Thừa ra một người (Phần cuối)
Truyện ngắn của Văn Thành Lê
Giáo viên trong khu tập thể không ổn định lắm. Đầu năm học thường đông vui, về cuối năm giảm dần. Thường đầu năm có giáo viên mới về, trong số đó nhất định có nữ, như nàng, nên mấy thầy giáo trẻ về từ những năm trước, trước của những năm trước nữa, được gọi với mỹ từ là hàng tồn kho chất lượng cao, sẽ vào sống ở khu tập thể để dễ bề tiếp cận mục tiêu mới. Sau thời gian thấy các cuộc tập kích có dấu hiệu trèo cột mỡ, đổ vỡ như các công trình công bị rút ruột thì lại dần dà lui ra ở ngoài.
Từ ngày nàng về chưa thấy vụ nào thành công. Dù mỗi đợt ra quân đều rầm rập hừng hực khí thế. Cứ vậy, đầu năm tăng, về giữa năm đến cuối năm giảm dần. Nói như giáo viên vật lý là dao động điều hòa, còn như giáo viên toán có thể viết thành phương trình parapol, vẽ thành đồ thị lên xuống xuống lên. Mỗi lần nhậu chọc mấy anh hàng tồn kho ấy các anh lại cười ha hả nói vậy là đúng quy luật tự nhiên. Thời giờ đa số ai muốn lên đều phải xuống trước đã, nằm hay quỳ là tùy, sấp hay ngửa cũng tùy người, tùy giới tính. Mà ở đời có cái gì lên lại không xuống xuống lại không lên.
5. Năm nay trường có hiệu trưởng mới. Mọi thứ sôi lên sùng sục. Sôi mà không bốc hơi, không thể bung ra. Nên trường giống lò bát quái.
 Minh họa của Thanh Huyền |
Nàng nhớ ngày về trường, thầy hiệu trưởng cũ sau khi xem qua hồ sơ, niềm nở hỏi “… Biết văn nghệ hay chơi thể thao không?” Trong dấu “…” là tên nàng. Thầy luôn xưng là mình với tên người đối diện khi nói chuyện, dù người đó chỉ cỡ tuổi con thầy. Cảm giác tình cảm gần gũi. Sau quen dần, có lúc thầy tâm sự “Giáo dục giờ ruỗng quá. Mình cũng chỉ là con sâu cái kiến, con tốt trong cái guồng quay quay cuồng ấy nên mình cố gắng hoàn thành trách nhiệm với học sinh ở mức lương tâm cho phép. Cái gì làm được để giáo viên dễ thở hơn mình sẽ cố. Tiết chế, tinh giảm bớt áp lực cho giáo viên được bao nhiêu mình sẽ làm. Chứ thi đua này học tập kia đâu có thực. Giáo dục giờ như cái búi bùi nhùi, như tổ quạ. Buồn là người ta cứ tưởng là tổ chim công tổ họa mi, cứ bắt múa cứ bắt hót”.
Nàng được hưởng không khí lộc trời ấy hai năm. Tới năm ba, thầy hết hai nhiệm kỳ nên phải luân chuyển. Hiệu trưởng mới về. Nghe nói khi thầy hiệu trưởng này đi khỏi trường cũ giáo viên trường vui như dân làng Vũ Đại tiễn đưa cha con Bá Kiến về nơi an nghỉ cuối cùng.
