Tintin - từ chú chàng Bruxelles trở thành anh hùng toàn cầu

Tintin không chỉ là một nhân vật truyện tranh, cậu đã trở thành một trong số những anh hùng huyền thoại theo suốt cuộc đời chúng ta. Và quả là một câu chuyện dài, câu chuyện mà cậu, cùng với “cha đẻ của mình”, họa sĩ Hergé đã cùng trải nghiệm!

Vào ngày 22.05.1907, Georges Rémi ra đời tại quận Etterbeek, thành phố Bruxelles, nơi ông chưa bao giờ rời bỏ trong suốt cuộc đời mình. Trong những năm 20, ông làm việc tại bộ phận đặt báo của một tờ nhật báo thiên chúa giáo theo trường phái bảo thủ, tờ  “Le XXe siècle” (tạm dịch Thế kỷ 20), ông cũng phụ trách phần minh họa của một tờ tạp chí hướng đạo, trong đó ông đã vẽ một nhân vật tên là Totor với những cuộc phiêu lưu kỳ thú, với bút danh là chữ cái đầu của tên mình: R.G. (Hergé).

Khi tờ Thế kỷ XX quyết định xuất bản thêm một phụ bản dành cho trẻ em, ra ngày thứ năm hàng tuần, Hergé đã được giao phụ trách ấn phẩm này, ngày 10 tháng giêng năm 1929, ông bắt đầu đăng trong tờ nhật báo này câu chuyện nhiều kỳ về cuộc phiêu lưu của cậu bé Tintin, số đầu tiên có tiêu đề “Tintin au pays des Soviets” (tạm dịch Tintin ở xứ Xô-viết). Hiện nay, tức là hơn 80 năm sau, Đế chế Tintin bao phủ khắp trái đất, một câu chuyện thần thoại hiện đại đã được dịch ra 80 thứ tiếng (có thể kể tiếng xứ Basque, tiếng Breton, tiếng La tinh, quốc tế ngữ, tiếng Tây Tạng, và mới đây nhất là tiếng Ru-ma-ni), bán được 230 triệu bản (trong đó có 100 triệu bản xuất bản bằng tiếng Pháp; và ngày nay vẫn tiếp tục bán được một triệu bản mỗi năm).

Nhiều luận án tiến sĩ, sách, triển lãm, phim đã được thực hiện để tôn vinh chàng phóng viên trẻ tuổi và những người bạn đồng hành của mình; cả một thị trường thương mại rộng lớn đã được hình thành với những sản phẩm ăn theo Tintin và những cuộc phiêu lưu của cậu (quần áo, cà-vạt, đồ chơi, búp bê, tượng nhỏ, gạt tàn, bút, v.v.). Còn bản thảo gốc của họa sĩ Hergé cũng như các bìa gốc của các cuốn truyện thì được bán đấu giá với giá rất cao ở các cửa hàng lớn như ở Khách sạn Drouot, Paris.

Chưa hết, tiềm năng của Tintin vẫn còn rất lớn; năm 2007, Trung tâm Beaubourg tại Paris đã tổ chức riêng một cuộc triển lãm về cậu; năm 2009, bảo tàng Hergé cũng được thành lập tại Louvain, thành phố đại học thuộc Vùng Wallonie của Bỉ, và mới đây nhất là bộ phim của đạo diễn Steven Spielberg, tác phẩm sẽ khuấy động lại huyền thoại này.

Với Tintin, họa sĩ Hergé không phải là người sáng tạo ra thể loại truyện tranh nhưng ông lại là người đưa thể loại này lên tầm nghệ thuật.

Mặc dù chưa bao giờ ra khỏi biên giới nước Bỉ nhưng Hergé đã dẫn dắt độc giả chu du khắp nơi trên thế giới qua 23 cuộc phiêu lưu (và một cuộc còn dang dở). Là một tác giả kịch bản xuất sắc, một họa sĩ tài hoa, ông luôn sáng tác với sự giản tiện, tiết kiệm tối đa, với những nét vẽ cực kỳ đơn giản khiến độc giả sửng sốt, một phong cách được người ta gọi trong tiếng Pháp là “la ligne claire” (tạm dịch đường nét rõ ràng).

