Thời thơ ấu diệu huyền

Một trong số bộ phim đến sớm với khán giả thiếu nhi Việt Nam là Cậu bé Andrey (xưởng Lenfilm, 1958, kể về những cuộc phiêu lưu của nhóm thiếu nhi trong cuộc theo dõi và ngăn chặn những hoạt động phá hoại cách mạng của bọn gián điệp Bạch vệ) – tác phẩm điện ảnh dành cho thiếu nhi xuất sắc nhất Liên hoan phim toàn Liên Xô 1959. Tên tuổi đạo diễn bộ phim này, Nikolai Lebedev, được lưu vào cảm tình của đông đảo khán giả, để rồi rộng đường cho những bộ phim của ông sau đó: Hãy tìm tôi nhé, Lionia! (1971), Mùa hè xa xăm ấy (1974)...

Nikolai Lebedev (1897-1989) ra đời tại vùng Vladimirsky, 28 tuổi tốt nghiệp khoa Diễn viên Trường Đại học Điện ảnh Leningrad, vào nghề diễn tại xưởng Lenfilm rồi trở thành đạo diễn.  

 Mùa hè xa xăm ấy kể về chiến công của nữ chiến sỹ du kích trẻ tuổi tên là Larisa Mikhienko. Năm 1941, khi đang còn quàng khăn đỏ, Larisa đã làm trinh sát viên cho đội du kích. Một lần không may bị bọn phát xít vây bắt, cô thiếu niên dũng cảm đã cướp lựu đạn của chúng và giật nụ xòe quyên sinh để bảo toàn bí mật cho quân mình. Bộ phim tuy gây được ấn tượng, được đưa vào chương trình phim giáo dục thanh thiếu niên, nhưng không thể nói là thành công mỹ mãn. Mặc dầu vậy, Mùa hè xa xăm ấy một lần nữa góp phần khẳng định biệt tài của đạo diễn Nikolai Lebedev trong việc làm phim với dàn diễn viên nhỏ tuổi!

Trong số những thành đạt của Nikolai Lebedev, phải kể tới một đỉnh cao: việc phát hiện và sử dụng cô diễn viên thiếu nữ Larisa Baranova, người sắm vai chính, nữ trinh sát viên nhỏ tuổi Larisa Mikhienko trong Mùa hè xa xăm ấy, đặc biệt là vai cô bé Dinka trong bộ phim truyện lãng mạn và cảm động Hãy tìm tôi nhé, Lionia! (cũng do Lenfilm sản xuất ba năm trước đó, 1971). Bộ phim này dựa theo tác phẩm văn học của nữ văn sỹ nổi tiếng Valentina Vasieva Dinka và Dinka giã biệt tuổi thơ. Đó là hai tập truyện vừa, được đánh giá là một kho báu thực sự, nuôi dưỡng tâm hồn, sự tử tế và nết dịu hiền của tuổi thiếu niên, được nhiều thế hệ độc giả tìm đọc đến mức thuộc lòng. Câu chuyện kể về tình bạn trọn đời giữa một cô bé là con gái rượu của một gia đình trí thức với một thiếu niên thuộc giai cấp thợ thuyền, trong bối cảnh cuộc nội chiến Nga bùng nổ. Dinka cùng chị em và mẹ sống một cuộc sống yên ả trong điền trại, nơi thỉnh thoảng lại có những người khách quen đến kéo mẹ ra một góc riêng để bàn bạc chuyện gì đó rất bí mật. Tuy không được thông báo chính thức, nhưng Dinka thừa biết rằng cha mình đã bị bắt, và bạn bè của gia đình đang tìm cách để giải thoát cho cha. Đương nhiên, sự chuẩn bị của những người thân thích trong nhà Dinka không thoát khỏi sự theo dõi của bọn mật thám. Một lần bên sông, Dinka cãi nhau với hai đứa trẻ, giằng co đến nỗi suýt bị chết đuối, may mà được cứu sống bởi Lionia, một thiếu niên nhỉnh tuổi hơn mình, người cũng đang chịu kiếp làm con tin, lao động cực hình tại một khu trại gần đó. Lionia và Dinka kết thân với nhau và cùng tính nước giúp Lionia thoát đời nô lệ. Muốn thực hiện được kế hoạch, Lionia cần phải làm lụng, tích cóp đủ tiền để cắt đứt hợp đồng với tên chủ và bắt đầu cuộc sống tự lập. Nhưng kế hoạch giải thoát Lionia đã gặp một trở ngại, do chính cậu gây ra: tình cờ, cậu phát hiện ra tên mật thám hằng theo dõi mọi động tĩnh trong gia đình Dinka, và thay vì lo cứu bản thân, cậu lo nhử tên mật thám vào tròng để cứu cha Dinka trước.

Sự trong sáng vô tư và tấm lòng hào hiệp của những bạn gái bạn trai tuổi mới lớn hình như vốn là thiên bẩm của mọi dân tộc, mọi giai cấp và trở thành bài ca bất hủ trong văn học nghệ thuật. Đạo diễn Nikolai Lebedev đã phát hiện được cặp học sinh phổ thông thể hiện xuất sắc hai nhân vật chính: Larisa Baranova - vai Dinka và Andrey Trofimov - vai Lionia. Thêm nữa, ông kỳ công chọn cảnh, đến nỗi khán giả bây giờ vẫn phải thốt lên: Những bối cảnh hiện ra trong phim Hãy tìm tôi nhé, Lionia là ở đâu – trong mơ hay đời thực?

Cũng huyền bí như thế là câu hỏi về những nghệ sĩ đã làm nên thành công của bộ phim Hãy tìm tôi nhé, Lionia. Đạo diễn Nikolai Lebedev thì còn dễ biết: ông tiếp tục cho ra đời những bộ phim Hải đảo, hãy chờ tôi! (phim phiêu lưu, 1978), Nếu tôi chết, hãy kết tội Klava (phim truyện tâm lý xã hội, 1979) rồi từ giã cõi đời ở tuổi 92, coi đã là đại thọ. Sự nghiệp điện ảnh của ông được ghi nhận bằng danh hiệu Nghệ sỹ Nhân dân Liên bang Nga, giải thưởng Stalin (1950), Giải thưởng Nhà nước Liên bang Nga mang tên N. K. Krupskaia (1980). Nam diễn viên Andrey Trofimov chỉ được biết đến với vai Lionia rồi... biến mất. Còn Larisa Baranova - cô bé Dinka hồn nhiên, giàu nội tâm và “đáo để” ngày nào, ba năm sau tái hiện với vai nữ chiến sỹ trinh sát Larisa Mikhienko, rồi cũng không “ăn đời ở kiếp” với Nghệ thuật Thứ Bảy nữa. Một người đàn ông tự xưng là bạn học cùng lớp phổ thông với Larisa Baranova có lời kêu gọi mọi người cung cấp thông tin về cuộc đời tiếp theo của nữ nghệ sỹ này, nhưng chưa thấy hồi âm. Họ như những kỷ niệm tốt lành của thời thơ ấu, thứ bây giờ lớp người đứng tuổi đã không còn nắm bắt được mà chỉ biết ngẩn ngơ tiếc nuối, kiếm tìm...