Tọa đàm "Vai trò và đóng góp của các tổ chức xã hội trong sự phát triển kinh tế - xã hội "

Để người dân, chính quyền các cấp và xã hội hiểu hơn về vai trò, trách nhiệm, sự đóng góp và cơ chế cho hoạt động của các tổ chức xã hội, Báo ĐBND tổ chức Tọa đàm trực tiếp giữa ĐBQH chuyên trách, đại diện các tổ chức xã hội ở nước ta và các chuyên gia với chủ đề “Vai trò và đóng góp của các tổ chức xã hội trong sự phát triển kinh tế - xã hội”.

Các khách mời tham gia Tọa đàm gồm có:

- Ông Nguyễn Hoàng Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội;

- TS Phạm Văn Tân, Ủy viên Đảng đoàn, Bí thư Đảng ủy, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA);

- Ông Nguyễn Ngọc Lâm, Chủ tịch Trung tâm nghiên cứu, quản lý và phát triển bền vững (MSD);

- ThS Nguyễn Thu Giang, Phó Viện trưởng Viện Phát triển cộng đồng ánh sáng.

Chương trình tọa đàm nhằm trao đổi, thu nhận ý kiến ĐBQH, chuyên gia, đại diện các tổ chức xã hội trong việc khẳng định vai trò của tổ chức hội và hoàn thiện chính sách, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức xã hội phát triển, nâng cao năng lực tổ chức; nguồn lực hoạt động. Đồng thời, tạo điều kiện hơn nữa để các tổ chức xã hội tham gia vào các quá trình tư vấn, vận động chính sách và phản biện xã hội.

Trân trọng kính mời độc giả theo dõi nội dung Tọa đàm tại đây:

Thực tiễn vai trò và đóng góp của các tổ chức xã hội trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Theo báo cáo của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, cả nước có hơn 9 triệu người nghèo, 7,5 triệu người cao tuổi, 5,4 triệu người khuyết tật, 1,4 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, hơn 180 nghìn người nhiễm HIV, gần 170 nghìn người nghiện ma túy...

Tính đến năm 2010 cả nước có 21,6 triệu trẻ em, chiếm 24,7%  dân số trong cả nước, trong đó khoảng 40% dân số trẻ em hiện đang sống ở 2 vùng đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. Để tham gia bảo vệ quyền lợi cho các đối tượng nêu trên rất cần có sự tham gia đóng góp của toàn xã hội. Thực tế cũng cho thấy, hoạt động của các tổ chức xã hội thường tập trung vào bảo vệ quyền cho các đối tượng yếu thế trong xã hội. Đó là những người nghèo, những gia đình gặp rủi ro, những người thất nghiệp, có bệnh tật, hoàn cảnh sống khó khăn, có những thương tật hoặc khuyết tật bẩm sinh, những phụ nữ nghèo khổ…

Câu hỏi đầu tiên, xin được hỏi TS Phạm Văn Tân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, các tổ chức xã hội (TCXH) được xem là lực lượng tích cực, góp phần quan trọng trong việc khỏa lấp những khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường thông qua các hoạt động xóa đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường, bảo vệ bản sắc văn hóa, phòng chống các tệ nạn xã hội, triển khai nhiều mô hình tốt, có hiệu quả trong lĩnh vực này, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Xin ông cho biết một số kết quả quan trọng mà các TCXH đã đạt được trong thời gian qua?

TS Phạm Văn Tân: Đầu tiên chúng ta phải hiểu TCXH là gì. Từ trước chúng ta vẫn quan niệm trong xã hội có ba khu vực: khu vực Nhà nước (công), khu vực kinh tế được dẫn dắt bởi các doanh nghiệp, ba là các TCXH được dẫn dắt bởi các tổ chức gọi chung là TCXH.

TS Phạm Văn Tân, Ủy viên Đảng đoàn, Bí thư Đảng ủy, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA)

TCXH hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau theo các quy định của pháp lệnh chuyên ngành. Ví dụ, trong lĩnh vực khoa học công nghệ thì có các tổ chức thuộc lĩnh vực khoa học công nghệ, trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo có các tổ chức thuộc lĩnh vực giáo dục, đào tạo, hay trong lĩnh vực y tế có các tổ chức liên quan đến y tế…

Theo thống kê, năm 2014, cả nước có khoảng 483 TCXH hoạt động trên toàn quốc. Nếu tính cả các TCXH hoạt động ở các tỉnh, thành phố, quận, huyện, xã thì có tới hơn 53.000 TCXH… Thực tế đến giờ chưa có con số thống kê chính xác nào về số lượng các tổ chức này. 

