Thúc đẩy khu công nghiệp xanh: Doanh nghiệp chờ "làn sóng chính sách" mới

Chuyển đổi mô hình KCN là tất yếu

Ngày 29/5, Chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam trực thuộc Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (VNREA) phối hợp cùng IEC Consulting tổ chức Diễn đàn Phát triển khu công nghiệp (KCN) Việt Nam 2025 với chủ đề “Thúc đẩy phát triển KCN: Giải pháp toàn diện và đầu tư bền vững”.

Tại Diễn đàn, ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, thông tin và hỗ trợ đầu tư phía Bắc, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính), cho biết, mô hình KCN truyền thống đang dần bộc lộ những hạn chế rõ rệt: thiếu liên kết chuỗi, hiệu quả sử dụng tài nguyên còn thấp, áp lực môi trường lớn và cản trở chuyển đổi xanh. Trong bối cảnh yêu cầu phát triển kinh tế gắn với mục tiêu phát triển bền vững ngày càng rõ nét, ông Bình khẳng định Việt Nam cần một cuộc "chuyển đổi mô hình" chiến lược cho các KCN, hướng tới phát triển xanh, thông minh và tích hợp.

Nhiều chính sách lớn của Nhà nước đã thể hiện quyết tâm đổi mới mô hình phát triển KCN. Trong đó phải kể tới Quyết định 1285/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống KCN quốc gia giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2045; Luật Bảo vệ môi trường 2020 lần đầu đưa ra khái niệm KCN sinh thái; Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030 đề ra mục tiêu chuyển đổi sang mô hình phát thải thấp, tiết kiệm tài nguyên và công nghệ sạch.

Chuyển đổi mô hình KCN giờ đây không chỉ là xu hướng, mà là yêu cầu bắt buộc để phát triển bền vững và hội nhập hiệu quả, ông Bình khẳng định.

Theo bà Nguyễn Thị Dung, Phó Chủ tịch Chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam (VIREA), mô hình KCN xanh không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh rõ rệt trong thu hút đầu tư. "Áp dụng công nghệ sạch, giải pháp tiết kiệm năng lượng sẽ giúp KCN giảm chi phí vận hành, tăng hiệu quả sản xuất và đặc biệt hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài đang ưu tiên tiêu chí ESG (môi trường, xã hội và quản trị)", bà Dung nhấn mạnh.

Bà Dung cho rằng Việt Nam đang đứng trước "cơ hội vàng" trong phát triển hạ tầng KCN gắn với các chiến lược quốc gia như phát triển kinh tế - xã hội đến 2030, cơ cấu GDP với khu vực công nghiệp - xây dựng chiếm trên 40%. Chiến lược tăng trưởng xanh cũng đặt mục tiêu rõ ràng về giảm cường độ phát thải, xanh hóa ngành kinh tế và thay đổi lối sống tiêu dùng.

Đặc biệt, nhiều định hướng lớn từ Trung ương đã đặt nền tảng quan trọng cho phát triển KCN mới. Nổi bật là "bộ tứ nghị quyết" của Bộ Chính trị; trong đó Nghị quyết số 57-NQ/TW về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số và Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đóng vai trò đặc biệt trong việc thúc đẩy KCN theo hướng hiện đại, công nghệ cao, thân thiện với môi trường.

Hoàn thiện cơ chế cho KCN sinh thái

Dù chủ trương đã rõ, thực tế vẫn còn khoảng cách. Hiện cả nước có 416 KCN với tổng diện tích gần 129.000ha, nhưng mới chỉ có 6 KCN sinh thái được thí điểm tại Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh; phần lớn KCN vẫn vận hành theo mô hình cũ: hạ tầng xử lý phân tán, thiếu liên kết dịch vụ, chưa có hệ thống giám sát môi trường tự động, hiệu quả sử dụng đất và năng lượng thấp.

Chưa dừng lại ở đó, ông Phạm Thanh Bình cho biết chỉ khoảng 15% doanh nghiệp trong KCN hiện nay có đủ năng lực tiếp nhận công nghệ cao hoặc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trong khi kế hoạch đến năm 2030 đặt mục tiêu nâng tổng số KCN lên hơn 600 khu, với ít nhất 40 - 50% là KCN sinh thái, thông minh, thì đây thực sự là một thách thức lớn cần đột phá về thể chế, quy hoạch và nguồn lực.

Để thúc đẩy quá trình chuyển đổi, ông Bình cho rằng thời gian tới cần đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng; trong đó KCN không thể đơn lẻ mà phải kết nối đồng bộ với đô thị, cảng biển, cao tốc và trung tâm đổi mới sáng tạo, giáo dục, hậu cần. Điều này đòi hỏi tư duy liên ngành, phối hợp liên vùng.

Đồng thời, tiếp tục hoàn thiện cơ chế hỗ trợ KCN sinh thái, xây dựng bộ tiêu chí cấp phép, ưu đãi thuế, tín dụng cho KCN áp dụng tuần hoàn nước, tái chế chất thải, sử dụng năng lượng sạch. Khuyến khích mô hình “khu công nghiệp tuần hoàn”. Phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh: xây dựng trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data trong giám sát môi trường, an ninh, năng lượng và logistics.

Ngoài ra, cần hình thành các cụm liên kết "KCN - trường nghề - trung tâm đổi mới sáng tạo", đào tạo nguồn lao động kỹ thuật số, nhân lực xanh, AI và tự động hóa. Cùng với đó là phát triển nền tảng xúc tiến đầu tư số, minh bạch hóa dữ liệu quy hoạch, đất đai, logistics để giảm chi phí thông tin và nâng hiệu quả tiếp cận nhà đầu tư.

Theo ông Trương Gia Bảo, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VIREA, hiện nay một số tổ chức quốc tế đã tiếp cận và muốn đồng hành phát triển KCN sinh thái tại Việt Nam. Tuy nhiên, do thiếu hướng dẫn cụ thể, phần lớn mới chỉ dừng lại ở bước tìm hiểu, chưa triển khai thực chất. "Những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất khẩu hay liên quan đến thị trường tiêu dùng toàn cầu sẽ chủ động chuyển đổi nhanh hơn. Trong khi đó, phần còn lại vẫn đang chờ một khung chính sách đủ mạnh để tạo động lực", ông Bảo nói.

Do đó, ông cho rằng cần sớm ban hành các tiêu chí rõ ràng trong chuyển đổi xanh; từ đó có cơ chế ưu đãi cụ thể về tài chính, đầu tư, thuế cho các dự án xây dựng nhà máy xanh, KCN sinh thái.

Chủ tịch VNREA, TS. Nguyễn Văn Khôi cũng nhận định, dù hệ thống KCN, cụm công nghiệp tại Việt Nam vẫn đang tăng trưởng tốt và còn nhiều tiềm năng, nhưng để phát triển đột phá thì cần những cơ chế đột phá; ông Khôi kiến nghị Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương tiếp tục nghiên cứu chính sách ưu đãi phát triển KCN, đặc biệt trên nền tảng các Nghị quyết chiến lược như Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, để tạo hành lang pháp lý và tài chính thuận lợi hơn cho doanh nghiệp, nhà đầu tư.