Tiêm chủng mở rộng và những thách thức mới

Nguồn: daidoanket.vn

So sánh với năm 1984, năm bắt đầu triển khai Chương trình TCMR phạm vi cả nước, tỷ lệ mắc bệnh sởi đã giảm 573 lần số ca mắc bệnh, tỷ lệ mắc bạch hầu giảm 585 lần số ca mắc bệnh, tỷ lệ mắc ho gà giảm 937 lần số ca mắc bệnh; uốn ván sơ sinh đã được loại trừ; bệnh sởi sẽ được thanh toán vào năm 2015. Để đảm bảo cho chương trình TCMR, Việt Nam đã thành công trong việc tự sản xuất vaccine và sinh phẩm; trên 10 loại vaccine đã được sản xuất, đáp ứng hơn 70% nhu cầu vaccine sử dụng TCMR là lao, bại liệt, bạch hầu, ho gà, uốn ván, sởi, viêm gan B, viêm não Nhật Bản, tả, và thương hàn. Hiện tại, Việt Nam đang nghiên cứu, thử nghiệm một số vaccine thế hệ mới như quai bị, hib, rubella, dại tế bào, cúm gia cầm H5N1 và cúm mùa H1N1. Đây là những thành tựu quan trọng của ngành y tế những năm qua, được quốc tế đánh giá cao.

Vẫn biết TCMR là mang lại lợi ích rất lớn cho cả cộng đồng trẻ em Việt Nam; tuy nhiên, những năm gần đây vấn đề tai biến do vaccine là một thử thách lớn đối với chương trình TCMR của ngành y tế.

Theo báo cáo của Chương trình TCMR quốc gia thì 11 loại vaccine đang tiêm chủng cho 1,7 triệu trẻ em mỗi năm đã ghi nhận 2 loại có liên quan nhiều đến tai biến tử vong đó là vaccine Quinvaxem và vaccine viêm gan B; còn 9 loại khác không có tai biến nặng. Để phân tích nguyên nhân trẻ tử vong có liên quan đến tiêm chủng chúng ta cần xem xét các yếu tố chính: tỷ lệ trẻ dưới 1 tuổi tử vong hàng năm do nhiều nguyên nhân; chất lượng vaccine; quy trình tiêm chủng.

Theo thống kê năm 2012, thì tỷ xuất tử vong của trẻ dưới 1 tuổi ở Việt Nam là 15,8/1.000 trẻ đẻ sống. Như vậy trong số 1,2 triệu trẻ đẻ ra có khoảng 50 trẻ dưới 1 tuổi tử vong hàng ngày. Do đó việc tiêm vaccine cho trẻ dưới 1 tuổi kể cả tiêm trong vòng 24 giờ sau sinh thì sự trùng hợp ngẫu nhiên của việc tiêm vaccine với trẻ tử vong hàng ngày có tần xuất trùng hợp rất cao. Một nghiên cứu của Hệ thống quốc gia về tai biến sau tiêm vaccine viêm gan B (VAERS) của Mỹ cho thấy: trong số 86 triệu liều vaccine viêm gan B đã tiêm từ 1991 đến 1998 có 18 trẻ tử vong liên quan đến vaccine; trong đó 17 trẻ đã được mổ tử thi và được kết luận do hội chứng đột tử mà không liên quan đến tiêm vaccine viêm gan B.

Việc trẻ tử vong xảy ra vừa qua tại Bệnh viện Đa khoa huyện Hướng Hóa, Quảng Trị sau tiêm vaccine viêm gan B đã được Hội đồng Tư vấn đánh giá là phản ứng sau tiêm loại bỏ nguy cơ tử vong do đột tử. Như vậy chỉ còn nguyên nhân cần làm rõ là quy trình tiêm chủng và chất lượng vaccine. Đây là vấn đề phức tạp, vì vậy Bộ Y tế đã đề nghị Bộ Công an điều tra độc lập.

Để phân tích kỹ các nguyên nhân tai biến sau tiêm chủng những năm gần đây, Bộ Y tế đã ban hành quy trình tiêm chủng an toàn, siết chặt việc bảo đảm chất lượng vaccine trong bảo quản, vận chuyển và sử dụng tại các bàn tiêm chủng. Như vậy, bảo quản vaccine không đúng quy định, sử dụng vaccine sai quy trình, để lẫn vaccine với các thuốc và sinh phẩm khác dễ có nguy cơ tiêm nhầm thuốc, không lưu lọ vaccine sau khi tiêm; không khám sàng lọc trẻ để chống chỉ định gây nguy cơ tai biến là những lỗi không được vi phạm.

Chất lượng vaccine được bảo đảm bởi quy trình nghiêm ngặt từ nhà sản xuất đến người sử dụng, đánh giá chất lượng qua tiêu chuẩn quy định nghiêm ngặt là an toàn và hiệu lực. An toàn và hiệu lực là các quy định bắt buộc cho mỗi vaccine muốn đăng ký lưu hành. Các quy định về an toàn được thể hiện qua các dấu hiệu phản ứng toàn thân và tại chỗ như: sốt, đau tại chỗ tiêm, vã mồ hôi, dị ứng...; hầu hết các vaccine đều có phản ứng tại chỗ hoặc toàn thân từ nhẹ đến vừa và nặng tùy từng loại.