Hiệu trưởng mới tên Cấu. Có lý lịch nghe rất dễ dựng lông chân. Học hết cấp ba trường huyện, thi rớt đại học, Cấu vào lính. Nhưng Cấu biết bắn súng trước khi vào bộ đội. Bắn khá chính xác. Kết quả là cô láng giềng ơi đã đeo ba lô đằng trước sau khi anh thanh niên Cấu đeo ba lô đằng sau nhập ngũ. Huấn luyện xong đúng lúc chiến sự biên giới phía Bắc xảy ra. Cấu trong đoàn hành quân về phía ấy. Nhưng Cấu bắn súng giả thì giỏi còn bắn súng thật đạn đồng lại kém. Nghe tiếng súng rát quá Cấu tự bắn mình bị thương để vào quân y. Sau không hiểu sao ra quân vẫn ngẩng cao đầu, lại xin được đi dạy thể dục. Cấu thành anh giáo thể dục có giọng hô vang khắp trường. Ít lâu nữa Cấu học văn bằng tại chức ngữ văn. Văn vẻ như ai. Học theo phương châm nhậu nhẹt với thầy là mục tiêu, xin điểm là chủ yếu. Có tấm bằng tại chức là ghế trên ngồi tót sỗ sàng, làm quản lý. Đúng như bằng là… tại cái chức. Nhanh như ruồi đánh mùi thấy tiết canh. Món ăn mà mọi người vẫn đùa là món ngậm máu phun người.
Hiệu trưởng Cấu nổi tiếng ông vua thành tích từ hồi ở trường cũ. Ông tới đâu cờ đèn kèn trống nổi lên rầm rập. Hiệu trưởng nhanh chóng cho thay hàng loạt khẩu hiệu của trường. Giăng từ cổng tới phòng ban giám hiệu, kể cả nhà vệ sinh. Giáo viên ngẩn ngơ ngao ngán nghiêng ngả chạy theo khẩu hiệu.
Ngày đầu tiên về trường hiệu trưởng lượn một vòng. Hôm sau thấy thợ thuyền vào đào gốc cây chỗ này trồng gốc cây chỗ kia. Phải quy hoạch lại cho đúng phong thủy. Ai nhìn vào lại tưởng đang ngụy trang trường để chuẩn bị chống máy bay đi càn thời chiến tranh. Hiệu trưởng cho mua thêm một loạt cây, chơi hẳn Kim Giao mới tay chơi. Không làm thì thôi làm phải cho sang cho sáng. Một loạt giỏ rác cũ ở các hành lang và sân trường cho nghỉ hưu sớm, thay bằng những thùng rác kiểu mẫu hình chim cánh cụt có khẩu hiệu bảo vệ môi trường đẹp mê tơi.
Trường thay áo mới hớn hở ra mặt. Chỉ cô kế toán và thủ quỹ méo mặt. Kêu hóa đơn thanh toán cao quá. Theo tham khảo giá thị trường thì hóa đơn hiệu trưởng đưa đều ở trên chín tầng trời. Đúng là tiền ơi tiền rơi bị thầy, thầy để thầy ngửi chứ thầy không tiêu.
Chuyện lan ra. Giáo viên hỏi nhau có con chim cánh cụt bỏ rác gì mà giá ghê vậy. Cô chủ tịch công đoàn cười cười nói, đắt gì, chim của hiệu trưởng tất nhiên phải giá cao. Phải chim thường đâu. Mà chẳng hiểu sao hiệu trưởng lại chọn cây Kim Giao để trồng. Tên Cấu lại thích Kim Giao, không lẽ hiệu trưởng định dọa các cô trong trường? Giáo viên ngồi trong phòng nghỉ giờ ra chơi được phen cười nôn ruột.
6. Mới đấy đã rục rịch vào mùa hội giảng. Ai nấy hồ hởi như chuẩn bị vào lễ hội hóa trang. Mà đúng hóa trang thật. Thầy cô hội giảng thành cascadeur chứ không còn như mọi ngày.
- Em thấy hay thật. Cứ khi nào hội giảng thầy cô mới dạy máy chiếu. Rồi chuẩn bị này nọ. Có thầy cô còn dặn trước học sinh câu hỏi này nói thế này thế kia. Có khi dạy đi dạy lại ba bốn lần rồi mới đưa ra hội giảng. Dạy vậy để cho thầy cô xem chứ có phải dạy cho học sinh đâu.
