Tìm phong cách cho chèo Hà Nội

Cảnh trong vở Thị Hến

Từ đoàn chèo trở thành nhà hát, 60 năm qua, Nhà hát Chèo Hà Nội đã nỗ lực tìm ngôn ngữ thích ứng trong bối cảnh văn hóa, xã hội để chèo có đất sống và nhịp bước cùng thời đại, tạo dựng phong cách riêng. Theo Ths Nguyễn Thị Thanh Phương, Viện Sân khấu - Điện ảnh: “Chẳng phải đợi đến hôm nay, Nhà hát Chèo Hà Nội mới nghĩ đến phương cách làm sao để chèo tiếp cận và thỏa mãn nhu cầu của chủ thể văn hóa đương đại, mà điều ấy đã được các bậc tiền bối, tiêu biểu là cụ Nguyễn Đình Nghị thực hiện từ những năm đầu thế kỷ XX, khi chèo buộc phải điều chỉnh để thích ứng với cuộc sống phồn hoa đô thị. Rồi sau này, bài học từ sự cách tân quá đà khiến Chèo Hà Nội - một trong những đơn vị tiên phong làm ca kịch mới (dựa chèo), lại chính là đơn vị đầu tiên quay trở về phong cách chèo truyền thống, với một loạt vở diễn cho đến hôm nay vẫn vẹn nguyên cảm xúc tốt đẹp trong trái tim khán giả yêu chèo: Ngọc Hân công chúa, Người đẹp xứ Tây Lăng, Đêm hội Long Trì, Nàng Mai - Vạn Lịch, Bến tình...”

Tuy nhiên, phát biểu tại hội thảo Nhà hát Chèo Hà Nội 60 năm kế thừa và phát triển vừa diễn ra tại Hà Nội, PGs.Ts Trần Trí Trắc khẳng định: “Nhà hát Chèo Hà Nội suốt 60 năm qua chưa xác định được rõ phong cách của mình, nên nhiều năm qua tồn tại trong tình trạng lúng túng và bế tắc về phương hướng nghệ thuật, làm cho sự phát triển của chèo Hà Nội trì trệ, khập khiễng và mâu thuẫn”. Nhà hát Chèo Hà Nội không thể theo phong cách của một thể loại sân khấu đặc biệt dân dã, đồng quê của nông dân, nông thôn, nông nghiệp, vì Chèo Hà Nội là chèo của đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến, nơi dân trí cao, có mối quan hệ văn hóa - xã hội rộng lớn. Chèo Hà Nội không thể lấy phong cách của Nhà hát Chèo Việt Nam, Thái Bình, Nam Định, Hải Dương, Hải Phòng... làm chuẩn mực, thước đo cho sáng tạo của mình, mà cần xây dựng phong cách riêng.

Tất nhiên, xây dựng phong cách của một nhà hát không phải một sớm một chiều. Chèo Hà Nội so với chèo cổ và các chiếng chèo khác có những đặc điểm không đồng nhất. Những đặc trưng, giá trị truyền thống của chèo cổ có thể liên quan tới chèo Hà Nội, nhưng đã không thể trở thành đặc trưng truyền thống của chèo Hà Nội, và chèo Hà Nội, không nhất thiết phải có nghĩa vụ bảo tồn, giữ gìn và phát huy những đặc trưng truyền thống của chèo cổ trong sáng tạo, cũng như trong quá trình phát triển của mình. PGs.Ts Phạm Duy Khuê góp ý, để xây dựng phong cách cho mình, Nhà hát Chèo Hà Nội cần tập trung thẩm thấu sâu sắc và đặc định hóa một số yếu tố. Một là, tìm tòi, khám phá, phát hiện, phản ánh những vấn đề thuộc đề tài hiện thực đời sống của tầng lớp trí thức Thủ đô. Hai là, cảm hứng chủ đạo của nghệ sỹ và tất cả thành phần tham gia sáng tạo nên tác phẩm nghệ thuật chèo của Nhà hát phải duy trì một cách hài hòa giữa ca ngợi và phê phán với những vấn đề mà tác phẩm phản ánh. Tránh tình trạng ca ngợi thì xúc động lòng người, còn phê phán thì hời hợt, né tránh. Cảm hứng chủ đạo cấu thành phong cách nhà hát còn yêu cầu các tác phẩm do Nhà hát sáng tạo phải kết hợp nhuần nhuyễn giữa tầm cao của trí tuệ với yếu tố trữ tình. Ba là, nhân vật trong các vở chèo của Nhà hát, dù thuộc loại người nào, nhưng nhất thiết phải mang dáng nét của người Hà Nội trên cả 3 mặt: xã hội, tâm lý và hình thể, nhất là các nhân vật trung tâm và nhân vật chính. Bốn là, Nhà hát Chèo Hà Nội phải có nghệ thuật chèo của mình, có như vậy, mới thoát khỏi cái bóng của Nhà hát Chèo Việt Nam. Năm là, sân khấu chèo Hà Nội không bỏ mất tính chất dân gian, nhưng cũng phải hiện thị được tầm cao mới của tính chất bác học...

Để xây dựng được phong cách riêng cho Nhà hát Chèo Hà Nội, ngoài nỗ lực sáng tạo, dấn thân của tập thể nghệ sỹ trong Nhà hát, các cấp, ngành chức năng của Thủ đô cũng cần có cơ chế, chính sách cụ thể để Nhà hát sớm kiện toàn cơ cấu tổ chức và cơ chế vận hành, đồng thời có kinh phí xây dựng cơ sở nghiên cứu và thử nghiệm nghệ thuật chèo...