Tove Jansson - sứ giả của những giấc mơ an lành

Nhật Linh• 07/12/2014 09:00

“Đã đọc nhiều tác phẩm văn học thiếu nhi, quen với thế giới tưởng tượng kỳ ảo từ các truyện cổ tích của Andersen đến Alice ở xứ sở diệu kỳ của Lewis Carrol, Hoàng tử bé của Saint-Exupery, Peter Pan của Barrie... nhưng tôi thật sự sửng sốt và bất ngờ khi bước vào thế giới nghệ thuật của Tove Jansson” - nhà văn Lê Phương Liên chia sẻ tại hội thảo Tove Jansson và thế giới Mumi.

Tove Jansson (1914 - 2001) sinh ra và lớn lên ở Phần Lan, bố là nhà điêu khắc, mẹ là họa sỹ. Vì thế, không khó hiểu khi Tove Jansson yêu thích hội họa và bước vào con đường nghệ thuật từ rất sớm, học vẽ trước khi học đi. Khi Tove mới 4 tuổi, bố bà khẳng định: “Con gái mình sẽ trở thành họa sỹ lớn”... Tuy nhiên, sau này Tove Jansson không chỉ trở thành họa sỹ mà còn là một tác giả lớn của văn học thiếu nhi Phần Lan và thế giới. Điều đặc biệt, tất cả tác phẩm của Tove Jansson đều được viết bằng tiếng Thụy Điển (Tove Jansson là người gốc Thụy Điển), nổi tiếng ở nước ngoài trước Phần Lan. Thậm chí, bộ truyện Mumi - nổi tiếng nhất của Tove Jansson - được dịch sang tiếng Anh sớm hơn tiếng Phần Lan.

Bộ truyện với tranh minh họa về Mumi (gồm 9 cuốn) được xuất bản từ năm 1945 - 1970. Những con Mumi do Jansson sáng tạo nên có hình dáng mập mạp với mõm dài, đuôi thon nhỏ, bộ lông dày, trắng muốt, rất ngộ nghĩnh và đáng yêu. Tất cả đều là những con vật tưởng tượng, nhưng suy nghĩ và nói năng, ứng xử như con người. Mỗi nhân vật có một tính cách, sở thích và lối sống riêng nhưng đều có một điểm chung là yêu quý thiên nhiên và rất giàu lòng vị tha, bác ái. Bộ truyện lấy chất liệu và cảm hứng từ chính gia đình Jansson. Mỗi cuốn truyện phản ánh một giai đoạn của cuộc đời bà. Theo Ts Bùi Việt Hoa - người hiệu đính bộ truyện Mumi dịch sang tiếng Việt, với thung lũng Mumi, Tove Jansson đã tạo nên một thế giới thanh bình như trong truyện cổ tích của xứ Bắc Âu với cuộc sống đầy nhân bản, không có bạo lực và thù hận. Ts Vân Thanh (Viện Văn học Việt Nam) bổ sung: thế giới thiên nhiên Bắc âu đậm nét trong bộ truyện Muni với tất cả vẻ quyến rũ riêng nhưng vẫn gần gũi với tất cả chúng ta, bởi nơi đâu con người cũng có thiên nhiên bao quanh và nếu chúng ta biết sống thân thiện với nó thì nó sẽ cho ta cảm nhận những vẻ đẹp tuyệt vời vốn có... Thế giới của Mumi cũng là thế giới của con người, với những khát vọng sống, yêu thương, thân thiện, sáng tạo. Một cuộc sống hài hòa giữa các thành viên trong cộng đồng lớn và nhỏ, mỗi thành viên sống hết mình với bản ngã, bản lĩnh riêng, nhưng vẫn biết tôn trọng và chia sẻ với cái khác mình. Và dẫu sự miêu tả là kết quả của sức tưởng tượng vô cùng phong phú, người đọc vẫn có lòng tin vào tính hiện thực của nó nơi trần thế, nơi cuộc đời này.