Trong một lần trò chuyện, Nguyên nói với nàng vậy. Nàng giật mình. Dù chẳng ham hố chuyện ấy nhưng nghe học trò nói vậy chỉ muốn tìm lỗ độn thổ. Có vẻ ai cũng biết vậy. Cũng thấy vậy. Vẫn cười cợt châm biếm nhau đấy. Nhưng khi người ngoài nhận xét mới thấy thấm. Hóa ra tất cả chỉ là kịch. Như một thói quen cũ kỹ. Như một món ăn ôi thiu, lâu ngày chẳng chịu đổ đi.
Khổ nhất là một số giáo viên thế hệ trước, không kịp tiếp cận vi tính cũng thích gồng mình chạy đua vũ trang với giáo án điện tử. Chạy đua khi mà không biết phải làm thế nào. Tạo hiệu ứng cho một slide không biết sao chữ lại chạy ngang chạy dọc, trong ra đến ngoài vào hệt như quạ thấy xác thú phân hủy. Đành nhờ người khác làm giúp. Đến giờ chỉ việc enter. Nhưng khổ. Dùng chuột chưa quen lại vấp. Câu hỏi vừa đưa ra đã lỡ tay cho đáp án nhảy bổ theo. Học sinh nhiều phen không cần mua vé vào rạp hài vẫn được trận cười thả phanh. Người biết vi tính lại tỏ ra sành sỏi hoa lá cành. Hình nền slide toàn chim bay bướm lượn vỗ cánh sinh động. Học sinh chúi mũi nhìn hình nền quên luôn bài giảng. Hết ồ rồi à. Thầy nhiều chim quá. Cô nhiều bướm quá.
Vậy cũng xong. Cũng đánh giá xếp loại. Và tốt. Và xuất sắc. Khen theo kiểu ai thích khen thì khen cho nó chết. Những lời nhận xét luôn được bơm theo khí hydro để người nghe được bay lên, bay cao và bay xa. Còn sau rơi ở đâu không biết. Mùa hội giảng thắng lợi mọi mặt.
Năm nào đọc danh sách khen thưởng giáo viên giỏi học sinh ngồi dưới cũng không khỏi ồ à quay qua quay lại phàn nàn “Thầy/cô ấy mà là giáo viên giỏi, dạy như tiến sĩ gây mê, ứng dụng công nghệ đọc chép với lớp mình mà”.
7. Ở khu tập thể nàng hay nói chuyện với Lãm. Chẳng phải có ý gì. Chỉ là bắt gặp ở Lãm những suy nghĩ có thể chia sẻ được.
Thực ra nàng biết người yêu của Lãm trước. Người yêu Lãm về trường cùng năm với nàng. Nghe kể Lãm và người yêu học cùng lớp đại học. Yêu nhau từ năm hai. Người yêu Lãm hay thơ. Lãm viết thư pháp thơ người yêu. Lại ti toe phổ nhạc thơ người yêu, hát trong những lần sinh hoạt ở lớp ở khoa. Một cặp bài trùng đẹp và mơ mộng, cả trường sư phạm biết. Ra trường Lãm bị rớt ở quê nhà một năm, vì xin việc ngoài ấy, nhất là công chức giáo dục, khó hơn tìm oxy trên mặt trăng. Một năm sau Lãm Nam tiến theo lời kêu gọi của người yêu, về cùng trường, tức là cùng chỗ nàng. Tưởng song hỷ lâm môn. Đùng cái. Ba tháng sau người yêu tổ chức đám cưới, với người khác. Anh chồng tuổi đã sừng sừng, không biết thơ thẩn thư pháp, không có ti tí tế bào lãng mạn. Bù lại đám cưới cô dâu đeo kiềng vàng vẹo cổ, chắc xoa dầu con ó hết tuần trăng mật chưa chắc bình thường lại được. Cưới xong tân nương chuyển về trường trung tâm chất lượng hơn. Mọi thứ nhẹ nhàng cuốn theo chiều gió. Từ đấy Lãm ít nói hẳn, cứ lừ đừ như tàu đi trong mưa, thi thoảng lại lẩm bẩm: Khi mê bùn chỉ là bùn/ Ngộ ra mới biết trong bùn có sen/ Khi mê tiền chỉ là tiền/ Ngộ ra mới biết trong tiền có tâm/ Khi mê dâm chỉ là dâm/ Ngộ ra mới biết trong dâm có tình/ Khi mê tình chỉ là tình/ Ngộ ra mới biết trong tình có dâm.(1)