TCXH có một vai trò rất quan trọng vì nó tập hợp đông đảo lực lượng xã hội tham gia góp phần xây dựng kinh tế - xã hội thông qua những hoạt động như: là người đại diện cho các đối tượng cần sự trợ giúp; có thể hỗ trợ về mặt kỹ thuật; cung cấp thông tin; tiến hành các hoạt động công tác xã hội hướng vào việc thực hiện an sinh xã hội, phúc lợi xã hội...

Chúng ta cũng không có những thống kê cụ thể về hiệu quả của các TCXH đối với các lĩnh vực như kinh tế, sức khỏe, an sinh xã hội... Một thống kê của Anh năm 2018, các TCXH nước này chỉ tiếp cận được khoảng 0,2% ngân sách của Nhà nước nhưng đã tạo ra một khối lượng sản phẩm đạt 2% GDP của nước Anh. Như vậy hiệu quả hoạt động của các TCXH là rất lớn. Tôi rất mong chúng ta có những nghiên cứu chính xác về hiệu quả của các TCXH để có được bức tranh về hiệu quả, đóng góp của các tổ chức này rõ ràng hơn.

Các TCXH hoạt động trên rất nhiều lĩnh vực, nhiều quy mô. Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường chúng ta có thể nêu ra những mô hình hoạt động hiệu quả, tích cực. Ví dụ, Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam với dự án Vinh danh cây di sản. Dự án đã tác động mạnh mẽ đến các hoạt động bảo vệ môi trường, bảo vệ cây xanh, tạo ra một phong trào, hiệu ứng tốt trong việc giữ gìn cây xanh, giữ gìn lá phổi của thiên nhiên.

Hay trong lĩnh vực y tế, hoạt động của các tổ chức tình nguyện trong lĩnh vực y tế là rất mạnh mẽ. Ví dụ, trong các dự án phòng chống HIV/AISD chúng ta đã triển khai, mặc dù được tiếp cận kinh phí chỉ khoảng 1/10 kinh phí toàn dự án cần nhưng được sự đóng góp của các TCXH, các nhà tài trợ nên sức lan tỏa rất lớn, đến tận từng người dân. Hay hoạt động xóa đói giảm nghèo, đến tận được những vùng sâu vùng xa, vùng khó khăn rất khó tiếp cận.

Khái niệm TCXH rất rộng chứ không chỉ bó hẹp là các tổ chức hội hay các tổ chức phi chính phủ dạng tự chủ tự quản. 

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa ThS Nguyễn Thu Giang, Phó Viện trưởng Viện Phát triển cộng đồng ánh sáng- là tổ chức đã nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và phát triển cộng đồng, bà đánh giá thế nào về đóng góp của các TCXH ở Việt Nam?

ThS Nguyễn Thu Giang: Trước hết, tôi rất vinh dự khi cả nước có rất nhiều TCXH nhưng tôi được tham gia tọa đàm hôm nay để chia sẻ về hoạt động của tổ chức mình.

ThS Nguyễn Thu Giang, Phó Viện trưởng Viện Phát triển cộng đồng ánh sáng

Chúng tôi hiện có 15 năm hoạt động, trải qua nhiều tên gọi và ngay cả tên gọi hiện nay dường như cũng chưa phải là tên gọi cuối cùng. Tuy nhiên, dù với tên gọi gì đi chăng nữa, trong 15 năm hay 20, 25 năm, chúng tôi sẽ vẫn kiên định với con đường mà chúng tôi đang đi, với trách nhiệm của mình.

Tổ chức của chúng tôi có gần 80 người. Khi xây dựng chiến lược hoạt động, chúng tôi đã xác định chiến lược là “tác động vào nhóm quyền bị bỏ quên”. Nếu tính đến các đối tượng thiệt thòi, yếu thế thì ở Việt Nam còn khá nhiều. Đó là tỷ lệ người khuyết tật khá cao với khoảng 7%; bị bạo hành; sống chung với HIV…  Có một điều đáng chú ý là trong những năm qua, khi nói đến thành tích phát triển kinh tế - xã hội, chúng ta thường thấy những số liệu thống kê về thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong phát triển kinh tế, trong khi Việt Nam cũng khá thành công thu hút nguồn lực của nước ngoài đối với các lĩnh vực xã hội thì lại không được đề cập rõ. Thực tế, nguồn lực này không hề nhỏ, trong đó có lĩnh vực HIV dù số người bị nhiễm HIV ở Việt Nam không phải là mức quá cao.

