Tranh nghệ thuật của thổ dân Australia “lên ngôi” giữa thời hiện đại

Tranh thổ dân: độc đáo,  huyền bí…

Liên tiếp trong các cuộc đấu giá nghệ thuật quốc tế vừa được tổ chức, những tác phẩm của các nghệ sỹ thổ dân đều gặt hái thành công ngoài sức tưởng tượng. Nhiều bức vẽ đạt mức giá kỷ lục trước nay chưa từng có, như bức Earth’s Creation (Sự hình thành Trái đất) của nghệ sỹ thổ dân Emily Kame Kngwarreye đã lập kỷ lục về giá bán của một tác phẩm nghệ thuật thổ dân với 1,056 triệu đôla Australia (tương đương 910.345 USD). Hay 2 bức Emu Corroboree Man và Man’s Love story của cố nghệ sỹ vùng trung tâm Australia Clifford Tjapaltjarri cũng đạt hơn 820.000 USD. Những tác phẩm của các nghệ sỹ thổ dân đến từ vùng Kimberley, phía Tây Australia cũng cao giá không kém, có bức lên đến hơn 300.000 USD. Hay bộ sưu tập 300 tác phẩm vừa được tiêu thụ tại nhà đấu giá Sotheby’s ở Melbourne với kỷ lục 3,6 triệu USD... Đây là những bằng chứng rõ rệt nhất chứng tỏ sức mạnh đang lên của tranh nghệ thuật của thổ dân trên thị trường nghệ thuật thế giới.

Mối quan tâm đến tranh nghệ thuật của thổ dân bùng nổ từ hơn chục năm trước. Thật ít ai ngờ được rằng, những bức vẽ mang đậm dấu ấn văn hóa thổ dân này lại thoát được ra khỏi biên giới bộ tộc. Chúng xuất hiện ở Edinburg Festival, ở Venice Biennale và tiếp tục đi tới những gallery sang trọng bậc nhất thế. Không chỉ được đánh giá như những tạo tác mang tính văn hóa, những “mảnh vụn của lịch sử”, giờ đây chúng được xem như các tác phẩm nghệ thuật thực thụ và thu hút sự quan tâm đặc biệt của nhiều nhà sưu tập lớn đến từ Mỹ và châu Âu.

Điểm đặc biệt và độc đáo của hội họa thổ dân Australia đương đại chính là những chấm (.) - một biểu tượng quy ước được dùng phổ biến trong các bức tranh. Dấu chấm tượng trưng cho nhiều thứ: sao, trái đất, tia sáng… Ngoài ra, những họa tiết của tổ tiên cũng là một phần không thể thiếu và thường có “quyền năng” to lớn trong các bức tranh thổ dân đương đại. Chẳng hạn như các họa tiết vẫn dùng để khắc lên đá hay vẽ lên cơ thể, người họa sỹ có thể phối hợp lại một cách phức tạp hơn để thuật lại một câu chuyện nhiều tình tiết hơn, mang ý nghĩa biểu tượng cao hơn. Các bức vẽ nổi tiếng trong nghệ thuật thổ dân thường mang một nội dung sâu sa, chúng kể lại cho người xem dòng chảy của truyền thống bộ lạc từ xưa đến nay, diễn đạt những thông điệp của tổ tiên mà chỉ những người trong cùng một nền văn hóa mới có thể giải mã và thấy hết được cái đẹp của chúng. Nhưng có lẽ chính bởi sự huyền bí, sự “khó mà hiểu được” ấy đã khiến cho những nhà sưu tầm nghệ thuật, những người chơi tranh mê đắm. Ngắm một tác phẩm nghệ thuật nhiều khi không chỉ để tìm kiếm cái đẹp mà còn để suy ngẫm và chiêm nghiệm. Người thưởng thức tranh nghệ thuật của thổ dân dường như có thể tìm thấy trong "thế giới" từng bị khuất lấp ở quá khứ kia về sự đa dạng, phức tuế, sự bí ẩn khôn lường như chính đời sống đang biến đổi mỗi lúc của toàn xã hội. Điều đó khiến họ thích thú!

Sự sống lại và phát triển mạnh mẽ tranh nghệ thuật của thổ dân thời gian gần đây đi liền với sự công nhận mối tôn trọng hỗ tương trong một môi trường đa văn hóa đồng thời mang lại nguồn lợi nhuận kinh tế khổng lồ. Tại một nhà đấu giá danh tiếng ở London, vài ba năm trở lại đây, doanh thu hàng năm từ tranh nghệ thuật của thổ dân tăng đột biến, với khoảng 4,5 triệu USD. Giá trị tranh nghệ thuật của thổ dân hàng năm tăng từ 40 - 50% trong một thập kỷ qua và mỗi năm mang về cho Australia nguồn lợi nhuận ước tính từ 100 - 300 triệu đôla Australia với 6.000 nghệ sỹ trên khắp Australia.

Và đang bị đe dọa

Tranh nghệ thuật của thổ dân cũng đang bị đe dọa bởi gian thương và hàng nhái … Trong khi các họa sỹ danh tiếng khác được tận hưởng những thành quả thích đáng từ tài năng của mình thì các họa sỹ thổ dân thường bị gian thương ăn chặn, ép giá bởi vì đa phần trong số họ không nói được tiếng Anh và không bao giờ ra khỏi vùng đất của mình. Theo một báo cáo mới đây của Quốc hội Australia, gian thương đang thật sự trở thành vấn nạn khi những kiệt tác hội họa thổ dân rơi vào tay họ với mức giá thấp còn người chịu thiệt là những thổ dân nghèo khổ. Một nhà buôn thường trả 150 đôla Australia cho một bức họa được vẽ trong một tuần và bán nó với mức giá 1.500 đôla Australia hoặc những họa sỹ thổ dân bị “ép” sống trong những nhà trọ tồi tàn ở một thị trấn có tên là Alice Springs để vẽ tranh. Họ được trả công rất thấp trong khi phí sinh hoạt lại cao. Họ bị vướng vào nợ nần để rồi phải lao động cật lực để trả nợ. Ủy ban Cư dân đảo Torres Strait và Thổ dân (ATSIC) đã nhiều lần đặt vấn đề yêu cầu Chính phủ phải trả công xứng đáng khi khai thác tài năng nghệ thuật của các nghệ sỹ và ghi nhận bằng các giải thưởng cho các tác phẩm nghệ thuật của thổ dân. Tuy nhiên cho đến nay, yêu cầu này vẫn chưa được đáp ứng đầy đủ.

Thực tế trên đã buộc các bộ tộc thổ dân phải phát động một chiến dịch bảo vệ di sản của mình bằng cách luôn cải tiến cách vẽ tranh, sáng tạo ra những cách phối hợp họa tiết và biểu tượng mới nhằm tránh không cho thị trường khám phá ra những bí mật trong bức tranh để làm giả. Chính phủ Australia cũng đã thiết lập một hệ thống dữ liệu và nhãn hiệu để làm yên lòng các khách hàng tiềm năng về tính chất xác thực của tác phẩm. Hy vọng rằng dù có tới những gallery sang trọng nào, đến những vùng đất xa xôi nào, tranh nghệ thuật của thổ dân vẫn giữ được giá trị truyền thống vốn có của nó.