Tuyên ngôn Độc lập và chứng tích ngôi nhà 48 Hàng Ngang

      Ngày 19.8.1945, tổng khởi nghĩa giành chính quyền thành công ở Hà Nội. Chiều tối 26.8.1945, đồng chí Trường Chinh đón Bác Hồ về ngôi nhà 48 phố Hàng Ngang. Trong bối cảnh cách mạng vừa mới thành công, tình hình an ninh chưa ổn định thì việc bố trí nơi ở và làm việc cho Bác Hồ, cho các đồng chí Thường vụ Trung ương là rất quan trọng. Cửa hàng Phúc Lợi, chuyên buôn bán đồ tơ lụa, một cơ sở tin cậy của cách mạng đã được chọn là nơi để Bác Hồ làm việc. Ngày nay, khi đến thăm di tích lịch sử 48 Hàng Ngang, tầng 1 xưa kia là cửa hàng, nay là nơi trưng bày hình ảnh, hiện vật- như là một bảo tàng nhỏ. Còn tầng 2 được giữ hầu như nguyên trạng, thành một chứng tích lịch sử quan trọng: Nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Phòng lớn tầng 2 phía đường Hàng Cân là nơi ở làm việc và họp bàn của các đồng chí Thường vụ. Phía trong phòng đặt máy chữ do Bác Hồ đưa từ chiến khu về. Phòng lớn tầng 2 phía đường Hàng Ngang có 2 phòng. Phòng ngoài là nơi ở và làm việc của đội bảo vệ. Phòng trong rộng chừng 20m2, là nơi ở và làm việc của Bác Hồ. 

      Có lẽ, gia chủ của ngôi nhà 48 Hàng Ngang, Hà Nội cũng không ngờ ngôi nhà của mình sau này lại trở thành một di tích lịch sử, nơi ra đời bản Tuyên ngôn Độc lập bất hủ. Chủ cửa hàng tơ lụa Phúc Lợi giàu có nổi tiếng Hà Nội bấy giờ chính là ông Trịnh Văn Bô- một nhà tư sản yêu nước. Bà Hoàng Thị Minh Hồ (vợ ông) là người trực tiếp chăm sóc Bác những ngày đầu Bác về Hà Nội, nhớ lại: "Chúng tôi thật ngạc nhiên và cảm kích khi thấy một vị lãnh đạo cao cấp của cách mạng lại giản dị, gần gũi như vậy- khi đó tôi chưa biết "Ông Cụ" chính là Nguyễn Ái Quốc, là Hồ Chí Minh, vị Chủ tịch đầu tiên của dân tộc ta...”. Không những biến nhà mình thành cơ sở cách mạng, ông bà còn đóng góp số lượng lớn tiền bạc cho chính quyền cách mạng non trẻ. Trong lúc ngân khố của Chính phủ chỉ còn vẻn vẹn 1 triệu 20 vạn đồng Đông Dương thì gia đình ông bà Trịnh Văn Bô đã ủng hộ 5.147 lượng vàng, tương đương hai triệu đồng Đông Dương cho cách mạng. Nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô là Uỷ viên Thường trực của Uỷ ban hành chính Hà Nội lúc bấy giờ, đã cùng vợ tham gia tích cực vận động các nhà tư sản Hà Nội ủng hộ tiền của cho Chính phủ trong " Tuần Lễ Vàng". Bà Minh Hồ còn vận động giới doanh nhân tham gia góp vốn để thành lập Việt Nam công thương ngân hàng. Và khi Toàn quốc Kháng chiến bùng nổ, gia đình ông bà lên Việt Bắc tham gia kháng chiến. 
      Tại chiếc bàn nhỏ, xinh xắn nơi góc phòng tầng 2 (ảnh) của ngôi nhà số 48 Hàng Ngang, từ ngày 28-31.8.1945, Bác Hồ đã hoàn thành bản Tuyên ngôn Độc lập, với tất cả trí tuệ và tâm huyết  của người  lãnh tụ hy sinh cả cuộc đời vì dân, vì nước,  tạo nên tuyệt tác có giá trị lịch sử, văn học muôn đời. Sau khi thông qua Thường vụ Trung ương, bản Tuyên ngôn được đánh máy ở đầu phòng họp Thường vụ Trung ương và được chuyển đến cơ sở bí mật trong nội thành Hà Nội. Sau này, hồi tưởng về những ngày viết Tuyên ngôn Độc lập, Bác nói: "Đó là những giây phút sung sướng nhất của đời mình". Nhà sử học Dương Trung Quốc nói rằng, cụ Hồ viết Tuyên ngôn Độc lập trong vài ba ngày nhưng đã chuẩn bị từ 20 năm trước. Năm 1926, Nguyễn Ái Quốc đã dịch và cho đăng Tuyên ngôn Độc lập nước Mỹ trên Báo Thanh Niên!
      Cũng tại ngôi nhà 48 Hàng Ngang, Bác Hồ đã có những cuộc tiếp xúc đầu tiên với các tổ chức quốc tế. Thiếu tá Archimedes L.A Patti- chỉ huy đơn vị OSS (Office of Strategic Services - Cơ quan phục vụ chiến lược Mỹ) đến Hà Nội khi Cách mạng Tháng Tám thành công là một trong những phái bộ đầu tiên được Bác Hồ tiếp tại 48 Hàng Ngang. Ông cũng chính là người nước ngoài đầu tiên được đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khi chưa được công bố. Trong thiên hồi ký Why Việt Nam? (Tại sao Việt Nam?) xuất bản 35 năm sau, Patti kể lại: Trước ngày Lễ Độc lập, Patti được Chủ tịch Hồ Chí Minh cho xem và trao đổi ý kiến về nội dung của bản Tuyên ngôn Độc lập do Người soạn thảo. Ngày 2.9.1945, cùng với nhóm công tác của mình, Patti đã có mặt tại Quảng trường Ba Đình và đã miêu tả một cách chi tiết, sinh động và hấp dẫn sự kiện lịch sử này.
      Khi nghiên cứu về bản Tuyên ngôn Độc lập, Giáo sư sử học Lê Mậu Hãn đã phát hiện có đến 3 bản Tuyên ngôn Độc lập có nội dung khác nhau. Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng, sở dĩ có sự khác nhau đó là sau khi thông qua, Tuyên ngôn tiếp tục được hoàn thiện, chỉnh sửa về câu chữ. Tuy có khác nhau nhưng nó không ảnh hưởng đến nội dung cơ bản của Tuyên ngôn Độc lập.   
      Nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng khi nói về bản Tuyên ngôn Độc lập đã dành những câu chữ sâu sắc: Khung cảnh lịch sử hoành tráng của mùa thu 1945 đã "hóa hồn" vào Tuyên ngôn và Tuyên ngôn tạc cái hồn ấy vào bia đá, trường tồn cùng năm tháng. Khi nhắc đến Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ và Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của cách mạng Pháp, Tuyên ngôn Độc lập Việt Nam nói lên tính chất lĩnh hội của cách mạng Việt Nam về quy luật sống của loài người. Ở đây, là Tuyên ngôn Độc lập của một nước trước đó là thuộc địa, một nước nông nghiệp nghèo. Ý nghĩa dân tộc bật nổi trong ý nghĩa quốc tế, khẳng định những gì mà lịch sử cả hành tinh đã khẳng định.

Minh Đức