Bên cạnh đó, chúng tôi thấy rất tự hào trong nhiều thay đổi về chính sách có một phần nhỏ bé đóng góp của chúng tôi. Chúng tôi cũng đóng góp là vai trò trung gian kết nối giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nhà tài trợ với cộng đồng. Đồng thời, chúng tôi cũng làm công tác truyền thông để cộng đồng hiểu được quyền và trách nhiệm của mình.

Nhưng thực tế, vai trò của các TCXH dường như rất mờ nhạt. Bằng chứng là chúng tôi đã 3 lần đoạt giải sáng tạo quốc tế cùng một số giải thưởng khác. Khi ra nước ngoài, nói đến tổ chức của chúng tôi dù rất nhỏ bé thì nhiều người biết ngay nhưng ở trong nước không mấy ai biết tên! Song, dù chúng tôi chỉ như những lạch nước nhỏ nhưng vẫn luôn nỗ lực len lỏi vào từng ngóc ngách của cuộc sống.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa ông Nguyễn Ngọc Lâm, từ góc nhìn của Trung tâm Nghiên cứu, quản lý và phát triển bền vững, ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?

Ông Nguyễn Ngọc Lâm: Tôi có cơ hội thuận lợi là có nhiều năm quản lý các tổ chức phi chính phủ ngay từ thời đầu của thời kỳ đổi mới. Sau này về làm Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu, quản lý và phát triển bền vững, nhiệm vụ chính của Trung tâm là tập huấn, nâng cao năng lực cho các TCXH để họ hoạt động ngày càng hiệu quả, nâng cao năng lực, đóng góp cho xã hội.

Ông Nguyễn Ngọc Lâm, Chủ tịch Trung tâm nghiên cứu, quản lý và phát triển bền vững (MSD)

Tôi cho rằng các TCXH có vai trò rất quan trọng, góp phần phát triển KT – XH của đất nước và đặc biệt là tham gia khỏa lấp các khiếm khuyết của kinh tế thị trường. Vào đầu những năm 90, tôi đã chứng kiến các tổ chức phi chính phủ giúp đỡ người dân, xây dựng và quản lý kinh tế, xây dựng môi trường, sử dụng đồng tiền thế nào cho hiệu quả. Thậm chí, các tổ chức phi chính phủ về giúp họ nuôi bò, nuôi lợn...

Trong phong trào thi đua giai đoạn 2016-2020 “Cả nước chung tay vì người nghèo - Không ai bị bỏ lại phía sau” được Thủ tướng Chính phủ phát động không thể không nhắc đến vai trò của các tổ chức phi chính phủ đóng góp cho xã hội. Nhiều TCXH đã tham gia mạnh mẽ vào chủ trương xã hội hóa các vấn đề về y tế, giáo dục, thể dục, thể thao, từ thiện, nhân đạo... Họ đã triển khai nhiều mô hình mới, từ triển khai sản xuất, tăng thu nhập cho người nghèo, tham gia vào thị trường lao động, giải quyết vấn đề lao động.

Từng vinh dự làm lãnh đạo của Liên hiệp Hội về người khuyết tật Việt Nam, tôi thấy sau khi Quốc hội thông qua Luật Người khuyết tật 2010, chúng tôi đã đẩy mạnh hiện thực hóa người khuyết tật tham gia rất mạnh. Nhờ có các hội đứng ra tổ chức sản xuất như thế nào, triển khai rất nhiều sáng kiến, trong đó có nhiều sáng kiến đã trở thành phong trào xã hội, như xây dựng xã hội học tập của Hội Khuyến học hay doanh nghiệp xã hội... Những sáng kiến đó đã trở thành phong trào của Nhà nước.

Các TCXH không những bảo vệ quyền lợi của hội viên mà còn vận động góp phần làm cho chính sách đi vào đời sống, mang lại điều kiện thuận lợi cho hội viên tham gia mạnh mẽ hơn nữa, tham gia vào phát triển các TCXH.