Lãm hỏi nàng năm nay có ra hội giảng không. Nàng nói không, mình chẳng bao giờ có ý định ấy, mình không thích diễn kịch. Lãm lại nói bản chất cuộc sống là một vở kịch, những gì diễn ra ở trường cũng là màn kịch. Chúng ta là diễn viên, dù muốn hay không. Vậy mình là diễn viên tồi. Vì mình không biết diễn. Mình cũng chịu. Bi kịch nhỉ? Chẳng biết là bi hay hài. Sao nhìn đâu cũng thấy người muốn tỏ ra hơn người. Ừ, toàn người biết tuốt. Có mỗi một thứ không biết là không biết đỏ mặt. Cậu biết không, hôm họp hội đồng giáo viên chủ nhiệm, hiệu trưởng nói hùng hồn lắm, cứ Makarenko nói thế này thế này Makarenko nói như vậy như vậy. Ai cũng hãi. Mình đoán lại kiểu mới đọc vẹt đâu được vài trang nên để cho nói đã mình mới có ý kiến, nói thầy nói hay nhưng giờ giáo dục tâm lý học sinh đa số theo thuyết của Leonardo DiCaprio(2). Mình phịa ra mấy ví dụ rất thực tế ở trường. Vậy là hiệu trưởng bị cắt cơn. Hiệu nghiệm phết. Những chuyện sờ sờ trước mắt thì không đề cập, cứ nói đâu đâu. Cậu chưa nghe kể hiệu trưởng hồi ở trường cũ nhỉ? Một hai phải xây dựng chiến lược để đưa học sinh đi thi đường lên đỉnh Olympia. Giáo viên nói có bột mới gột nên hồ. Hiệu trưởng bảo kiên quyết làm được, không được bàn lùi. Đấy là cách quảng bá trường hay nhất. Báo hại hôm ấy đứa bạn mình dẫn chương trình thi ở trường. Toàn bộ câu hỏi đã có đáp án, đưa cho học trò ôn trước. Vậy mà lên thi ù ù cạc cạc. Học trò nói Việt Nam nằm ở Bắc Á, Số đỏ là tác phẩm Nguyễn Ái Quốc viết trong tù, Phạm Tuân là tác giả của Vang bóng một thời…
Lãm cười sằng sặc, lại đọc “Dù ngồi ở bất cứ đâu? Chỉ đít đổi chỗ chứ đầu thì không”(3)
8. Có một thực tế, nếu ai muốn tìm hiểu về ngôi trường nào đó, cách tốt nhất, nhanh gọn nhất, là cứ đánh úp vào khu tập thể giáo viên. Bên chiếu nhậu mọi chuyện đều được đem ra mổ xẻ như một miếng mồi ngon.
Hôm ấy Lãm mới đưa được hai chén qua cửa khẩu (miệng), chưa kịp để ai hỏi đã nói “Thiên tài cùng với thằng điên/ Cách nhau chỉ một đường biên mơ hồ”.(4)
- Có gì mà nay Lãm xì thơ nhanh thế. Thường ngày phải khi nào tây tây kia mà. Hay đi tập huấn gì dưới Sở lại bức xúc à?
- Tập huấn về dạy học tích hợp. Có mỗi bộ sách giáo khoa chỉnh đi chỉnh lại vẫn rối. Rồi lại đẻ ra chương trình giảm tải, sách nội dung bám sát. Đã rối như canh hẹ giờ lại còn dạy học tích hợp. Học sinh nói vào trọng tâm bài còn chưa nắm hết mớ kiến thức hàn lâm để đáp ứng thi cử giờ còn ép tích hợp thêm, có ngày học sinh tẩu hỏa nhập ma.