Hiệu lực của vaccine được thực hiện qua nhiều nghiên cứu và phải vượt qua được các khâu kiểm định chất lượng quốc gia và quốc tế nghiêm ngặt. Để có hiệu lực của vaccine phòng được bệnh  nhà sản xuất phải thực hiện thử nghiệm lâm sàng qua nhiều giai đoạn với nhiều lịch tiêm chủng cho các đối tượng khác nhau ở các thời điểm khác nhau, nhiều khoảng cách giữa các mũi tiêm và có thể kéo dài hàng chục năm mới có được lịch tiêm chủng ổn định.

Cụ thể, khi sản xuất vaccine viêm gan B, nhà sản xuất phải nghiên cứu tiêm bao nhiêu mũi cơ bản và với khoảng cách giữa các mũi tiêm là bao nhiêu ngày thì cơ thể trẻ mới có đáp ứng miễn dịch đủ để bảo vệ bệnh viêm gan B. Hơn nữa, thời gian tiêm cho trẻ qua rất nhiều nghiên cứu lâm sàng thì thấy tiêm mũi 1 trong vòng 24 giờ sau sinh là thời điểm để trẻ có thể phòng được bệnh tốt nhất. Như vậy, khi đặt vấn đề thay đổi lịch tiêm sau 24 giờ, thì phải chứng minh bằng các thử nghiệm lâm sàng là lịch tiêm sau 24 giờ cho trẻ ở những nơi có tỷ lệ viêm gan B cao như ở Việt Nam, khoảng từ 10% đến 16%, sẽ tốt hơn là tiêm trong 24 giờ sau khi sinh; thứ hai là phải chứng minh được tiêm sau 24 giờ sẽ không có tai biến tử vong xảy ra liên quan đến vaccine. Thực tế Tổ chức Y tế thế giới và các nhà sản xuất vaccine viêm gan B đã có đầy đủ bằng chứng khoa học về lịch tiêm chủng vaccine viêm gan B có hiệu quả và đang được áp dụng trên toàn cầu như hiện nay; do vậy không nên nghiên cứu để thay đổi lịch tiêm chủng này.

 Tuy nhiên, khi các nghiên cứu đưa ra tỷ lệ người có dương tính với bệnh viêm gan B thì có khoảng dưới 20% dân số ở các độ tuổi khác nhau bị nhiễm, còn lại 80% dân số là không mắc bệnh viêm gan B; vậy thì số 80% đối tượng này có cần phải tiêm vaccine viêm gan B cho trẻ trong 24 giờ sau sinh không?. Có thể nói là không cần tiêm ngay cho trẻ trong 24 giờ sau sinh mà có thể tiêm trong vòng tuần đầu sau sinh. Tuy nhiên thực tế mỗi năm có 1,2 triệu trẻ ra đời, nếu không làm xét nghiệm 100% các bà mẹ trước khi sinh thì rất khó biết được tỷ lệ này, nhưng việc xét nghiệm cho 1,2 triệu người là rất tốn kém và không cần thiết.

Để nâng cao chất lượng và bảo đảm chương trình TCMR tiếp tục được toàn dân ủng hộ và tham gia nhằm giảm nhanh tỷ lệ mắc các bệnh cũng như tiến tới thanh toán các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho trẻ em cần tiếp tục: tăng cường nguồn ngân sách cho ngành y tế để việc sản xuất các vaccine thế hệ mới được triển khai nhanh chóng hơn; đối với ngành y tế tiếp tục triển khai chương trình TCMR theo lịch  tiêm chủng hiện nay.

Ngoài ra, bổ sung và sửa đổi quy trình tiêm chủng an toàn, trong đó: tổ chức lại buổi tiêm chủng, cụ thể là tăng cường công tác khám sàng lọc trẻ có chống chỉ định tiêm chủng bằng cách mỗi bàn tiêm chủng trong 1 ngày không được quá 50 cháu để cán bộ y tế có thời gian khám sàng lọc tiêm chủng; kéo dài ngày tiêm chủng thành tuần tiêm chủng. Tăng cường công tác giám sát quy trình tiêm chủng an toàn ở cả Trung ương và các địa phương; giao trách nhiệm giám sát thường xuyên, chặt chẽ buổi tiêm chủng an toàn  cho ngành y tế các tỉnh, thành phố bằng các văn bản pháp luật. Ngành y tế cần thường xuyên tập huấn cho cán bộ TCMR cũng như tiêm chủng dịch vụ về các quy định an toàn tiêm chủng; bảo đảm cho các cán bộ tiêm chủng có đủ kỹ năng thực hành tiêm chủng an toàn trên cả nước.

Vì sức khỏe và tương lai của trẻ em, mỗi người hãy góp sức lực của mình để dành những ưu tiên và quyền lợi cao nhất cho việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe trẻ em, thế hệ tương lai của đất nước.