Bên cạnh đó, các TCXH như lực lượng đối ngoại, trong tổng kết 20 năm về vốn viện trợ phi chính phủ, vốn nước ngoài, vốn hoàn lại và không hoàn lại, tôi cho rằng nếu có tổng kết về hoạt động của các TCXH thì sẽ rõ hơn việc các tổ chức này cũng tranh thủ các nguồn lực của quốc tế rất tốt. 

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Các đại biểu đã đưa ra cách nhìn nhận, đánh giá vai trò của các TCXH trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Từ góc nhìn của cơ quan lập pháp và giám sát, thưa Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Nguyễn Hoàng Mai, ông đánh giá như thế nào về kết quả các TCXH đã đạt được trong thời gian qua?

PCN Nguyễn Hoàng Mai: Trước hết tôi xin tán thành các ý kiến vừa phát biểu của TS Phạm Minh Tân và ThS Nguyễn Thu Giang. Trong quá trình làm việc với nhiều các TCXH, thậm chí có những tổ chức chưa hẳn đã có tư cách pháp nhân nhưng vẫn hoạt động rất hiệu quả. Chúng tôi thấy nhiều mô hình hay như trong lĩnh vực y tế, tại các bệnh viện, các TCXH có chương trình chăm sóc cho bệnh nhân nghèo, mái ấm tình thương...

Ông Nguyễn Hoàng Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội

Có thể khẳng định, TCXH có đóng góp rất lớn trong sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, từ những TCXH có tư cách pháp nhân thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đến các tổ chức đa dạng khác trong xã hội. Tuy nhiên, chúng ta chưa có một nghiên cứu đánh giá nào về tác động, hiệu quả hoạt động của các TCXH. Tôi nghĩ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam nên có nghiên cứu tổng quát càng sớm càng tốt. Đặc biệt là trong quá trình Quốc hội đang xem xét và cho ý kiến dự án Luật về Hội. Chúng ta cần có những nghiên cứu, chỉ rõ những vấn đề các TCXH đang gặp vướng mắc để đưa ra những đề xuất về mặt chính sách đến các cơ quan có thẩm quyền khi quyết định thông qua các chính sách trong Luật.

Khó khăn, thách thức đặt ra trong quá trình tư vấn, đóng góp xây dựng vận động chính sách, tham gia xây dựng kinh tế - xã hội

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Trong quá trình hoạt động, có nhiều vấn đề mà các TCXH mong muốn được quan tâm như: tiếp tục hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật góp phần khẳng định vị trí, vai trò của các TCXH; được nâng cao năng lực tổ chức; nguồn lực hoạt động... Đặc biệt trong đó, các TCXH mong muốn được tạo điều kiện nhiều hơn nữa để tham gia vào các quá trình xây dựng chính sách, đánh giá việc thực hiện luật pháp, chính sách và phản biện xã hội.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng- Phó tổng biên tập Báo Đại biểu Nhân dân

Mặc dù, quá trình tham gia vào sự phát triển xã hội, vận động chính sách, các TCXH đã có nhiều thuận lợi. Tuy nhiên, chưa tạo được một cơ chế pháp lý hữu hiệu cho các TCXH thực hiện quyền tư vấn và đóng góp xây dựng chính sách, giám sát, tham gia xây dựng kinh tế - xã hội.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Câu hỏi tiếp theo, xin được dành cho TS Phạm Văn Tân, thực tế nhận thức về vai trò của các TCXH đối với sự phát triển trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam còn có chỗ chưa chuyển kịp với đòi hỏi của thực tiễn cuộc sống. Theo ông đâu là khó khăn để các TCXH có thể đóng góp nhiều hơn?

TS Phạm Văn Tân: Sự tồn tại, phát triển và đóng góp của các TCXH là yếu tố khách quan, dù muốn hay không nó cũng phát triển và giúp cho xã hội tốt hơn. Theo tôi nghĩ, vai trò của TCXH được thể hiện ở 6 góc độ:

Thứ nhất, các tổ chức này tham gia tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức cho cộng đồng. Đầu tiên từ chính những người trong nhóm, trong tổ chức đó lan tỏa dần đến mọi người.

Thứ hai, các tổ chức này tích cực triển khai các dự án, các nhiệm vụ, xây dựng các mô hình và làm cho dự án, mô hình đó lan tỏa tới nhiều người bằng nhiều cách khác nhau.

Thứ ba, góp ý vào tư vấn, phản biện chính sách để chính sách đó phù hợp hơn, đi vào cuộc sống hơn. Những tiếng nói phản biện của các tổ chức này thường khách quan, thực tế hơn.

