Tranh chấp một bản dịch: Đám cháy đang bùng lên

      Trong thư ngỏ thứ nhất đề ngày 22.3.2008 mang tên Sự thật về bản dịch cuốn “Những ngọn nến cháy tàn” gửi ngay sau khi cuốn sách phát hành (NXB Lao Động và Trung tâm Văn hóa và Ngôn ngữ Đông Tây phối hợp), ông Giáp Văn Chung khẳng định: Khi ông dịch Những ngọn nến cháy tàn (NNNCT), Nguyễn Hồng Nhung cũng đang dịch cuốn Lời cỏ cây. Họ thỏa thuận, sau khi dịch xong, sẽ đổi cho nhau để hiệu đính chéo. Trong quá trình làm việc này, có một người thứ ba, tên là TĐ (sau này ông Trương Đức Hường đã nhận mình chính là người này, và viết mấy lá thư ngỏ mà chúng tôi sẽ đề cập sau) xuất hiện, được bà Nhung giới thiệu giúp hiệu đính bản dịch NNNCT. Ông Chung cho biết, ông Hường sau hai tháng chỉ hiệu đính được khoảng 20 trên tổng số trên 100 trang bản thảo nhưng “Sau đó Nhung gửi thư yêu cầu tôi cho Hường đứng tên đồng dịch giả với mình. Từ vai trò hiệu đính họ lươn lẹo muốn chuyển sang đứng tên đồng dịch giả, phải chăng họ đã có ý đồ thoán đoạt bản dịch này từ trước?”.
      Thư qua thư lại, bà Nhung lại đề nghị ông Chung đồng ý cho cả 3 người đứng tên chung. Ông Chung “không đồng ý, rất bực mình và xin rút lại bản thảo vì thấy cách làm ăn của Nguyễn Hồng Nhung thật phi lý và tùy tiện”. 
      Theo ông Chung, ông bắt đầu dịch tiểu thuyết NNNCT của Márai Sándor vào tháng 2.2007. Trước hôm bà Nhung về Việt Nam (16.6.2007) một hai hôm, ông Chung đã thu bản dịch của mình vào một đĩa CD đưa cho Nguyễn Hồng Nhung. Ông viện dẫn: “Hôm tôi đưa đĩa CD này cho Nguyễn Hồng Nhung tại nhà Nguyễn Hưng (một bạn làm thơ), có cả TĐ và Hưng biết”.  
      Tuy nhiên, sau khi đoạn tuyệt với nhóm bà Nhung và ông Hường, ông Chung đã bàn với ông Hoàng Linh (Tổng biên tập trang báo mạng Nhịp cầu Thế giới của cộng đồng người Việt ở Hungary) thành lập Tủ sách NCTG và in NNNCT vào tháng 11.2007 tại Hungary, cuốn đầu của Tủ Sách. 
      Ông Chung khẳng định: “Tôi đã độc lập dịch từ đầu đến cuối, không lấy của ai dù một dấu phẩy - trừ những chỗ sửa (chính tả, lỗi type...) và bản dịch của tôi là bản đầu tiên. Cái gọi là “bản dịch của NHN” (nếu có) chỉ là bản có sau, khi trong tay NHN và TĐ đã có bản dịch của tôi theo cách thiếu lương thiện. Trong trường hợp cần thiết tôi có thể công khai toàn bộ những thư từ trao đổi giữa ba người để bảo vệ lẽ phải”.
      Ông Chung phản đối TTNNVH Đông Tây phát hành NNNCT và việc đem “cuốn sách đang có sự tồn nghi” giới thiệu với đoàn bà Ngoại trưởng Hungary Gncz Kinga dẫn đầu trong chuyến thăm Việt Nam từ 18 đến 21.4.2008. Sự kiện tranh chấp này Đại sứ quán Hungary tại Hà Nội cũng đã biết. 