Có thể chia sự nghiệp sáng tác của ông thành nhiều giai đoạn, những cuộc phiêu lưu được ông sáng tác thời còn trẻ và theo đặt hàng (ba cuốn đầu tiên), những cuộc phiêu lưu được sáng tác khi sự nghiệp đã chín muồi (các cuốn như Le Lotus bleu - Bông sen xanh, Le Trésor de Rackam - Kho báu của Rackam râu đỏ), những cuộc phiêu lưu được sáng tác khi ông đang ở đỉnh cao tài năng (Tintin au Tibet - Tintin ở Tây Tạng và Les Bijoux de la Castafiore - Đồ châu báu của Castafiore), và những cuộc phiêu lưu cuối cùng (Vol 747 pour Sidney - Chuyến bay 747 tới Sidney và Tintin et les Picaros - Tintin và những người Picaros, một cuốn còn dang dở là Tintin et l’Alph Art - Tintin và Alph Art), những cuốn cuối cùng này vẫn hấp dẫn độc giả dù rằng bút pháp của ông đã bớt nhiều tính ảo thuật. Sau loạt cuối cùng này không có thêm cuốn nào mới được sáng tác vì Hergé đã ghi rõ yêu cầu trong di chúc của mình là tác phẩm của ông phải được giữ nguyên như nó vốn có.

Nhưng trên tất thảy, dấu ấn lớn nhất trong sáng tác của ông là đã xây dựng được nhân vật Tintin, người mà Tướng De Gaule một lần đã gọi là “đối thủ duy nhất trên trường quốc tế” của ông; Tintin, một thanh niên không gia đình (không bố mẹ, anh chị em hay con cái) đã lên đường, như một nghi thức khởi đầu thực sự cho một cuộc phiêu lưu khám phá trái đất. Khuôn mặt của nhân vật được vẽ trơn hoàn toàn, không có nét gì nổi trội, chỉ đơn giản là một đường tròn, sẵn sàng cho mọi điều, một “vòng tròn số không mở ra đến vô cùng”. Một nhân vật mới chỉ được hoàn thành, chưa phải chịu những dấu ấn của thời gian, một người mãi mãi ở tuổi thiếu niên, chưa bao giờ (cũng giống như nhân vật thanh tra Maigret, anh hùng trong các tiểu thuyết của G.Simenon, nhà văn lớn của vùng Wallonnie chuyên viết tiểu thuyết trinh thám) biết đến những chia ly của tình yêu, hay những quan hệ luyến ái (trong số hơn 1000 nhân vật có mặt trong 23 cuốn của bộ truyện, 315 có tên, trong đó chỉ có 7 nhân vật phụ nữ và 8 nhân vật trẻ em!), đây là một nhân vật tuyệt vời, một nhân vật mang tính toàn cầu mà ai cũng có thể thấy một phần của bản thân mình trong đó, dù người đọc có là người Nhật Bản hay người của bất kỳ nước nào khác, dù họ đọc truyện vào những năm 1930 hay năm 2011. Là một anh hùng bảo thủ, đại diện cho lý tưởng của thời đại mình nhưng Tintin vẫn giữ được khả năng phẫn nộ  trước cái xấu, lên án chủ nghĩa thực dân Nhật Bản tại Trung Hoa trong cuốn “Le Lotus Bleu - Bông sen xanh”, hay quá trình người Bắc Mỹ chiếm đất của người da đỏ trong “Tintin en Amérique - Tintin ở châu Mỹ”: đoạn tả về cảnh quân đội Mỹ buộc những người da đỏ phải rời bỏ đất đai của mình cho những dự án khai thác dầu đã bị cắt bỏ khi cuốn truyện được dịch sang tiếng Anh xuất bản tại Mỹ.

Ngoài ra còn có các nhân vật khác: chú chó Milou (tiếng anh là Snowy), một nhân vật gần như con người, đôi khi chú biết nói, cũng không từ chối uống rượu, thông minh, khéo léo, dũng cảm, trung thành, vừa tham gia vào các pha hành động lại vừa gây cười.