Thứ tư, tổ chức rất nhiều diễn đàn, hội thảo, nâng cao nhận thức, “cầm tay chỉ việc” làm cho trình độ của nhóm cộng đồng, người dân ở từng khu vực tốt hơn.

Thứ năm, tham gia vào mặt trận ngoại giao nhân dân.

Thứ sáu, bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người dân.

Vai trò của các TCXH chúng ta đã thấy, nhưng để các tổ chức này đóng góp tốt hơn nữa cần phải nâng cao nhận thức của mọi người, quan trọng là nhận thức và trách nhiệm của các cơ quan có trách nhiệm trong bộ máy Nhà nước. Các cơ quan này sẽ có trách nhiệm ban hành các chính sách, chủ trương pháp luật để tăng cường vai trò của các TCXH.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa ông Nguyễn Ngọc Lâm, xin ông chia sẻ thêm về vấn đề này?

Ông Nguyễn Ngọc Lâm: Chỉ thị 42-CT/TW của Bộ Chính trị về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của các hội quần chúng, trong đó nhấn mạnh, “dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng và quản lý của Nhà nước, hầu hết các hội được thành lập và hoạt động đúng pháp luật, theo hướng ích nước, lợi nhà, tương thân tương ái, góp phần tích cực vào sự nghiệp ổn định và phát triển của đất nước”.

Trong tình hình đổi mới, hội nhập hiện nay, chúng ta cần có sự nhận thức lại về vai trò, vị trí của các TCXH. Khi tiếp cận các TCXH, họ mong muốn có được một Nghị quyết giống như Nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân để tạo điều kiện cho các tổ chức phát triển đúng hướng. Chúng tôi mong muốn phải thay đổi nhận thức, từ đó tạo môi trường chung từ kinh tế, chính trị, văn hóa chứ không phải chỉ môi trường pháp lý.

Bên cạnh đó, phải có truyền thông nâng cao nhận thức cho toàn xã hội về vai trò của các tổ chức này. Khẳng định nó có vị trí, là một trong 3 trụ cột phát triển. Cần có nghiên cứu, thống kê về vai trò của các tổ chức này để thấy họ đóng góp được bao nhiêu % GDP cho đất nước, mỗi năm giải quyết được bao nhiêu việc làm…

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa ThS Nguyễn Thu Giang, theo bà những khó khăn, thách thức mà các TCXH đang gặp phải và cần được tháo gỡ là gì? 

ThS Nguyễn Thu Giang: Chúng tôi là TCXH đang trực tiếp hoạt động thì thấy có 4 nhóm khó khăn.

Thứ nhất, khó khăn về nhận thức đối với các TCXH. Người Việt Nam có câu “danh chính ngôn thuận”. Vì chưa được “chính danh” nên dù có những điển hình tốt trong các TCXH song cũng chưa được tôn vinh. Nói thế không phải là chúng tôi làm vì mục đích để được vinh danh mà chỉ mong được công nhận, được “danh chính ngôn thuận”.

Thứ hai, các đại biểu vừa nói nhiều đến khó khăn ở khung pháp lý. Như đơn vị của tôi hoạt động được 15 năm nay, bản thân tôi là một bác sĩ mở phòng khám tư vấn sức khỏe cho người khuyết tật, lao động di cư, nạn nhân bị bạo hành… và chúng tôi làm hoàn toàn không vì mục tiêu kinh tế. Thế nhưng chúng tôi phải thành lập là phòng khám đa khoa tư nhân dù chẳng có tư nhân nào mà hoàn toàn vì cộng đồng. Chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn. Phòng khám của chúng tôi còn phải lập 4 tổ chức mặc dù chúng tôi làm tất cả phi lợi nhuận, chúng tôi có kiểm toán độc lập hằng năm và bản thân tôi đi làm hưởng lương. Khi chúng tôi muốn tách ra là doanh nghiệp xã hội cũng khó nốt vì chưa chính danh. Theo tôi, trong bối cảnh hiện nay cần có các mô hình thí điểm.

