Những vấn đề trên đã được các diễn giả tập trung phân tích tại tọa đàm trực tuyến “Quyền riêng tư thời AI” do Viện Nghiên cứu chính sách và Phát triển truyền thông (IPS) tổ chức ngày 15.6.
AI là công cụ của con người, hỗ trợ con người
Theo ông Trần Hữu Nhân - kỹ sư dữ liệu và máy học tại Công ty Cổ phần One Mount Group, AI là bước tiến công nghệ tiếp theo của lịch sử loài người, sau các sáng chế về máy móc kỹ thuật, internet. AI được hiểu là công nghệ có khả năng mô phỏng hành vi của con người, trong đó dữ liệu chính là ‘trái tim’. AI chỉ hoạt động được khi được cung cấp dữ liệu đầu vào và đây là công cụ phục vụ mục đích của con người.
Chính vì cần dữ liệu đầu vào nên phải thực thiện thu thập dữ liệu, trong đó có dữ liệu cá nhân. “Dữ liệu cá nhân của mỗi người được thu thập liên tục thông qua tương tác của cá nhân trên không gian số. Khối dữ liệu này được xử lý để phục vụ cuộc sống con người như tạo ra sự trải nghiệm tiêu dùng, giải trí thoải mái hơn. Tuy nhiên, việc thu thập và xử lý dữ liệu cá nhân đến đâu là phù hợp thì cần chính sách và pháp luật”, ông Trần Hữu Nhân phân tích.
Ông Nhân cũng nhấn mạnh rằng AI là công cụ của con người, hỗ trợ con người ra quyết định tốt hơn. Công nghệ AI sẽ không thay thế được con người trong việc ra quyết định và chịu trách nhiệm. Chẳng hạn trong lĩnh vực y học, khi ứng dụng AI để xử lý dữ liệu nhằm đề xuất kết quả chẩn đoán và hướng điều trị, bác sĩ vẫn là người quyết định và chịu trách nhiệm với bệnh nhân. Bởi AI bị giới hạn bởi thời điểm mà kiến thức được dùng để huấn luyện, không có khả năng cập nhật các loại bệnh mới, và không có cảm xúc đạo đức như con người.
AI có cần đạo đức?
Ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và Phát triển truyền thông (IPS) - đặt câu hỏi: Có nên hiểu đạo đức của AI là đạo đức của người sử dụng AI không? Đã có quốc gia nào có bộ quy tắc về đạo đức của AI hay chưa?
Trả lời câu hỏi này, ông Huỳnh Thiên Tứ - Giảng viên Khoa Luật tại Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) - cho biết: Hiện nay, có hai hướng thảo luận về đạo đức của AI. Hướng thứ nhất là không cần nguyên tắc đạo đức trong lĩnh vực AI vì các nguyên tắc đạo đức đã tồn tại và được sử dụng lâu đời như công bằng, bình đẳng, tự do, yêu thương sẽ luôn tồn tại và được sử dụng dù cho có AI hay không có AI.
Hướng thứ hai là tạo ra các bộ nguyên tắc đạo đức trong từng ngành nghề có sử dụng AI. Các bộ nguyên tắc này sẽ hướng dẫn cụ thể, đáp ứng theo đặc thì của ngành nghề. Có như vậy, doanh nghiệp sẽ giảm chi phí thiết kế tiêu chuẩn, chính sách nội bộ khi sử dụng AI vì đã có sẵn bộ quy tắc chung của ngành.
3 nghĩa vụ, 4 nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam
Đánh giá về chính sách bảo vệ quyền riêng tư tại Việt Nam hiện nay, bà Nguyễn Lan Phương - cán bộ phân tích chính sách tại IPS cho biết, Nghị định 13/2023/NĐ-CP là văn bản pháp lý đầu tiên tại Việt Nam chính thức sử dụng khái niệm dữ liệu cá nhân, quy định về nghĩa vụ bảo vệ dữ liệu cá nhân đối với các chủ thể có hoạt động thu thập, xử lý dữ liệu cá nhân.
Cụ thể, nghĩa vụ bảo vệ dữ liệu cá nhân bao gồm 3 loại nghĩa vụ về nhân sự, hành chính, kỹ thuật và được xây dựng dựa trên 4 nguyên tắc gồm đồng thuận, tối thiểu, bảo mật và hợp pháp. Theo đó, chủ thể thu thập, xử lý dữ liệu cá nhân chỉ được thu thập, xử lý dữ liệu cá nhân cho mục đích nhất định khi có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu. Khi xử lý dữ liệu cá nhân, chủ thể này phải thực hiện đánh giá tác động xử lý dữ liệu cá nhân và dự báo các rủi ro có khả năng xảy ra, thực hiện biện pháp kỹ thuật từ khi bắt đầu và trong suốt quá trình xử lý dữ liệu và (được khuyến khích) áp dụng các tiêu chuẩn trong ngành để bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Theo bà Nguyễn Lan Phương, hiện nay, chúng ta chưa dự liệu hết rủi ro khi áp dụng AI để xử lý dữ liệu cá nhân và công nghệ AI phát triển rất nhanh chóng. Vì vậy, Nghị định 13/2023/NĐ-CP quy định nghĩa vụ đánh giá rủi ro và khuyến khích áp dụng tiêu chuẩn công nghệ sẽ bảo đảm hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân luôn được thiết kế để bảo đảm quyền riêng tư cá nhân.
Tuy nhiên, bà Nguyễn Lan Phương cho rằng, ứng dụng AI trong xử lý dữ liệu cá nhân sẽ tạo ra một số thách thức với chính sách. Đó là làm sao tận dụng AI trong xử lý lượng lớn dữ liệu cá nhân để phát triển kinh tế mà vẫn bảo đảm sự riêng tư, tự do cá nhân? Bên cạnh đó, cần hướng dẫn thêm về hoạt động sử dụng dữ liệu cá nhân mới tạo ra từ dữ liệu cá nhân ban đầu và quyền xóa dữ liệu cá nhân. Bởi lẽ, với năng lực của AI, các dữ liệu cá nhân rời rạc được thu thập và kết nối lại với nhau, tạo ra dữ liệu cá nhân mới từ quá trình suy luận, cho phép lập hồ sơ cá nhân tự động. Các dữ liệu cá nhân tạo ra từ quá trình suy luận của máy tính, hồ sơ cá nhân tự động này sau đó được sử dụng cho mục đích nghiên cứu, kinh doanh, thử nghiệm các công nghệ mới.
Để bảo vệ dữ liệu cá nhân trong bối cảnh AI, theo bà Phương, vẫn cần sớm nghiên cứu xây dựng Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân như một bước hoàn thiện hơn của Nghị định 13/2023/NĐ-CP.