      Khi NNNCT ra mắt đứng tên dịch giả Nguyễn Hồng Nhung, ông Giáp Văn Chung đã so sánh hai bản dịch và cho biết, bản dịch của bà Nhung có nhiều đoạn giống hệt bản của ông. Trong khi đó, bà Nhung nói chuyện với một số người Việt ở Hung rằng bà đã bỏ ra một tháng để dịch lại cuốn sách sau khi ông Chung rút bản thảo. 

      Trong lá thư ngỏ thứ hai, ông Chung chỉ trích Trung tâm Đông Tây “khi đã có bản dịch của tôi trong tay, đã lên kế hoạch in, mua bản quyền, đã thiết kế bìa... sau đó lại dùng bản dịch do bà Nguyễn Hồng Nhung dịch lại...?”. Ông yêu cầu các cơ quan hữu quan “kịp thời ngừng ngay việc giới thiệu và phát hành cuốn sách”. 
      Ông Chung cũng cung cấp cho chúng tôi một số ý kiến đánh giá về bản dịch Những ngọn nến cháy tàn của ông, trong đó ông đưa ra nhiều trí thức, nhà văn tên tuổi, hiện đang sinh sống trong nước và nước ngoài như Pháp, Nga, Đức, Áo... gửi mail khen ngợi ông. Đơn cử: Ông Vũ Hoài Chương, chủ biên Từ điển Hungary - Việt Nam, (ở VN) khẳng định: “Nếu mình dịch sẽ không hay bằng Chung”; GS Hà Dương Tường, CH Pháp: “Văn dịch của anh rất nhuần nhuyễn và đọc rất thích”; Trong danh sách còn có ông Nguyễn Ngọc Giao, Đại học Paris 7, CH Pháp; GS Sử học, Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Lâm; Nhà văn Nguyễn Quang Thân: “Tôi đọc ngay bài của anh, Forum của NCTG và so sánh đoạn anh trích của hai bản dịch. Rõ ràng hai đoạn này giống nhau như hai giọt nước và bản nào in sau tức là đã ăn cắp của bản in trước”...
      Trong khi đó, qua một nguồn tin trong giới ngoại giao, phía Hungary ủng hộ bà Nhung. Ngày 16.4, Hungary tổ chức ngày của Márai Sándor và mời bà Nhung tham gia như dịch giả chính thức. Hai cuốn sách in tại Việt Nam cũng có mặt dự triển lãm đợt này. 
      Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với nhà văn Trần Dũng, quyền Giám đốc NXB Lao Động. Nhà văn Trần Dũng cho biết: “Cho tới nay chúng tôi vẫn chưa nhận được yêu cầu từ ông Giáp Văn Chung. Mọi vấn đề bản quyền tác giả, dịch giả và tranh chấp, khiếu kiện nếu có, đều do phía Trung tâm Đông Tây chịu trách nhiệm. Điều này đã được thể hiện rõ trong hợp đồng liên kết giữa NXB và TT”. 
      Ông Đoàn Tử Huyến, giám đốc Trung tâm Đông Tây và cũng là biên tập viên NXB Lao Động xác nhận: Từ giữa năm 2007, bà Nguyễn Hồng Nhung về, bà Nhung nói sẽ giúp TT liên hệ với chủ sở hữu bản quyền, tìm tài trợ xuất bản sách... Cuối  cùng TT mua được bản quyền 2 cuốn sách trên với thời hạn 7 năm. Ông Huyến cũng làm một thư ngỏ ngày 18.4.2008, qua đó ông cho rằng vụ việc diễn ra quá ồn ào không đáng có và có lẽ cũng đã quá đà.
      Ông Đoàn Tử Huyến nhấn mạnh: “TTVHNNĐT tổ chức liên kết xuất bản cuốn sách Những ngọn nến cháy tàn hoàn toàn hợp pháp, hợp lý, có bản quyền tác giả, có giấy phép của NXB. Người dịch chịu trách nhiệm trước pháp luật, trước dư luận xã hội, trước NXB và TT. TT chỉ làm việc với bà Nhung, không làm việc với ông Giáp Văn Chung”.
