Thúc đẩy phát triển ngành chế biến nâng cao giá trị cho rau quả

Hơn 85% rau quả xuất khẩu chưa qua chế biến

Ông Lê Quang Tú, Trưởng phòng Chế biến và Bảo quản sau thu hoạch, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triên nông thôn cho biết, cùng với sự tăng trưởng trong sản xuất nông nghiệp và công nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản nói chung thì ngành chế biến rau quả Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể. Cụ thể, từ năm 2015 đến nay ngành chế biến rau quả đã có bước phát triển mạnh trên cả quy mô và mức độ hiện đại, tốc độ tăng trưởng giá trị gia tăng hằng năm bình quân khoảng 8 - 10%, xuất khẩu rau quả tăng bình quân khoảng 20 – 30 %/năm. Kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2019 đạt trên 3,74 tỷ USD chiếm 9,3% tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản. Từng bước hình thành hệ thống cơ sở chế biến, bảo quản rau quả có công nghệ, thiết bị chế biến ngày càng hiện đại với 157 cơ sở quy mô công nghiệp có công suất thiết kế đảm bảo chế biến khoảng 2,5 – 3 triệu tấn nguyên liệu rau quả/năm. Ngoài ra còn có hàng nghìn cơ sở chế biến rau quả nhỏ, lẻ, hộ gia đình rải khắp cả nước làm nhiệm vụ sơ chế và chế biến phục vụ tiêu dùng nội địa.

Tuy nhiên, theo ông Lê Quang Tú, so với yêu cầu phát triển và hội nhập trong điều kiện cạnh tranh mới thì ngành chế biến rau quả vẫn đang đối mặt với nhiều tồn tại, thách thức. Trên thực tế, ngành chế biến chỉ mới sử dụng 8 - 10% sản lượng rau quả sản xuất ra hàng năm, đóng góp vào giá trị gia tăng của rau quả hàng hoá còn thấp, chưa tạo được chuyển biến mạnh mẽ đối với việc thay đổi cơ cấu cây trồng. Đến nay hơn 85% rau quả xuất khẩu chưa qua chế biến; việc tiêu thụ vẫn ở dạng tươi hoặc sơ chế bảo quản là chủ yếu.

Nguyên nhân là do ngành chế biến thời gian qua vẫn dựa trên các nguồn lực thủ công, sẵn có, hàm lượng công nghệ chưa cao. Tuy đã có một số dự án đầu tư lớn vào lĩnh vực chế biến rau quả trong thời gian gần đây nhưng chỉ tập trung vào một số sản phẩm nhất định. Bên cạnh các cơ sở chế biến quy mô công nghiệp, hiện tại còn nhiều cơ sở chế biến nhỏ lẻ, tự phát với công nghệ và thiết bị lạc hậu, không đồng bộ nên khó kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm.

Việc đầu tư nhà xưởng dành riêng cho sơ chế, xử lý, đóng gói và bảo quản rau quả tươi chưa nhiều, tổn thất sau thu hoạch còn quá cao khoảng trên 20%. Tổng công suất các cơ sở bảo quản, chế biến rau quả chỉ hoạt động được khoảng 50 - 60% công suất do thiếu nguyên liệu, giá thành cao, thiếu vốn, thị trường tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế…

Nhà nước và ngành nông nghiệp cần giữ vai trò kết nối

Ông Lê Quốc Doanh, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khẳng định, Việt Nam có lợi thế và tiềm năng để đẩy mạnh sản xuất, chế biến rau củ phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Hiện nay, nhu cầu tiêu dùng rau quả ở hầu hết quốc gia đều gia tăng, trong khi đó thời gian qua Chính phủ và các bộ, ngành đã tích cực đàm phán mở cửa thị trường cho nông sản, đặc biệt là trái cây, mở đường cho rau quả Việt Nam hiện diện ở nhiều thị trường quan trọng như Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc…

Với mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một trong 5 quốc gia xuất khẩu rau quả hàng đầu thế giới vào năm 2030, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang xây dựng Đề án phát triển ngành chế biến rau củ giai đoạn 2021-2030. Phấn đấu đưa kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt 8-10 tỷ USD; trong đó rau quả chế biến đạt 30% trở lên; giảm tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch mỗi năm từ 1-1,5%; trên 70% cơ sở chế biến, bảo quản rau quả xuất khẩu đạt trình độ và năng lực công nghệ sản xuất tiên tiến; công suất chế biến rau quả đạt 2 triệu tấn sản phẩm/năm.

