Câu chuyện được kể thông qua hồi ức xen lẫn với hiện tại của nhân vật chính David Copperfield, một thanh niên trung thực, dũng cảm, cũng là nhân vật chiếm cảm tình của mọi thế hệ độc giả. David sống chung với người mẹ trẻ góa mà em tôn thờ. Đó là một người xinh đẹp, dịu dàng nhưng yếu đuối, không bao giờ dám cưỡng lại ý kiến người khác. Bên cạnh họ, chị bảo mẫu Peggotty với tính tình chất phác, cương trực, có trái tim thương người và hy sinh cho người đến mức quên mình. Qua Peggotty, David còn được làm quen với gia đình chị, trên bờ biển Yacmao, những người “tứ cố vô thân” đến chung sống với nhau, giản dị, chân thật, có tâm hồn rất mực cao thượng. Cuộc sống của gia đình David đang êm đềm thì bỗng bị xáo trộn bởi một sự kiện lớn: Người mẹ trẻ lấy ông Murdstone. Hai chị em Murdstone đã bước vào nhà họ với bản tính độc ác có sẵn, làm thay đổi tất cả: David bị khép vào một kỷ luật học hành khắt khe và một sự đối xử lạnh lùng, roi vọt, thay cho sự trìu mến. Mẹ David bị buộc phải sống theo ý người, nén chặt tình thương, dè sẻn sự bộc lộ tình cảm đối với con. Chị Peggotty bị giám sát, xa lánh và nghi ngờ. Từ trong lòng David, khủng hoảng đã nổ ra. Bị tước bỏ những âu yếm của mẹ, em trở nên sầu não, thèm khát yêu thương, rồi mụ mẫm vì phải liên miên học tập, cuối cùng em nổi loại chống lại người cha dượng. Bố dượng nhân đấy gửi em lên London, vào Salem học hiệu. Nhưng ở đây, em lại chứng kiến cảnh đối xử tàn nhẫn, khắc nghiệt của viên Hiệu trưởng đối với giáo viên và học sinh trong trường. Em bắt đầu chơi với Steerforth, một học sinh công tử nhà giàu và Traddles, mồ côi, giàu tình cảm, rồi đây sẽ trở thành người bạn thân.
Trong khi David đi học, tấn bi kịch gia đình vẫn ngấm ngầm tiếp diễn. Bị dồn nén về tình cảm, cưỡng bách về ý chí, mẹ David ngày càng héo hon vì ưu uất... Sau một lần sinh nở, chị lâm bệnh và qua đời. David chỉ kịp trở về đưa tang mẹ để rồi sau đấy, bước sang một khúc ngoặt của đời mình. Em lại được gửi lên London nhưng không còn đến Salem học hiệu mà đi làm công cho công ty Mơcxtôn và Grinbi. Ở đây em nếm trải những ngày tủi nhục nhất của kiếp sống khốn cùng, không cha, không mẹ. Nhưng cũng tại đây em lại được làm quen với ông Micawbew, một người nghèo xác, nợ nần và sĩ diện, nhưng cũng là một người trung hậu, một trong những nhân vật thành công nhất của Dickens, và quen thân cả với cái gia đình đông đúc, sống dở chết dở của ông. Cuối cùng, thấm thía mọi nỗi cơ cực, tự David đã quyết định bỏ trốn khỏi London, tìm đến Dover, nơi có một người cô ruột đang sống. Em đến Dover, suy kiệt và đói lả, nhưng đã gặp được bà cô già Besty Trotwood, một người cứng cỏi, kỳ quặc, song tốt bụng, sống bầu bạn với ông Dick, một người cũng không kém kỳ quặc, song dịu dàng và cũng tốt bụng như cô mình.
