ. Mâm cỗ khi mang lên tế thần phải có đủ 10 thứ theo quy định của Lễ hội như: thủ, vĩ, tim, gan, bầu dục, thịt vai, thịt mông... và nhất thiết phải có lá mỡ chài, phủ lên thủ lợn để trang trí cho mâm cỗ thật đẹp. Các vết mổ trên mình lợn phải nhỏ gọn, kín đáo, trông như con lợn còn nguyên vẹn, trừ cái đầu bị chặt để mang đi tế thần. Con lợn nào bị thủng ruột và mổ phanh để lấy lục phủ ngũ tạng, đều không được chấm điểm. Từ lúc con lợn được khiêng về vị trí giết mổ, đến khi mâm cỗ tượng trưng được làm xong và đem vào tế thần chỉ hết 2-3 phút. Quả là một kỷ lục hiếm thấy!
Phục dựng nguyên bản
Nhằm giữ gìn, bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội “Chạy lợn” độc đáo, góp phần giáo dục truyền thống và phát triển du lịch, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cấp kinh phí 100 triệu đồng để đưa lễ hội này vào dự án bảo tồn di sản phi vật thể. Theo Trưởng phòng Nếp sống Văn hóa, Sở VH, TT và DL Hà Nội, Phùng Quang Trung, “Chạy lợn” là một trong những lễ hội độc đáo mang đậm bản sắc Văn hóa xứ Đoài, đã được Ngành Văn hóa lập kế hoạch khôi phục trong khuôn khổ chương trình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Trước đây, Lễ hội được tổ chức mỗi năm một lần nhưng qua chiến tranh đã bị mai một. Sở và các ngành hữu quan đã lập kế hoạch phục dựng theo đúng nguyên bản lễ hội xưa. Việc xây dựng kịch bản Lễ hội dựa trên cơ sở những phân tích khoa học đảm bảo khách quan, trung thực với lễ hội truyền thống nhưng không làm mất đi tính ngẫu hứng của lễ hội dân gian, đảm bảo phần lễ trang nghiêm, phần hội phong phú, vui tươi, lành mạnh...
Việc khôi phục lễ hội “Chạy lợn” không đơn thuần là việc gìn giữ, phát huy di sản văn hóa phi vật thể mà còn là nguồn lực để địa phương khai thác, phát triển du lịch. Các bậc cao niên của làng Duyên Yết đều mong muốn sau khi phục dựng, bắt đầu từ mùng 7 tháng Giêng Xuân Kỷ Sửu sắp tớái, lễ hội “Chạy lợn” sẽ tiếp tục được tổ chức hàng năm để nhân dân cả nước biết đến lễ hội có một không hai này.
