Từ AIPO đến AIPA: Một chặng đường lịch sử

Ý tưởng hợp tác liên nghị viện

Ý tưởng thiết lập cơ chế hợp tác liên nghị viện tương ứng với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á được hình thành qua chuyến thăm Indonesia, Singapore của Đoàn nghị sĩ Malaysia năm 1973. Năm 1974, Hạ viện Indonesia đã cử đại diện đến Thái Lan, Philippines, Malaysia, Singapore để vận động việc thành lập Diễn đàn liên nghị viện Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á.

Tháng 1.1975, Hội nghị Nghị viện ASEAN (APM) lần thứ nhất họp ở Jakarta để thảo luận về việc thành lập Diễn đàn hợp tác nghị viện khu vực Đông Nam Á. Tháng 8.1975, APM lần thứ hai họp tại Kuala Lumpur đã quyết định đổi tên Diễn đàn liên nghị viện ASEAN thành Tổ chức liên Nghị viện ASEAN (ASEAN Inter - Parliamentary Organization - AIPO). Tại Hội nghị lần thứ ba, họp tại Malina, Philippines tháng 9.1977, Quy chế AIPO đã được Trưởng đoàn Nghị viện 5 nước thành viên nhất trí thông qua, đánh dấu sự ra đời của AIPO, với mục tiêu thúc đẩy hợp tác liên nghị viện, xây dựng khu vực Đông Nam Á hòa bình, ổn định và thịnh vượng theo các nguyên tắc và mục tiêu ghi trong Quy chế.

Từ 5 thành viên sáng lập là Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan (năm 1977), AIPO đã từng bước phát triển thành viên: Việt Nam (năm 1995), Lào (năm 1997), Campuchia (năm 1999), Brunei (năm 2009) và Myanmar (năm 2011).

Phiên họp toàn thể Đại hội đồng AIPO - 23. Hà Nội, ngày 9.9.2002

Từ AIPO đến AIPA

Trong bối cảnh hội nhập và liên kết khu vực ngày càng tăng, từ Đại hội đồng AIPO - 22 ở Thái Lan (năm 2001), ý tưởng cải tổ AIPO nhằm tiến tới xây dựng một nghị viện chung cho khu vực, có chức năng lập pháp và quyền lực lớn hơn đối với các quyết sách của ASEAN đã hình thành. Sau đó, Đại hội đồng AIPO-25 ở Campuchia (năm 2004) đã nhất trí thành lập Ủy ban đặc biệt gồm 18 thành viên để nghiên cứu về lộ trình chuyển đổi AIPO thành một thể chế hiệu quả hơn và hội nhập chặt chẽ hơn.

Sau một thời gian nghiên cứu và thảo luận kéo dài, nghị viện các quốc gia thành viên nhất trí cho rằng, việc cải tổ AIPO cần có lộ trình phù hợp với các bước đi của ASEAN, không thể nóng vội trong việc sớm thiết lập một cơ quan lập pháp chung cho khu vực. Vì khác với Liên minh châu Âu và Nghị viện châu Âu, ASEAN là một cộng đồng các quốc gia có sự khác biệt lớn về trình độ phát triển, chế độ chính trị; đa dạng và khác biệt về văn hóa, ngôn ngữ. Sự liên kết nội khối của ASEAN tuy đã có những chuyển biến tích cực và gắn kết hơn, nhưng còn ở mức độ thấp hơn so với sự liên kết nội khối của Liên minh châu Âu và có sự khác biệt trong chính sách đối ngoại của từng quốc gia ASEAN. Vì vậy, Đại hội đồng AIPO - 26 tại Lào (2005) đã giao cho Hạ viện Indonesia tổ chức Hội nghị đặc biệt về chuyển đổi AIPO thành một tổ chức hiệu quả và liên kết chặt chẽ hơn. Năm 2006, Hội nghị đặc biệt về chuyển đổi AIPO đã họp 2 lần và đưa ra kiến nghị sửa đổi Quy chế AIPO nhằm kiện toàn hoạt động của Chủ tịch, Tổng thư ký và Ban chấp hành AIPO.

Đại hội đồng AIPO - 27 tại Philippines (2006) đã rà soát và sửa đổi Quy chế với một số điểm mới quan trọng: Đổi tên Tổ chức Liên nghị viện ASEAN (AIPO) thành Hội đồng Liên Nghị viện ASEAN (ASEAN Inter-Parliamentary Assembly - AIPA); Bổ sung nhiệm vụ và quyền hạn của Đại hội đồng, theo đó, Đại hội đồng có thể thông qua các sáng kiến về chính sách lập pháp phù hợp với lợi ích và mối quan tâm chung của cộng đồng để các nghị viện thành viên thực hiện; Đề cao vai trò và quyền hạn của Ban Chấp hành. Hội nghị Ban Chấp hành phải được tiến hành trước kỳ họp Đại hội đồng 3 tháng để chuẩn bị nội dung và chương trình nghị sự; Bổ nhiệm Tổng thư ký chuyên trách với nhiệm kỳ 3 năm theo nguyên tắc luân phiên theo thứ tự bảng chữ cái tiếng Anh tên của các nước thành viên; Bổ sung một số quy định mang tính ràng buộc hơn đối với các nghị viện thành viên.

Tại Hội nghị bất thường Ban chấp hành họp tại Kuala Lumpur (2007), Quy chế mới của AIPA đã được nghị viện các nước: Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Singapore, Thái Lan, Việt Nam và quan sát viên đặc biệt Brunei ký thông qua. Philippines và quan sát viên đặc biệt Myanmar ký Quy chế sau đó một thời gian.

Việc thông qua Quy chế AIPA đánh dấu sự chuyển đổi từ Tổ chức Liên nghị viện ASEAN (AIPO) thành Hội đồng Liên nghị viện ASEAN (AIPA). Đây không đơn thuần là sự thay đổi tên gọi hay từ ngữ, mà còn là sự nâng cấp quan trọng về mặt tổ chức, thể hiện tiến trình hội nhập ngày càng sâu sắc giữa các nước ASEAN, thể hiện nguyện vọng của các dân tộc ASEAN hướng tới mô hình hợp tác liên nghị viện hoạt động thiết thực, hiệu quả và hợp tác chặt chẽ hơn, phù hợp với mục tiêu thành lập Cộng đồng ASEAN vào cuối năm nay.