AGI là gì, khác gì với AI?
Trí tuệ nhân tạo tổng quát (Artificial general intelligence - AGI) hay AI toàn năng, AI siêu thông minh là một lĩnh vực nghiên cứu AI lý thuyết nhằm tạo ra phần mềm có trí thông minh giống con người và có khả năng tự học và thực hiện các nhiệm vụ mà nó không được đào tạo. AGI có khả năng tự kiểm soát, mức độ hiểu biết hợp lý về bản thân và khả năng học các kỹ năng mới. AGI có thể được tích hợp vào xe ôtô, robot hoặc cơ thể động vật (thậm chí là cơ thể con người).
AI hiện tại là AI yếu, hẹp, bị giới hạn trong các thông số kỹ thuật tính toán, thuật toán và các nhiệm vụ cụ thể mà chúng được thiết kế. Chẳng hạn như các AI có bộ nhớ hạn chế và chỉ dựa vào dữ liệu thời gian thực để ra quyết định. Ngay cả AI tạo sinh có bộ nhớ tốt hơn cũng không thể được tái sử dụng cho các miền khác. Trong khi đó, AGI là AI mạnh, đầy đủ, có khả năng thực hiện các nhiệm vụ với mức độ nhận thức của con người mặc dù có ít kiến thức nền tảng.
AGI có nhiều khả năng mà AI hiện tại chưa đạt tới, bao gồm: (1) khả năng tư duy trừu tượng; (2) thu thập và sử dụng kiến thức nền tảng từ nhiều lĩnh vực; (3) ý thức về lẽ thường, quy tắc cách đối nhân xử thế; (4) khả năng hiểu thấu đáo về quan hệ nhân - quả; (5) nhiều khả năng khác như nhận biết màu sắc và độ sâu; các kỹ năng vận động tinh (vẽ một bức tranh mới…).
Tuy nhiên, AGI và AI không phải các hệ thống biệt lập mà một số tính năng vốn đã có mặt trong các hệ thống AI hiện tại như: xe tự lái có AI điều khiển; chatGPT; hệ thống chuyên gia (Expert systems); các siêu máy tính... Các tính năng này sẽ được phát triển trong AGI để có thể đạt được hoặc vượt qua trí tuệ con người. Do đó, AGI chính là sự phát triển trong tương lai của các hệ thống AI hiện tại (phiên bản nâng cấp của AI).
AGI có thể được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như giáo dục, y tế, sản xuất công nghiệp, dịch vụ. Trong giáo dục, AGI có thể được xem là một “giáo viên ảo”, có nhiệm vụ tương tác và đưa ra hướng dẫn trong quá trình học tập. AGI được ứng dụng phổ biến trong lĩnh vực y tế nhằm đưa ra chẩn đoán bệnh nhanh chóng và chính xác, phục vụ quá trình nghiên cứu và phát triển thuốc. Ngoài ra, nó cũng được dùng để tối ưu phác đồ điều trị cho từng bệnh nhân.
AGI được ứng dụng trong quản lý và tự động hóa quy trình sản xuất công nghiệp; xác định và phân tích các tình huống khẩn cấp, phát hiện lỗi trong quy trình tự động hóa, cải thiện chất lượng sản phẩm và nâng cao hiệu suất hoạt động. AGI cũng được dùng để cải thiện chất lượng, tính hiệu quả của các dịch vụ, như vận chuyển, du lịch, chăm sóc khách hàng, dự báo thị trường và hành vi mua sắm của người tiêu dùng.
Xu hướng nghiên cứu và phát triển
Hiện nay, việc tạo ra AGI là một mục tiêu chính của nghiên cứu AI và của các công ty như OpenAI và Meta. Một cuộc khảo sát cho thấy có 72 dự án nghiên cứu và phát triển AGI. Các dự án này nhằm mục đích nâng cao hiểu biết và khả năng của công nghệ AGI. Chẳng hạn, Dự án OpenCog Hyperon nghiên cứu việc kết hợp các mô hình AI hiện có và mới, bao gồm các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) làm thành phần chính, nhằm nâng cao khả năng của các hệ thống AI.