      Tóm lại, theo ông Huyến, nếu cần thiết, có thể kiện ra tòa để giải quyết tranh chấp bản quyền. Chỉ có tòa án mới có thể phán quyết ai đúng, ai sai. 
      Sự việc tiếp tục nóng lên với hai bức thư ngỏ liên tiếp của ông Trương Đức Hường. Bằng lời lẽ lịch sự nhưng không kém phần chua cay, ông Hường viết: Tôi là một trong ba người có liên quan mật thiết và biết rõ sự thật. Những gì anh Chung nói và viết chỉ là một nửa sự thật. Cũng cần nói, từ đầu đến cuối, bà Nhung không hề lên tiếng một cách chính thức.
      Theo ông Hường, Bản dịch tiếng Việt cuốn NNNCT, do Giáp Văn Chung cùng Nguyễn Hoàng Linh in và bán ở Hungary chính là bản dịch đã được bà Nhung sửa chữa lại. Chúng tôi có 4 bản dịch tất cả: Bản dịch của anh Giáp Văn Chung, bản 7 chương đầu do tôi dịch, bản chị Hồng Nhung sửa (5 chương của tôi + 15 chương của anh Giáp Văn Chung), bản chị Hồng Nhung dịch. Tôi sẵn sàng cung cấp các bản dịch này. 
      Ông Hường tấn công bằng một đòn chí tử: Cuốn NNNCT đã in và bán tại Hungary, không hề mua bản quyền tác giả của gia đình nhà văn Márai Sándor. Ông Hường thách thức: Nếu quả thực anh Giáp Văn Chung dịch giỏi nhất như anh tự nhận, tại sao anh không dành thời gian cãi vã này tự dịch riêng một tác phẩm tiếng Hung cho mọi người xem và nhận xét, như chúng tôi đang làm? Về lý do tại sao ông Hường phải hiệu đính, ông nói: Anh Giáp Văn Chung không thích hợp với công việc dịch thuật văn học, tôi không thể hiệu đính nổi vì chất lượng dịch quá kém - đây cũng là quan điểm của bà Nhung. 
      Ông Hường cũng cho biết, ông là người đầu tiên dịch NNNCT, nhưng bỏ dở.
      Vụ việc hiện đang ngày càng lan rộng theo hướng xấu, trên diễn đàn vnkatonak.com, một diễn đàn của những người Việt Nam một thời theo học đại học quân sự tại Hungary và một số diễn đàn trong nước, rất nhiều ý kiến công kích lẫn nhau. Cuộc tranh cãi còn lan sang chủ đề về tờ báo điện tử Nhịp cầu thế giới (ông Hường nói nó “như một Blog”, và có người không chịu...) Ông Hường chê trách: Anh Chung đã xâm phạm bí mật riêng tư của người khác bằng việc công bố thư của chị Hồng Nhung gửi chỉ cho ba người chúng tôi mà không có sự đồng ý của chị Hồng Nhung, tôi nghĩ, riêng chuyện này thôi, chị Hồng Nhung đã có thể ra tòa kiện anh Giáp Văn Chung. Cả hai bên đều nói nhau là vu khống, bôi nhọ, nhưng đều nêu cao cái gọi là “văn minh, văn hóa, tình nghĩa trước sau”...?! Cả hai bên đều đề cập việc kiện ra tòa, ông Hường còn thách: Tại sao anh Giáp Văn Chung và Nguyễn Hoàng Linh không làm cái việc là kiện chị Nguyễn Hồng Nhung ra tòa đi? 
      Ngày 16.4.2008, dịch giả Giáp Văn Chung đã gửi lá thư ngỏ thứ hai đến nhiều người trong giới văn chương và báo chí, tiếp tục đòi trả lại tác quyền bản dịch cuốn Những ngọn nến cháy tàn. 
      Sự việc này đã bị đẩy đến chỗ uy tín của cộng đồng người Việt Nam ở Hungary đang bị ảnh hưởng. Từ việc tranh chấp bản quyền một bản dịch, qua các “thư ngỏ” và diễn đàn, nhiều người đang bị kéo vào cuộc.

Lê Anh Hoài