Tờ bạc cụ Hồ năm 1946

      Có thể nói, sự ra đời của những tờ giấy bạc cụ Hồ đầu tiên không chỉ khiến địch hoang mang mà các nước trên thế giới cũng vô cùng kinh ngạc. Họ không hiểu tại sao một chính quyền non trẻ, vừa mới thành lập trong điều kiện vô cùng khó khăn lại có tiềm lực để phát hành tiền giấy. 
      Khi Cách mạng tháng Tám vừa thành công, chính quyền cách mạng non trẻ nước ta đứng trước khó khăn lớn: Ngân khố quốc gia trống rỗng. Việc nhanh chóng in tiền để đảm bảo cho nhu cầu chi tiêu của xã hội là vô cùng cần thiết. Sự việc sẽ không thể giải quyết nếu không có sự ủng hộ nhiệt tình của gia đình một nhà đại tư sản yêu nước lúc đó là Đỗ Đình Thiện, ông đã mua lại toàn bộ nhà in Tô-panh của Pháp để hiến tặng cách mạng.
      Vợ chồng ông Đỗ Đình Thiện và bà Trịnh Thị Điền không xa lạ với cách mạng nước ta. Trước khi lập gia đình, ông Thiện là sinh viên trường Đại học Canh nông của Pháp, song vì tội tuyên truyền cách mạng, rải truyền đơn cộng sản nên đã bị tù 4 tháng và bị trục xuất khỏi Pháp. Còn bà Trịnh Thị Điền cũng tham gia hoạt động cách mạng bí mật rất sớm, từ những năm 30 của thế kỷ trước, từng bị giặc bắt, tra tấn dã man và giam giữ trong suốt 8 tháng. 
      Sau khi lấy nhau, hai ông bà tập trung vào buôn bán, trở thành chủ của một cửa hàng buôn bán tơ lụa lớn ở Hà Nội cùng một nhà máy dệt và cả đồn điền lớn ở Chi Nê, Hòa Bình, nhưng vẫn luôn ủng hộ, đóng góp tiền của cho cách mạng. Cụ thể, hai ông ba đã đóng góp 2 vạn tiền đông dương cho Đảng năm 1943, lúc quỹ của Đảng chỉ còn 24 đồng Đông Dương; 10 vạn đồng đông dương đầu năm 1945; 100 lạng vàng Tuần lễ Vàng tháng 8 năm 1945... Thời gian đầu của cuộc kháng chiến, đồn điền Chi Nê của ông bà là nơi nuôi dưỡng nhiều bộ đội. Có lúc bộ đội đến ở đông, mỗi ngày phải thịt một con bò mới đủ. Vụ lúa Thu năm 1946-1947, gia đình đã ủng hộ 200 tấn thóc cho Vệ quốc đoàn Chiến khu 2.
      Không chỉ đóng góp lớn về kinh tế, ông bà Thiện còn là tấm gương dũng cảm. Nhà Toán học, TS Đỗ Long Vân, con trai út của ông bà Thiện bồi hồi nhớ lại, năm 1946, ông Thiện lúc đó là Phó chủ tịch ủy ban Kháng chiến khu Hoàn Kiếm. Lúc này, hầu hết người dân Hà Nội đã tản cư lên vùng kháng chiến nhưng hai ông bà vẫn quyết tâm bám trụ lại để chiến đấu, gửi 4 đứa con cho một người bạn ở Vân Đình. Sau 10 ngày chiến đấu, khi cấp trên đưa người vào đón, 2 ông bà đã tổ chức đưa được hơn 300 cán bộ và người dân ra vùng tự do an toàn. Lúc đi qua cầu Long Biên, đèn pha của địch rọi xuống và nổ vài loạt súng, ông bà Thiện nói với nhau: "cố sống lấy một người để nuôi con". Năm đó, cậu bé út Đỗ Long Vân 5 tuổi, còn người chị cả mới 13 tuổi.
      Sau khi được ông Đỗ Đình Thiện tặng nhà máy in, những tờ giấy bạc đầu tiên của cách mạng nhanh chóng được phát hành vào đúng dịp Tết Bính Tuất năm 1946. Quân Tưởng và quân Pháp điên cuồng tìm mọi cách để phá hoại. Cuối năm 1946, nhà máy đã được chuyển lên đồn điền Chi nê - trang trại của gia đình ông Đỗ Đình Thiện- để tiếp tục hoạt động. 
      Các mệnh giá tiền được in thời kỳ này là 100 đồng, 5 đồng, 2 đồng, 1 đồng, 5 hào, 2 hào, 1 hào. Do máy móc thô sơ nên các tờ giấy bạc trông khá thủ công. Tuy nhiên, theo ông Đỗ Long Vân, tờ bạc thời đó thô sơ nhưng rất đẹp, từ nét hoa văn cho đến hình ảnh con trâu, người nông dân... đều rất có tinh thần.
      Sự ra đời của nhà máy in đầu tiên của cách mạng nước ta là vũ khí sắc bén trên mặt trận tài chính, là đòn tâm lý đánh vào kẻ thù. Thời kỳ này, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần đến đồn điền Chi Nê, ở tại nhà riêng của Đỗ Đình Thiện. Một lần Bác đến vào buổi tối, chỉ nghỉ lại mấy tiếng đồng hồ. Trước khi đi, bác vào tận phòng ngủ, vén màn hôn "thằng bé con" một cái - Bác thường gọi con trai út của ông bà Thiện như thế - rồi lại lên đường. 
      Trong chuyến thăm nhà máy in tiền ngày  21.2.1947, Bác Hồ đã dặn dò: "Hiện nay kẻ thù của chúng ta đang tìm các cơ sở kháng chiến như nhà máy này để đánh phá. Các chú phải giữ gìn bí mật". Không ngoài dự đoán của Bác, vào ngày 22.2.1947, thực dân Pháp đã thả 8 quả bom xuống đồn điền Chi Nê, 2 quả trúng nhà của ông bà Đỗ Đình Thiện. Cơ quan ấn loát bị trúng đạn, kho cà phê và kho vật liệu bị cháy. Nói về sự kiện này, nhật ký của nguyên Bộ trưởng Bộ Tài chính Lê Văn Hiến  xúc động ghi: "Trong cuộc kháng chiến này, sự hy sinh của gia đình Đỗ Đình Thiện đối với quốc gia là rất lớn, một sự nghiệp to tiêu tan không mấy chốc".
      Sau khi nhà máy in tiền bị bắn phá, Bộ trưởng Lê Văn Hiến đã quyết định chuyển nhà máy lên Chiêm Hóa, Tuyên Quang để tiếp tục in tiền phục vụ cuộc kháng chiến và kiến quốc. Cả gia đình Đỗ Đình Thiện cũng dắt nhau lên Việt Bắc, hy sinh cả sự nghiệp hàng ngàn, hàng vạn cây vàng để đi theo kháng chiến, điều mà không mấy nhà tư sản nào làm được.

Hà Tâm