Trưng bày “Khơi nguồn đạo học”: Tái hiện nền khoa cử Việt Nam thời quân chủ

Phát biểu khai mạc trưng bày, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Đỗ Đình Hồng nhấn mạnh, ngay từ buổi đầu lập nước, với việc dựng Văn Miếu vào năm 1070 dưới triều vua Lý Thánh Tông và lập trường Quốc Tử Giám vào năm 1076 dưới triều vua Lý Nhân Tông, các vị vua triều Lý đã thể hiện sự coi trọng hiền tài, bồi đắp nguyên khí để xây dựng quốc gia hùng mạnh.

Trải qua thời Trần, dù đất nước còn muôn vàn khó khăn nhưng giáo dục vẫn được chú trọng và có bước tiến mới, với sự xuất hiện của nhiều thế hệ thầy giáo, môn sinh mà tiêu biểu là thầy giáo Chu Văn An cùng các học trò của ông.

Sang thời Lê, đặc biệt dưới triều đại vua Lê Thánh Tông, văn hóa giáo dục Đại Việt có sự phát triển rực rỡ. Lần đầu tiên trong lịch sử, khoa cử được tổ chức quy củ, chặt chẽ, người đỗ tiến sĩ được khắc tên trên bia đá đặt tại Quốc Tử Giám.

Với hơn 300 tài liệu hiện vật, chia 4 phần nội dung theo dòng lịch sử, trưng bày tái hiện cuộc đời và những đóng góp của vua Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lê Thánh Tông, thầy giáo Chu Văn An và những người có tầm ảnh hưởng như Nguyên phi Ỷ Lan, danh nhân khoa bảng Lê Văn Thịnh, Thân Nhân Trung, Lương Thế Vinh...

Trưng bày cũng kết nối nội dung với trưng bày “Quốc Tử Giám - Trường Quốc học đầu tiên” thành một chỉnh thể, giúp công chúng hiểu rõ hơn về lịch sử ra đời, phát triển của khu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám và kết quả nền giáo dục khoa cử Việt Nam thời quân chủ.

Xem các tác phẩm tại đây, TS. Nguyễn Viết Chức, Chủ tịch Hội đồng Quản lý, Viện Nghiên cứu văn hóa Thăng Long, cho biết, các thông tin ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa theo chiều dài lịch sử, mang thông điệp rõ ràng, có tính thời đại sâu sắc về sự hiếu học, trọng dụng nhân tài, trải qua hàng nghìn năm vẫn còn nguyên giá trị.

"Những ông vua như Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lê Thánh Tông không chỉ là quân vương mà còn là những nhà văn hóa lớn của dân tộc. Họ có bộ óc và tầm nhìn sâu sắc, góp phần làm nên sự trường tồn của văn hóa Việt trong việc đào tạo và trọng dụng nhân tài", TS. Nguyễn Viết Chức đánh giá.

Cũng theo TS. Nguyễn Viết Chức, nghiên cứu kỹ hơn về lịch sử ra đời, phát triển khu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, người xem còn thấy, không chỉ hoàng tử, hoàng thân quốc thích mà những người dân thường cũng được học, được thi và được công nhận bằng một chức quan cụ thể. Thậm chí, không phân biệt tuổi tác, từng có trạng nguyên 13 tuổi được trọng dụng là Nguyễn Trực - trạng nguyên đầu tiên của nhà Hậu Lê. Rõ ràng sự học của Việt Nam ngay từ xa xưa đã mang tính dân chủ. Đây là thông điệp cho chính chúng ta về nền giáo dục đương thời.

TS. Nguyễn Viết Chức cũng cho rằng, cách thức trưng bày giúp công chúng tự suy ngẫm, nghiên cứu về vai trò của các triều đại, các danh nhân văn hóa, các nhân vật trong lịch sử. Ví như khi nói đến Chu Văn An (1292 - 1370), thông tin rất cô đọng song đầy đủ và thú vị, thể hiện đây là người thầy đã cống hiến cả cuộc đời cho nghề dạy học, bất kể thân phận học trò là con quan hay thường dân. Ông là một người thấy đức độ, cương trực, cẩn trọng và đáng kính. Sau thời gian đầu dạy học tại quê nhà ở làng Thanh Liệt, Chu Văn An được mời lên kinh đô làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám và giảng dạy cho đến khi qua đời trong cảnh thanh bạch trên núi Phượng Hoàng.

Vốn là người tận tình, thẳng thắn và uyên bác, Chu Văn An đã góp phần to lớn trong việc đưa giáo dục vào vị trí trung tâm trong đời sống chính trị nhằm hướng tới xã hội công bằng hơn, đồng thời làm nổi bật những nền tảng cốt lõi của Nho giáo. Mọi tâm huyết và tỉnh thần tranh đấu của ông đều dành cho sự nghiệp “trồng người”. Sự trung thực, đức tính cương trực, các phương pháp truyền đạt sáng tạo và tầm nhìn thực tế của ông về giáo dục đã rèn đúc nên nhiều thế hệ tài năng...

Đại diện Công ty thiết kế Beau design, Cộng hòa Pháp, bà Amélie cho biết, nội dung thiết kế trưng bày tập hợp tối đa dữ liệu lịch sử và sắp xếp các không gian nhằm truyền tải được các giá trị của tri thức và ký ức. "Với phong cách thể hiện mang tính đương đại, phương án thiết kế của chúng tôi hướng tới tôn vinh chủ đề giáo dục thông qua các hiện vật và các giá trị kết nối cần truyền tải với nội dung gần gũi nhất".

Nội dung trưng bày  hướng tới thu hút đặc biệt là giới trẻ, thông qua các hình thức có tính tương tác. Các gam màu được sử dụng trong không gian trưng bày   gợi nhớ về các triều đại trong quá khứ. Hiện vật như bàn học của nho sinh hay bàn trong thư phòng của các vị vua đều nhằm lan tỏa nỗ lực phấn đấu, tinh thần học hỏi ở mọi tầng lớp trong bộ máy công quyền thời quân chủ.