- Các cụ toàn ngồi trên cung trăng. Có bao giờ biết thực tế dưới này đâu.
- Giáo dục là quốc sách, hàng đầu, là vơđét đấy.
- Không thì cũng đè ra để rửa tiền, giải ngân. Một năm không biết bao nhiêu lần tập huấn hết chương trình này đến dự án kia. Toàn nói những thứ đẩu đâu. Xong về trường chẳng thấy rục rịch gì. Có rục rịch thì cũng chẳng thấy ai về kiểm định kiểm tra.
- Vậy chứ cả ngày cậu làm được gì? Nàng hỏi lại Lãm.
- Ngồi dưới làm thơ châm và viết vài mẩu chuyện cười cho báo Biếm chứ nghe gì đâu. Báo cáo viên toàn chiếu slide và đọc chép. Chép như trong tài liệu đã phát thì anh chép làm gì.
- Vậy cho mọi người nghiệm thu kết quả buổi học đi.
Lãm làm thêm hớp rượu và đọc bài thơ châm mới viết.
Bài thơ của Lãm như sau:
NĂM ANH EM TRÊN MỘT CHIẾC XE TĂNG
(Ăn theo tên ca khúc của nhạc sĩ Doãn Nho)
Năm anh em trên một chiếc xe tăng
Xăng, Gas, Điện, Nước với Lương lên đường
Khi xuất kích cả năm người như một
Thống nhất cao đoàn kết với yêu thương
Nhưng sáng nay các mẹ ở hậu phương
Giật thót tim nghe tin Lương rớt lại
Xăng vẫn tiến băng băng về phía trước
Lương bây giờ chẳng biết ở nơi đâu
Xăng, Gas, Điện, Nước bảo… ghìm thương đau
Đợi Lương thì e thời cơ vụt mất
Thêm lần nữa Lương cù bơ cù bất
Biết bao lần tiếc nuối, hẹn lần sau.
9. Thế rồi năm học cũng kết thúc, dẫu chậm chạp như tiếng thở dài của loài bò sát cổ ở kỷ Jura cách đây hai trăm triệu năm.
Kết quả tổng kết quật hiệu trưởng lấm lưng trắng bụng. Mọi tỷ lệ đều dưới mức chỉ tiêu. Hiệu trưởng thích cây Kim Giao tên Cấu coi đó là thất bại không thể nuốt trôi. Nàng thì nghĩ bình thường. Đâu phải thất bại. Chỉ là đúng thực tế nó thế.
May mắn thay những học trò lớp nàng chủ nhiệm đều trèo qua được kỳ thi tốt nghiệp để ra khỏi cổng trường một cách đàng hoàng. Nguyên và vài em tốp đầu của lớp đậu được vào những trường hứa hẹn ở thành phố. Tuyệt nhiên không thấy em nào thi vào sư phạm. Nàng giật mình nhận ra đầu vào các trường sư phạm thấp xuống trông thấy. Có vẻ như học trò cũng kịp hiểu, hay bố mẹ chúng kịp nhận ra, thời nay không ai sống được bằng lý tưởng khi dạ dày chỉ co bóp với chính nó.
Lãm nghỉ dạy, đi làm phóng viên tập sự cho một tờ báo.
Nàng bỗng thấy chông chênh.
Công văn triệu tập đi học mấy lớp chuyên đề và tập huấn trong hè lại về. Hè chưa nghỉ mà như bắt đầu năm học mới. Vậy là đã ba năm nàng ở ngôi trường này. Tuổi xuân trôi nhanh như cún chạy qua quốc lộ. Nàng tự hỏi không biết mình có thể gắn bó ở đây mãi được không? Sao thấy như lạc lõng quá chừng. Như nơi đây đã thừa ra một người.
________________
1, 3, 4. Thơ Nguyễn Bảo Sinh
2.Thực ra là diễn viên chính trong phim Titanic