Một số công nghệ và phương pháp thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển AGI được các chuyên gia đề xuất gồm: (1) Sử dụng công nghệ học sâu - tập trung vào việc đào tạo mạng nơ-ron với nhiều lớp ẩn để trích xuất và hiểu các mối quan hệ phức tạp từ dữ liệu thô; (2) Phát triển AI tạo sinh để có thể tạo ra nội dung độc đáo và thực tế từ kiến thức đã học; (3) Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), giúp hệ thống máy tính hiểu và tạo ra ngôn ngữ của con người; (4) Sử dụng mô hình thị giác máy tính giúp các hệ thống trích xuất, phân tích và hiểu thông tin không gian từ dữ liệu trực quan; (5) Phát triển khoa học robot nhằm xây dựng những hệ thống cơ khí tự động thực hiện các thao tác vật lý.
Hướng tới một đạo luật riêng về AI
Mặc dù AGI mang đến nhiều cơ hội to lớn, các chuyên gia cũng cảnh báo về một số thách thức, nguy cơ từ hệ thống AGI nếu không được phát triển một cách có trách nhiệm, sử dụng một cách thiếu đạo đức hay vượt tầm kiểm soát của con người. AGI được dự đoán sẽ ảnh hưởng đến thị trường việc làm nhiều hơn so với các AI thế hệ trước. Các cuộc tấn công mạng, sử dụng AGI để phạm tội có thể gia tăng. Nếu AGI bị kiểm soát bởi một cá nhân sẽ dẫn đến sự tập trung quyền lực và tính minh bạch trong quá trình ra quyết định. Đặc biệt là nguy cơ AGI không được kiểm soát, có thể tạo ra hậu quả thảm khốc cho nhân loại, nếu chính hệ thống này coi con người là mối đe dọa ngăn cản các mục tiêu của nó.
Để sớm quản lý sự phát triển của AGI, Việt Nam cần nghiên cứu, hoàn thiện và ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số, hướng tới xây dựng một đạo luật riêng về AI. Theo đó, nghiên cứu xây dựng các giá trị cốt lõi của phát triển AI có trách nhiệm, bao gồm, phát triển AI (trong đó có AGI) phục vụ sự thịnh vượng và hạnh phúc của con người, lấy con người làm trung tâm; thúc đẩy mục tiêu phát triển bền vững, phát triển bao trùm; tôn trọng, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, đạo đức, xã hội, truyền thống; thúc đẩy đổi mới sáng tạo có trách nhiệm trên cơ sở hài hòa, cân bằng lợi ích và rủi ro của các hệ thống AI.
Xây dựng các nguyên tắc phát triển AI, hướng đến phát triển bền vững, an toàn, bảo mật; bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân; bảo đảm minh bạch và giải thích được; công bằng (bình đẳng, bao trùm và không phân biệt đối xử); tôn trọng quyền tự chủ và tự quyết định; trách nhiệm giải trình, khả năng kiểm soát thuật toán, mô hình AI; quản lý dựa trên rủi ro trong suốt vòng đời của AI.
Để xây dựng được những giá trị cốt lõi và hình thành bộ nguyên tắc phù hợp, cần hình thành các nhóm nghiên cứu về đánh giá trách nhiệm và tác động của AGI, từ đó mở ra lĩnh vực nghiên cứu liên ngành về quản trị công nghệ mới. Nhóm chuyên gia người Việt Nam có thể tham gia các nhóm nghiên cứu quốc tế về những vấn đề công nghệ mới, nhằm nâng cao năng lực, trình độ, mở rộng hiểu biết, cập nhật những vấn đề công nghệ mới.
Phát huy vai trò của các chủ thể liên quan trong quản lý sự phát triển của AGI. Chính phủ có quy định chi tiết về tiêu chí, thẩm quyền, trình tự, thủ tục xác định hệ thống AGI có tác động và rủi ro cao; trách nhiệm và các trường hợp miễn trách nhiệm của tổ chức, cá nhân có liên quan đến phát triển, cung cấp và sử dụng hệ thống AGI. Bộ Thông tin và Truyền thông quy định về nhãn; quy trình, thủ tục dán nhãn sản phẩm công nghệ số tạo ra bởi hệ thống AGI.
Các nhà phát triển hệ thống AGI có trách nhiệm bảo vệ quyền riêng tư, thông tin cá nhân; giải quyết kịp thời các yêu cầu tra cứu, sao chép, chỉnh sửa, bổ sung, xóa thông tin cá nhân theo quy định của pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Thông báo trước cho người sử dụng nếu hệ thống AGI có rủi ro về an toàn hoặc bảo mật khi quyền riêng tư hoặc quyền và lợi ích liên quan đến thông tin cá nhân bị vi phạm. Kiểm tra và giám sát thường xuyên các lỗ hổng và rủi ro bảo mật, phải lưu thông tin nhật ký về quá trình phát triển và quản lý hệ thống AGI.