Thứ ba, là khó khăn trong tiếp cận nguồn lực. Thú thực, chúng tôi chưa mong muốn đến việc được tiếp cận nguồn lực tài chính của Nhà nước, mà chỉ cần Nhà nước hỗ trợ địa điểm làm việc thay vì phải đi thuê địa điểm. Đặc biệt một khó khăn nữa là việc tiếp cận nguồn tài trợ của nước ngoài. Tại sao chúng ta trải thảm đỏ thu hút các doanh nghiệp FDI nhưng chúng tôi tiếp nhận nguồn lực nước ngoài lại khó, thời gian làm thủ tục chậm. Chính việc tiếp cận nguồn tài trợ nước ngoài khó khăn dẫn đến việc chúng ta bị thất thoát nguồn lực, thực tế đã có trường hợp nhà tài trợ nước ngoài thấy thủ tục khó khăn đã chuyển sang hỗ trợ nước khác.

Cuối cùng là khó khăn về năng lực. Đó là năng lực của chính các TCXH còn hạn chế. Chúng tôi không thể thu hút các nhà khoa học, người tài, bởi họ nhận thấy TCXH vẫn chưa được chính danh. Năng lực của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng về các TCXH cũng còn hạn chế, mà nguyên nhân trực tiếp là do hạn chế về nhận thức đối với các TCXH. Thứ nữa là năng lực của các nhóm yếu thế cũng rất yếu. Do đó, những vấn đề này cần được nhìn nhận để có sự hỗ trợ từ phía Nhà nước trong thời gian tới.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa Phó chủ nhiệm Nguyễn Hoàng Mai, là người gắn bó với công tác xã hội và giám sát thực hiện chính sách xã hội, gắn bó với hoạt động của các TCXH, theo ông, cần có những sửa đổi, bổ sung chính sách đối với các TCXH như thế nào để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các tổ chức này hoạt động?

PCN Nguyễn Hoàng Mai: Trước hết, tôi đánh giá cao những đóng góp tâm huyết của những người hoạt động trong các TCXH. Trong quá trình hoạt động, chúng tôi cũng nhân thấy các TCXH đang gặp phải nhiều khó khăn:

Thứ nhất, về mặt nhận thức, thực tế nhiều cán bộ Nhà nước không hiểu rõ vai trò của TCXH và các tổ chức phi chính phủ nên không có cơ chế khuyến khích các tổ chức này hoạt động.

Thứ hai, thiếu một bộ các quy trình có thể áp dụng cho tất cả các TCXH, tổ chức phi chính phủ. Các TCXH cần được thống nhất về tên gọi và có cơ sở pháp lý để hoạt động tốt hơn.

Để giải quyết tổng thể các khó khăn này, tôi cho rằng về mặt chính sách, pháp luật cần có quy định cụ thể để khẳng định địa vị pháp lý, tạo điều kiện để các TCXH hoạt động theo đúng pháp luật. Các quy định phải rõ ràng hơn, đơn giản hơn. Quan trọng hơn, phải thống nhất được khái niệm các TCXH là gì rất cần thiết để tạo nên sự tương tác tích cực hơn giữa chính quyền và các TCXH.

Những khuyến nghị để các tổ chức xã hội phát triển hiệu quả, bền vững

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Về địa vị pháp lý của các tổ chức xã hội hiện nay được quy định trong Nghị định số 45/2010/NĐ-CP ngày 21-4-2010 của Chính phủ quy định về tổ chức, hoạt động và quản lý hội; một số văn bản khác như Nghị định số 30/2012/NĐ-CP về tổ chức, hoạt động của Quỹ xã hội, quỹ từ thiện; Nghị định số 77/2008/NĐ-CP, ngày 16-7-2008, của Chính phủ về tổ chức, hoạt động tư vấn pháp luật;Quyết định số 14/2014/QĐ-TTgvề hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam... và các văn bản quy định cho các hoạt động cụ thể khác.

Trong đó, quy định của một số văn bản pháp luật, hình thức giám sát của các tổ chức xã hội là tham gia ý kiến vào các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến nội dung hoạt động của tổ chức đó; kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền khi phát hiện thấy những vấn đề bất cập của chính sách, pháp luật đối với tổ chức; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của hội viên.

Thưa TS Phạm Văn Tân, có nghiên cứu đã chỉ rằng nhiều cán bộ Nhà nước không hiểu rõ vai trò của TCXH và các tổ chức phi chính phủ dẫn tới một sự thiếu hụt lớn về thông tin để khuyến khích các tổ chức này hoạt động. Đây có phải một thách thức trong văn bản pháp luật hay trong truyền thông về tổ chức hoạt động đối với các TCXH và giải pháp là gì?

