Tranh dân gian đang dần bị mai một

Nguồn: vietnam.vnanet.vn

Tranh dân gian ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của người dân, với những làng nghề làm tranh dân gian nổi tiếng như tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống, tranh làng Sình... Sự đa dạng về mẫu mã, thể loại, đề tài phong phú, tinh xảo về họa tiết tranh dân gian đã phản ánh toàn diện và khá chi tiết đời sống của người dân Việt Nam, từ tất cả những gì diễn ra trong đời sống bình dị của người lao động như cảnh cày ruộng, chăn trâu, các nghề thủ công đến đời sống trong gia đình, đời sống văn hóa, tín ngưỡng, tập quán, vui chơi, chu kỳ cuộc đời từ lúc ra đời, trưởng thành, lập gia đình cho đến tang lễ… đều được thể hiện rất sinh động. Với nét rất độc đáo là cùng với bố cục truyền thống thì trong tranh dân gian thường đề thêm mấy câu thơ, ca dao, tục ngữ bằng chữ Hán hoặc chữ nôm như là một thông điệp đầy màu sắc về đạo đức, luân lý và tín ngưỡng; hay là những khắc họa ước mơ của người lao động về cuộc sống gia đình thuận hòa, ấm no, hạnh phúc, về một xã hội công bằng, tốt đẹp.
 
Tranh dân gian không chỉ phản ánh đời sống của người dân mà còn phản ánh cả những thay đổi của đất nước qua các thời kỳ, những biến đổi khi tiếp xúc với văn minh phương tây. Chính sự mộc mạc, giản dị, gần gũi gắn liền với văn hóa người Việt trong tranh dân gian đã tạo nên sức sống lâu bền và sức cuốn hút đặc biệt với nhiều thế hệ người Việt Nam cũng như du khách nước ngoài. Có thể nói tranh dân gian góp phần không nhỏ vào việc lưu giữ những vốn văn hóa truyền thống của dân tộc, làm cho đời sống tinh thần của người Việt Nam thêm phong phú.

Là một nguồn tư liệu vô cùng quý giá, là giá trị văn hóa của người Việt, nhưng tranh dân gian hiện đang rơi vào tình trạng có nguy cơ bị mai một dần, biến mất dần trong đời sống của người dân Việt do tác động của nền kinh tế thị trường, nhu cầu thẩm mỹ của con người thay đổi. Treo tranh dân gian trong ngày tết đã từng là thú vui tao nhã, phong tục đẹp của người Việt Nam, trước đây hầu như không có nhà nào không treo tranh dân gian trong dịp tết. Tuy nhiên, hiện nay để có thể mua được tranh Đông Hồ bày bán trên các con phố Hà Nội trở nên rất khó khăn, hoặc nếu có thì kỹ thuật và thẩm mỹ cũng rất kém do bị thương mại hóa - Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam Phan Huy Lê cho biết.

Vậy phải làm gì để cứu nguy, để bảo tồn, phát huy di sản văn hóa này là câu hỏi không dễ trả lời. Theo Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam Phan Huy Lê, trước hết cần phải tiếp tục sưu tầm các tranh dân gian để bổ sung thêm những bộ sưu tập mới bên cạnh các bộ sưu tập tranh dân gian hiện có. Cùng với đó cần phải có giải pháp để bảo tồn nghề đóng tranh dân gian, chính là nghệ nhân và kỹ thuật đóng tranh.

Nghệ nhân đóng tranh dân gian có nghệ nhân làm giấy, nghệ nhân vẽ tranh và nghệ nhân làm khuôn, có mối quan hệ, liên kết chặt chẽ với nhau để có thể tạo ra một tác phẩm. Dù thời gian gần đây, với sự trợ giúp và khuyến khích của địa phương và ngành văn hóa đã có dấu hiệu phục hồi, tuy nhiên do số lượng nghệ nhân đóng tranh dân gian còn rất ít nên để có thể thực hiện được là một điều không hề đơn giản. Bên cạnh việc phong danh hiệu nghệ nhân thì còn cần phải có các chính sách, chế độ đãi ngộ cụ thể để tạo vốn sống và khuyến khích các nghệ nhân phục hồi nghề và truyền nghề cho con cháu.

Đặc biệt, để tranh dân gian phát triển thì phải có giải pháp để nuôi sống được tranh dân gian trong đời sống hôm nay và ngày mai - Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam Phan Huy Lê nhấn mạnh. Tranh dân gian cũng như di sản văn hóa nói chung, để có thể sống thì chỉ có thể là phát triển cùng với cuộc sống của cộng đồng, gắn liền với cuộc sống của cộng đồng.

Theo thời gian, cuộc sống và thẩm mỹ của con người thay đổi và tranh dân gian cũng có những bước phát triển mới, thay đổi để phù hợp với điều kiện lịch sử, văn hóa, xã hội; tuy nhiên thay đổi nhưng phải trên cơ sở bảo tồn kỹ thuật, nghệ thuật truyền thống và phong cách của tranh dân gian. Vậy làm thế nào để tạo được nhu cầu xã hội, thị trường cho tranh dân gian? Đây chính là nền tảng có ý nghĩa quyết định để nuôi sống và phát triển tranh dân gian Việt Nam, để tranh dân gian vẫn là một sản phẩm có ý nghĩa trong đời sống người dân Việt.