Thuyền trưởng Archibald Haddock với rất nhiều phẩm chất nhưng không thiếu khiếm khuyết: một người lúc nào cũng say sưa (trong bộ truyện có tới 38 đoạn tả cảnh say rượu và 39 cảnh thèm rượu, tiếc là trong bản dịch tiếng Anh xuất bản tại Mỹ, nhân vật thuyền trưởng Haddock đáng thương lại hiền lành như một con lạc đà và chỉ uống nước!), nghiện thuốc lá nặng, hay giận dữ (nhân vật này sử dụng tới 232 câu chửi và chửi thề, câu chửi thề được dùng nhiều nhất là “Bachi-Bouzouk”, tới 21 lần), rộng rãi, hào phóng, dũng cảm, chắc chắn đây là nhân vật người nhất, dễ thương nhất trong số các nhân vật của bộ truyện Tintin.

Giáo sư Tryphon Tournesol, nhà phát minh vĩ đại, người đã phát minh ra máy truyền hình, tên lửa mặt trăng, tàu ngầm, giày trượt patin có gắn động cơ và vô số các phát minh có ích hay vớ vẩn khác, là một người nghễnh ngãng, một nhân vật để tác giả tạo ra các đối thoại gây cười từ việc nói nhịu và chơi chữ; các thám tử Dupont và Dupond (phát âm giống nhau, chỉ các nhau chữ t và d ở cuối tên) vốn là những người vụng về bẩm sinh, nữ ca sĩ Scala de Milan Bianca Castafiore (mà các nhà phân tích tâm lý gọi là Castrafiore») và cậu bé Tchang, đó là một số bạn đồng hành của Tintin.

Ai đã đọc Tintin một lần thì sẽ còn quay lại đọc nhiều lần nữa, kể cả đọc đến lần thứ 100 thì người đọc vẫn có thể thấy thú vị hoặc bất ngờ vì một chi tiết nào đó mà những lần đọc trước mình đã bỏ qua. Người ta đọc lại vì nhớ lại những kỷ niệm thời thơ ấu, cái thời mà đứa bé nào cũng háo hức khám phá thế giới; người ta đọc lại để truyền lại một cách trang trọng kho báu này cho các thế hệ tiếp theo (tất cả những đứa trẻ ở Bỉ, trong đó có các con của tôi, đều bắt đầu học đọc bằng truyện tranh Tintin).

Nhưng chừng đó vẫn chưa đủ để giải thích hết thành công dường như không có thực của tác phẩm, một tác phẩm sống mãi với thời gian, một tác phẩm mà tất cả cuốn sách viết về nó cần phải có cả một thư viện mới xếp đủ, vì còn có một bí ẩn cuối cùng mà ta chưa chạm tới, đó là bí ẩn về tài năng của một con người, ngày đêm miệt mài bên bàn sáng tác với những cây chì và tập giấy.

Còn biết bao nhiêu nhiều tôi có thể kể với các bạn, về từng nhân vật, về ngôn ngữ hay nhiều ngôn ngữ được sử dụng trong bộ truyện, về những câu chửi thề, về những khó khăn trong giao tiếp (điều này đã được thấy rõ ngay cả trước khi có nghiên cứu của các nhà ngôn ngữ học), về nghệ thuật đồ họa, về giấc mơ, về tính biểu trưng của thủ đô Bruxelles, về cách đọc theo kiểu phân tích tâm lý, về những ảnh hưởng của các tác giả khác (Jules Verne, Stevenson)… Nhưng tôi xin dừng lại ở đây vì tôi biết rằng tôi mới chỉ chạm được vào bề ngoài của huyền thoại Tintin bí ẩn, hy vọng những gì tôi kể sẽ tạo cho các bạn hứng thú để tự mình bước chân vào khu vườn huyền ảo của tác phẩm có một không hai này.

Tintin, chú chàng người Bruxelles, đã trở thành một trong những Đại sứ tuyệt vời nhất mang văn hóa của cộng đồng Bỉ nói tiếng Pháp đến với thế giới. Một bức vẽ nhỏ cũng có thể nói lên được nhiều điều hơn cả một bài diễn văn dài, tôi xin mời độc giả, sau khi đã xem phim, hãy cùng đắm chìm một lần nữa trong thế giới những cuộc phiêu lưu đặc biệt của Tintin, và cũng chính là những cuộc phiêu lưu của chúng ta. Tôi tin tưởng rằng, với bộ phim của đạo diễn Spielberg, Tintin sẽ có những cuộc phiêu lưu kỳ thú mới ở Việt Nam.