 TS. Phạm Văn Tân: Tôi có vài khuyến nghị để các tổ chức phát triển hiệu quả như sau:

Thứ nhất, phải có thay đổi về cách nhìn. Toàn xã hội phải nhìn đúng, theo một hướng về các tổ chức này, nhìn đa chiều sẽ gây khó khăn.

Thứ hai, phải đảm bảo cho các TCXH được hoạt động chính danh. Các TCXH bị chi phối bởi rất nhiều quy định, chi phối bởi rất nhiều luật. Theo tôi, những quy định liên quan đến hội thì nhanh chóng ban hành Luật về Hội… Nhóm các TCXH cũng nên có quy định hoặc lồng ghép thế nào để các cơ quan tổ chức quản lý cho tốt. Tức là, môi trường pháp lý phải tạo được sự chính danh cho các tổ chức này.

Thứ ba, nên có tiếng nói chung giữa xã hội, giữa Nhà nước với các TCXH. Phải là tiếng nói đồng thuận để có thể hỗ trợ cho các tổ chức này.

Thứ tư, Nhà nước phải là “bà đỡ” cho các TCXH, nếu không phát triển bền vững thì không thể tồn tại.

Thứ năm, các TCXH phải có cơ hội tiếp nhận các nguồn lực xã hội, quốc tế, đặc biệt nguồn lực từ phía Nhà nước, rõ ràng các tổ chức này có quyền được tiếp cận ngân sách Nhà nước. Cơ chế phân bổ ngân sách Nhà nước hiện nay không có cho các TCXH.

Thứ sáu, bản thân các tổ chức phải tự nâng cao năng lực nếu không xã hội không thừa nhận, đối tác không thừa nhận thì không thể phát triển.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa ông Nguyễn Ngọc Lâm, trong các vai trò của các TCXH, tham gia giám sát là khó khăn nhất có phải do chưa có cơ sở pháp lý quy định rõ ràng trách nhiệm và cơ chế cho hoạt động này. Và nếu đây là tồn tại thì ông kiến nghị cần sửa cụ thể những điều gì?

Ông Nguyễn Ngọc Lâm: Trong những năm vừa qua, Nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện để các TCXH có một mạng lưới hoạt động tốt và hiệu quả như hiện nay. Như Chỉ thị 42-CT/TW của Bộ Chính trị về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của các hội quần chúng đã làm cho chúng ta cnhận thức rõ ràng về vai trò của các TCXH là ích nước, lợi nhà.

Trong tình hình mới, tôi cho rằng nếu như tổng kết lại Chỉ thị 42-CT/TW sau 30 năm thì sẽ thấy rõ, Nhà nước đã tạo điều kiện để các TCXH sang hoạt động mạnh mẽ hơn, phong phú hơn, đóng góp nhiều hơn. Đây là những việc mà không ai phủ nhận được.

Trong tình hình mới, tôi đề nghị:

Một là, phải tạo môi trường thuận lợi hơn, như môi trường tài chính, kinh tế, văn hóa, khoa học để các tổ chức hoạt động hiệu quả. Trong đó, chỉ thị, nâng cao, tập huấn, truyền thông và đào tạo để phát triển.

Hai là, cần phải có môi trường pháp lý phù hợp. Chúng ta đang xây dựng Luật về Hội, nhưng tôi nghĩ rằng trong tình hình mới khi nhận thức thay đổi thì Luật cũng phải có những thay đổi. Có phải đây chỉ là Luật về Hội không hay là luật tổng hợp, tổng thể, phản ánh về một khu vực xã hội. Khu vực doanh nghiệp có Luật Doanh nghiệp còn khu vực xã hội có luật riêng như thế nào? Kinh nghiệm của nhiều nước có Luật các tổ chức xã hội; Luật các tổ chức phi lợi nhuận hay Luật Hội.... Chúng ta phải nghiên cứu kỹ điều này.

Tôi cho rằng, trong luật này nên điều chỉnh, tổng hợp, mở rộng phạm vi, tạo điều kiện thuận lợi cho các TCXH thành lập và hoạt động, thủ tục phù hợp với thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0; có chính sách ưu đãi về hoạt động phi lợi nhuận; chính sách về huy động nguồn lực trong nước, nước ngoài để phục vụ cho phát triển... Sắp tới nếu Quốc hội bàn về Luật về hội cũng là dịp để chúng ta xem xét, góp ý để phù hợp với tình hình thực tiễn.