Để đạt được mục tiêu đó, ngành nông nghiệp và các địa phương phải tập trung giải quyết được các vướng mắc, khó khăn trong chuỗi cung ứng từ sản xuất, vùng nguyên liệu, thu hoạch, vận chuyển, chế biến, phân phối, từng bước xây dựng chuỗi giá trị ngành hàng, nâng cao được giá trị gia tăng và lợi ích cho mọi thành phần trong chuỗi.

Ông Nguyễn Đình Tùng, Giám đốc Vina T&T Group chia sẻ, hiện nay trái cây Việt Nam có nhiều cơ hội xuất khẩu do nhu cầu tiêu thụ của thị trường thế giới ngày càng tăng và nhiều thị trường đã mở cửa cho sản phẩm nông sản, trái cây. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất trong xuất khẩu rau quả là làm thế nào để bảo quản, đảm bảo được độ tươi ngon của rau quả khi đến người tiêu dùng.

Theo ông Tùng, trái cây tươi, chất lượng tốt luôn có giá trị xuất khẩu cao, nhưng công nghệ thu hoạch, bảo quản, vận chuyển của Việt Nam hiện còn hạn chế khiến nhiều loại sản phẩm khi đến các thị trường xa như EU, Mỹ đều giảm chất lượng, không còn tươi ngon nên rất khó bán. Chính vì vậy, phát triển công nghiệp chế biến không chỉ là phát triển dây chuyền sấy, ép nước…mà chính là phải đầu tư cho công nghệ xử lý, bảo quản sau thu hoạch và phát triển logistics phục vụ vận chuyển rau quả.

"Để nâng cao giá trị nông sản, ngành nông nghiệp cần bắt đầu bằng việc kiểm soát quy hoạch vùng trồng một cách bài bản, xây dựng thương hiệu trái cây cho từng vùng, gắn với chỉ dẫn địa lý cụ thể. Tránh tình trạng trồng tràn lan các loại cây ăn trái có giá trị dẫn đến dư thừa sản lượng. Điển hình như trái thanh long chỉ được quy hoạch ở một số địa phương như Bình Thuận, Long An… do phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng và đã tạo được thương hiệu nhờ chất lượng, hương vị. Song trên thực tế khi giá thanh long cao, nông dân nhiều địa phương đổ xô trồng thanh long dù không trong vùng quy hoạch và chất lượng trái không ổn định, ảnh hưởng đến thương hiệu, uy tín của trái thanh long khi xuất khẩu.", ông Nguyễn Đình Tùng nêu kiến nghị.

Trong khi đó, ông Ưng Thế Lãm, Chủ tịch Hội đồng quản trị Hợp tác xã làm nông minh bạch nhấn mạnh: Hiện nay dư địa thị trường trong nước và xuất khẩu đều lớn, tiềm năng sản xuất rau quả của Việt Nam cũng còn nhiều nhưng giá nông sản không ổn định, xuất khẩu chưa bền vững là do thiếu liên kết giữa các khâu trong chuỗi cung ứng. Chế biến rau quả là một khâu trong toàn bộ chuỗi cung ứng nông sản, chính vì vậy, muốn phát triển chế biến phải có nguồn nguyên liệu đảm bảo về chất lượng, số lượng đáp ứng công suất vận hành của nhà máy và phải có thị trường tiêu thụ.

Theo ông Ưng Thế Lãm, phần lớn nông dân còn canh tác nhỏ lẻ, manh mún, chưa theo tiêu chuẩn mà doanh nghiệp xuất khẩu và thị trường yêu cầu, trong khi doanh nghiệp xuất khẩu lại không có đủ nguồn lực và điều kiện để tổ chức sản xuất trực tiếp, các nhà máy chế biến đầu tư vốn lớn không có đủ nguồn nguyên liệu chế biến, chỉ hoạt động theo mùa vụ… Chính vì vậy, Nhà nước và ngành nông nghiệp cần có cơ chế cụ thể và giữ vai trò kết nối người nông dân, doanh nghiệp chế biến, doanh nghiệp xuất khẩu thành mỗi chuỗi liên tục, thúc đẩy thực hành sản xuất, chế biến, xuất khẩu theo tiêu chuẩn chung mới có thể nâng cao giá trị và củng cố thương hiệu cho rau quả nói riêng, nông sản Việt Nam nói chung trên thị trường thế giới.