Tinh thần “vô úy” và sức mạnh tâm thức

Nghiên cứu kỹ lịch sử Phật giáo Việt Nam từ thời du nhập cho đến Phật giáo Lý, Trần, có thể nhận thấy Phật giáo có nhiều đóng góp đáng kể cho dân tộc. Về mặt tư tưởng, tiếng nói của Phật giáo là siêu triết lý, siêu tư tưởng. Về mặt tâm lý, trí tuệ, tiếng nói của Phật giáo là “vô úy” (không sợ hãi), không sợ hãi gian khó, sống, chết, không sợ hãi mọi luận điệu tà vạy ở đời. Về mặt con tim (tình người), tiếng nói của Phật giáo là tiếng nói của tình người bao la làm đẹp đẽ núi, sông, đất, nước, xã hội; nó làm tròn trịa tất cả như ca dao Việt Nam đã nói: “Thương thì trái ấu cũng tròn”; nó tiếp nối và phát triển tình người chân thật của Lạc Long Quân và Âu Cơ của truyền thống văn hóa Việt Nam.

Trong bài viết ngắn này, chỉ đề cập đến đức tính “vô úy” biểu hiện qua sáng tác Sinh tử nhàn nhi dĩ (Sống chết là lẽ thường mà thôi) của Tuệ Trung Thượng Sĩ (Thơ văn Lý Trần, Tập II, nxb Khoa Học Xã Hội, Hà Nội, 1988, tr.282 - 283; bản dịch của Huệ Chi).

“Tâm sinh thì sống chết sinh,
Tâm diệt thì sống chết diệt.
Sống, chết vốn là không có tự tính,
Cái thân do huyễn ảo hóa thành này rồi cũng phải diệt.
Phiền não, bồ đề đều ngầm tiêu ma hết,
Địa ngục, thiên đường cũng tự khô kiệt.
Vạc dầu, lò lửa bỗng trở nên mát mẻ,
Rừng gươm, núi dao lập tức đổ gãy.
Thanh Văn ngồi thiền, ta không ngồi.
Bồ - tát nói pháp, Ta nói thực.
Sinh từ cái càn gỡ (hư vọng) mà sinh ra, tử từ cái càn gỡ mà chết đi.
Tứ đại (cái thân thể) vốn là không thì còn từ đâu mà dấy lên được.
Đừng như con hươu khát chạy vào giữa ảo ảnh.
Chạy Đông, chạy Tây không lúc nào dừng.
Pháp thân không đi cũng không lại,
Chân tính không trái, cũng không phải.
Đến nhà thì nên thôi đừng hỏi đường nữa.
Thấy mặt trăng rồi sao còn vất vả đi tìm ngón tay?
Người ngu ngả nghiêng, sợ sống chết,
Bậc trí có cái nhìn thông đạt, xem sống chết là lẽ thường mà thôi.
Người ngu ngả nghiêng, sợ sống chết,
Bậc trí có cái nhìn thông đạt, xem sống chết là lẽ thường mà thôi.”

Tư tưởng của bài thơ hiện rõ: Với trí tuệ hiện thực của Phật giáo thì nhìn sinh tử, khổ đau nhẹ như lông hồng, từ đó mà khởi sinh tâm “vô úy”. Tâm “vô úy” làm bung vỡ nguồn năng lượng tâm lý tạo nên sức mạnh phi thường của tâm thức. Tâm lý này được hưng khởi từ Lý, Trần, dẫn đến kết quả của lịch sử: Thắng Tống, bình Chiêm, và ba lần quét sạch quân Nguyên Mông. Có lẽ sức mạnh ấy đi vào tiềm năng của dân tộc và được phục sinh trong nhiều lần quân, dân ta chống ngoại xâm. Trí tuệ ấy và đức “vô úy” ấy cần được lịch sử soi sáng và nuôi dưỡng.