Tôi đề nghị cần có những kiến nghị cụ thể với Quốc hội để có những chính sách cụ thể làm cơ sở hoạt động cho các TCXH.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa ThS Nguyễn Thu Giang, với kinh nghiệm hoạt động trong lĩnh vực sức khỏe và phát triển cộng đồng, đây là lĩnh vực có nhiều thành tích trong 15 năm qua, bà có thể chia sẻ ý kiến của mình về yếu tố quyết định để các TCXH thực hiện hiệu quả nhiệm vụ, vai trò của mình?

ThS Nguyễn Thu Giang: Trên thực tế, Chính phủ đã ban hành Nghị định 93/2009/NĐ-CP về quy chế quản lý và sử dụng viện trợ phi chính phủ nước ngoài, trong đó các quy định đã rất cụ thể. Do vậy, chúng tôi chỉ mong thực hiện theo đúng Nghị định này, cần tạo điều kiện để các TCXH tiếp cận thuận lợi hơn với các nguồn tài trợ. Đồng thời, chúng tôi cũng mong muốn cần nâng cao nhận thức của toàn xã hội về các TCXH. Trong đó có vai trò của Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội thông qua các cuộc giám sát, làm việc về vấn đề này. Tọa đàm hôm nay cũng là cách để nâng cao nhận thức của xã hội về TCXH song trong thời gian tới, công tác tuyên truyền cần được làm nhiều hơn nữa.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa Phó chủ nhiệm Nguyễn Hoàng Mai, được biết Luật về các hội, hiệp hội đang tiếp tục được đưa ra bàn luận để thông qua. Theo ông, Luật sẽ có những sửa đổi giúp tăng cường vị thế của các TCXH tại Việt Nam?

PCN Nguyễn Hoàng Mai: Xung quanh dự án Luật về Hội đang có nhiều ý kiến khác nhau, Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến để Chính phủ tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện dự án luật này. Tuy nhiên, tôi phải nói thêm rằng, kể cả khi đã ban hành Luật thì đây cũng chỉ là “khung và sườn”, tạo địa vị pháp lý để cho các TCXH  hoạt động, còn môi trường để các TCXH hoạt động hiệu quả lại là chuyện khác.

Qua các vấn đề các đại biểu đã nêu, điều tôi trăn trở nhất chính là sự bền vững tài chính của các TCXH. Tôi biết, có một số TCXH hình thành và hoạt động theo nguồn tài trợ, nghĩa là chỉ hoạt động theo chu kỳ, khi nguồn tài trợ, nhất là nguồn tài trợ nước ngoài hết thì các TCXH cũng hết tài chính để hoạt động. Việc xử lý tài chính này, tôi nghĩ nên thực hiện như Nhà nước đang thực hiện, đó là chuyển các dịch vụ công cho các tổ chức ngoài nhà nước thực hiện theo hình thức đấu thầu.

Để nâng cao năng lực cho chính các TCXH, không chỉ bản thân các TCXH phải tự nâng cao năng lực của mình mà Nhà nước cũng cần phải phải có chính sách quan tâm  nó tạo thành hệ thống chính sách về vấn đề này.

Tôi đề nghị các đơn vị từ hoạt động thực tiễn phát sinh thì có thể kiến nghị trực tiếp cho cơ quan nhà nước và các cơ quan của Quốc hội có nhiệm vụ giám sát việc tổ chức thực hiện. Bên cạnh đó, có những ý tưởng mới trong quá trình xem xét, thẩm tra, thông qua các Nghị quyết thuộc thẩm quyền của Quốc hội và Uỷ ban Thường vụ Quốc hội.

Nhà báo Nguyễn Quốc Thắng: Thưa quý vị và các bạn!

Trong khoảng thời gian ngắn chúng ta đã đề cập đến vai trò cũng như những thành quả mà các TCXH đã đạt được, những khó khăn thách thức đặt ra và đặc biệt là các vị đại biểu đã có rất nhiều kiến nghị thiết thực cung cấp thông tin hữu ích cho những người làm chính sách hoàn thiện hệ thống pháp luật, cung cấp thông tin đến cử tri và xin được kết thúc ở đây.

Một lần nữa, trân trọng cảm ơn các vị khách quý đã tham gia Tọa đàm ngày hôm nay và mong được gặp lại quý vị trong lần đối thoại lần sau.

Xin trân trọng cảm ơn!

------------------------------------

* Bản quyền thuộc về Báo Đại biểu Nhân dân. Mọi hình thức sao chép đều phải dẫn nguồn.