Nhà văn nổi tiếng của Anh Phillip Pullman từng đánh giá Tove Jansson “là thiên tài về thể loại truyện huyền ảo”. Xét trên phương diện hư cấu, tưởng tượng, có thể thấy Tove Jansson đã sáng tạo được những nhân vật đầy màu sắc thần thoại một cách hiện đại, dẫn dắt người đọc vào cốt truyện như hư như thực. Nhà văn đã khéo léo mở ra những không gian ly kỳ, bí ẩn, khơi gợi trí tưởng tượng của người đọc. Trí tưởng tượng phong phú về các nhân vật của Tove Jansson được phóng chiếu từ chính hiện thực cuộc sống con người, luôn gắn bó, liên hệ chặt chẽ với con người và cuộc sống. Nhà văn Lê Phương Liên cho rằng, người đọc mở cuốn sách là bước vào một cuộc chơi lớn, cùng các nhân vật tham gia vào một thế giới tưởng tượng đặc biệt vui nhộn và rất văn minh. Các tác phẩm của Tove Jansson đã truyền cho người đọc những điều kỳ diệu và biến ảo, khiến chúng ta cảm thấy cuộc sống nhẹ nhõm hơn, dễ dàng vượt qua mọi khác biệt để đến với sự hòa hợp giữa con người với con người.

Cho đến nay, bộ truyện về Mumi của Jansson đã được dịch ra 44 ngôn ngữ trên thế giới, 5/9 cuốn cũng đã được dịch sang tiếng Việt. Tove Jansson hiện là nhà văn Phần Lan thứ hai có tác phẩm được dịch ra tiếng nước ngoài nhiều nhất, sau Elias Lonnrot với Kalevala (52 ngôn ngữ). Ước tính 15 triệu bản truyện Mumi đã được bán trên khắp thế giới. Từ văn học, Mumi nhanh chóng xuất hiện trong các loại hình nghệ thuật khác như: điện ảnh, sân khấu, opera, truyền hình, trò chơi, không chỉ ở Phần Lan mà nhiều nước khác. Năm 1987 Bảo tàng Mumi với tên gọi Muumilaakso - Thung lũng Mumi được xây dựng ở Tampere, lưu giữ và trưng bày hàng nghìn bản gốc tranh Tove Jansson vẽ trên báo The London Evening News cũng như các bản gốc truyện Mumi, truyện tranh và tranh vẽ khác của Jansson. Công viên chủ đề Mumi Muumimaailma - Thế giới Mumi ở Naantali, cách Helsinki 150km là địa chỉ hấp dẫn nhất với khách du lịch ở Phần Lan hiện nay...

Mumi đã trở thành biểu tượng văn hóa của Phần Lan. Người Phần Lan nể phục và biết ơn Tove Jansson khi bà từ chối đề nghị mua bản quyền của hãng Walt Disney để giữ Mumi cho xứ sở sản sinh ra nó. Theo nguyên Tổng thống Phần Lan Tarja Halonen: các nhân vật Mumi được cả người lớn và trẻ em trên khắp thế giới yêu thích, bởi chúng đã đem đến cho người đọc khắp nơi lòng yêu đời và sự cảm thông. Qua các nhân vật Mumi, chúng ta thấy được sự khác biệt chính là một báu vật; đồng thời, các mối quan hệ của con người luôn hấp dẫn, đa dạng và biến đổi.

Năm 2014 kỷ niệm 100 năm sinh Tove Jansson, nhiều hoạt động đã được tổ chức ở Phần Lan và nước ngoài, như: Thụy Điển, Hà Lan, Australia, Nhật Bản, Hungary và cả ở Việt Nam. 2 tem chân dung Tove Jansson đã được Bưu điện Phần Lan phát hành và chân dung bà được đúc trong tiền kim loại mệnh giá 2 euro phát hành ngày 16.6.2014. Đáng chú ý nhất là triển lãm ở Bảo tàng Mỹ thuật Phần Lan từ ngày 14.3.2014 - 7.9.2014, thu hút 293.873 lượt khách. Nhiều tác phẩm từ triển lãm này sau đó được trưng bày tại 5 bảo tàng mỹ thuật ở Nhật Bản từ 23.10.2014 - 27.9.2015.