Cuộc gặp gỡ bất ngờ đã chấm dứt những ngày đau khổ kéo dài của David. Tiếp đó là những năm tháng đi học ở Canterberry, với bác sỹ Strong, ở trọ trong nhà luật sư Wickfield và chơi thân với con gái ông, Agnes, một cô bé “thiên thần” đoan trang, xinh đẹp và có lòng vị tha, không bờ bến. Học hành ngày càng tấn tới, tình thân với người cô và với ông Dick ngày càng nảy nở, đồng thời một quan hệ thắm thiết cũng ngày càng gắn bó David và Agnes lại với nhau. Nhưng suốt một thời gian dài, David chưa nhận ra được hết vẻ đẹp của nguồn tình cảm cao quý kia. Bị những say mê bồng bột chi phối, sau khi ra trường, về tập sự Biện lý tại văn phòng luật sư Spenlow và Gorki lại London, David đã yêu Dora, con gái Spenlow, một cô bé xinh đẹp nhưng ngốc nghếch, và hứa hôn với nàng. Thế rồi, cũng trong những ngày sống ở London, nhiều biến cố đã dồn dập xảy đến, rọi chiếu dần mọi mối quan hệ cũ của David, giúp anh nhìn sâu vào bản chất nhiều loại người mà trước kia anh gặp gỡ, giao thiệp, quen thân, nhưng chưa thật hiểu rõ. Ngay trong tháng nghỉ hè sau khi rời trường trung học, David đã về thăm lại Yacmao, gặp lại gia đình Peggotty nuôi anh từ tấm bé, và thấy rõ hơn tấm lòng của những con người hồn hậu ấy. Nhưng anh cũng gặp lại Steerforth, đưa Steerforth cùng đến Yacmao và chính người bạn bề ngoài hào hoa phong nhã này, kỳ thực bên trong là một kẻ đàng điếm, đã lợi dụng mẽ người hấp dẫn của y làm cho gia đình Peggotty tan nát. Bản thân David cũng gặp bất hạnh: Anh đã học thành công môn tốc ký kiếm ra tiền trong các công việc tòa án ở Quốc hội, đã viết văn và đã nổi tiếng, rồi cưới được Dora, được người vợ bé nhỏ tin yêu, nhưng tình yêu giữa hai người vẫn không hạnh phúc, vì Dora ngoài vẻ yêu kiều và bé bỏng, không biết làm gì hơn để giúp đỡ chồng. Cuối cùng, nàng bị bệnh tê liệt và chết, để lại nỗi thương tâm cho mọi người. Cũng như ở thời kỳ tuổi trẻ, giữa tình cảm buồn đau này, David lại tìm thấy ở Agnes một tiếng nói kỳ diệu làm dịu vết thương lòng. Nhưng rồi chính Agnes lại gặp bất hạnh: Một tên làm công gian trá của ông Wickfield là Uria Hip, lợi dụng lòng tốt và sự nhu nhược của ông, đã mạo giấy tờ nhằm đưa ông vào cảnh phá sản và buộc Agnes phải lấy hắn. May sao, những người bạn thời xưa của David là Traddles, bấy giờ là một sinh viên trường luật và ông Micawber, làm công cho Hip đã hiện ra đúng lúc để phát giác âm mưu của Hip, trả lại an toàn và danh dự cho gia đình Wickfield. Những bất hạnh tày trời và những tấm lòng sốt sắng vì người như thế, càng soi rõ vẻ đẹp của tình yêu, tình bạn... và đấy chính là dịp để thêm hiểu lòng nhau. Câu chuyện kết thúc bằng những màn hạnh phúc: David và Agnes sau bao nhiêu năm giấu kín tình cảm, đến lúc phải thổ lộ và nên vợ nên chồng. Chị bảo mẫu Peggotty giờ đây lại bế ẵm con cái của họ. Traddles cũng cưới vợ và sống thanh bạch nhưng đầy tình nhân ái. Ông bà Micawber cùng một bộ phận gia đình Peggotty đi tìm nơi an cư lạc nghiệp trên đất Australia, và họ đã tìm ra chỗ đứng ở tận bên kia đại dương. Cô Betsy Trotwood sống thư thái bên người bạn già...
David Copperfield đã làm nổi bật một cách hoàn hảo những sở trường của tác giả (thiên tài khắc họa nhân vật và xây dựng cốt truyện chặt chẽ), cũng làm giảm đến mức thấp những sở đoản của tác giả (coi nhẹ thế giới nội tâm, tính chất biếm họa lấn át hương vị hữu tình), đánh dấu một bước chuyển biến trong toàn bộ “nghệ thuật tuyệt mỹ” của tiểu thuyết Dickens (kết hợp khắc họa chân dung với phân tích tâm lý, dựng nên những nhân vật đa dạng, uyển chuyển, đầy mâu thuẫn, trở thành những điển hình mẫu mực của văn học thế giới). Toàn bộ cuốn truyện là một sự hấp dẫn duyên dáng, và vẻ linh động hiện lên từ đầu đến cuối, thông qua cái ánh sáng nóng rực của kỷ niệm, do nhân vật chính nói ra như những lời tâm sự. Chủ nghĩa hiện thực của Dickens quả đã mang phương thức biểu hiện trẻ trung nhất, làm nổi bật bản sắc cốt yếu nhất của nó là tình cảm nhân đạo chủ nghĩa.
Nguyễn Huệ Chi
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
