Nâng cao trách nhiệm giải trình phải trở thành nét đẹp văn hóa trong công tác lãnh đạo, quản lý nhà nước, quản trị xã hội

Góp phần thực hiện tốt sự phân công, phối hợp, kiểm soát quyền lực nhà nước

Tại Hội nghị triển khai Nghị quyết số 969/NQ-UBTVQH15, các đại biểu đã nghe báo cáo về một số nội dung chính của Nghị quyết và 12 ý kiến tham luận của các cơ quan, đơn vị bao gồm các cơ quan, tổ chức giải trình và các cơ quan chịu trách nhiệm giải trình. Qua đó đã nhận định, đánh giá một cách khách quan về hoạt động giải trình thời gian qua, đề xuất những giải pháp có hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động giải trình trong thời gian tới.

Các đại biểu thống nhất cho rằng, việc tổ chức hội nghị là rất cần thiết để quán triệt một bước sâu hơn, thống nhất cả về nhận thức và hành động trong tổ chức các hoạt động giải trình.

Hội nghị cũng kiến nghị một số vấn đề cụ thể về: giám sát lại; công khai thông tin; tổ chức tập huấn; thanh tra công vụ, xử lý theo quy định; thời gian gửi báo cáo để bảo đảm sự chủ động cho các cơ quan...

Phát biểu kết luận Hội nghị, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ghi nhận các kiến nghị tại Hội nghị và chỉ đạo Tổng Thư ký Quốc hội, các cơ quan tiếp tục nghiên cứu để ngày càng nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả hoạt động giải trình tại Phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội. 

Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, năm 2024 là năm có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, chương trình hành động của Đảng đoàn Quốc hội thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng và cũng là năm đầu tiên áp dụng các quy định của Nghị quyết số 969. 

Để tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giải trình theo đúng chủ trương của Đảng, Nhà nước, tạo sự đồng bộ, thống nhất, chủ động trong việc tổ chức hoạt động quan trọng này, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, các cơ quan cần quán triệt đầy đủ, thực hiện nghiêm túc các nội dung Nghị quyết số 969, chủ động nắm chắc tình hình, thu thập, tổng hợp thông tin trên cơ sở triển khai các hoạt động giám sát thuộc lĩnh vực phụ trách hoặc được Ủy ban Thường vụ Quốc hội phân công để lựa chọn nội dung giải trình trong chương trình giám sát hàng năm của Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban. Trong trường hợp các vấn đề nảy sinh trong thực tiễn cần tổ chức giải trình mà chưa đưa vào kế hoạch đầu năm thì phải chuẩn bị nhanh, gọn, tổ chức khẩn trương, bảo đảm tính thời sự với yêu cầu khắc phục ngay những bất cập.

Đặc biệt, "cần nhận thức sâu sắc mục đích chính của giải trình ngoài việc làm rõ trách nhiệm còn nhằm cùng nhau nghiên cứu để phân tích, làm rõ hơn các giải pháp để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn thi hành pháp luật, khắc phục hiệu quả để đưa pháp luật đi vào cuộc sống. Đồng thời, cần phải gắn kết chặt chẽ với các hoạt động, chính sách khác và cung cấp cơ sở thực tiễn cho cả quá trình lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước với tinh thần hoạt động giám sát nói chung và hoạt động giải trình nói riêng là để kiến tạo phát triển", Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Cùng với đó, theo Phó Chủ tịch Quốc hội, giải trình cũng là một kênh để làm tốt sự phân công, phối hợp, kiểm soát quyền lực nhà nước. Bên cạnh người được yêu cầu giải trình chính thì việc yêu cầu người tham gia giải trình làm rõ những vấn đề có liên quan cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc thu thập đầy đủ thông tin nhiều chiều về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong bộ máy nhà nước. Qua đó để tìm ra giải pháp đồng bộ, thống nhất và có tính khả thi cao nhằm giải quyết các vấn đề thực tiễn đặt ra.

Quán triệt tinh thần "được nói, được giải trình" chứ không phải là "bị nói, bị giải trình" 

Đề cập vấn đề được lựa chọn giải trình, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nhấn mạnh, "phải là những vấn đề nóng, bức xúc, cần sớm giải quyết hoặc vấn đề mới phát sinh mang tính cấp thiết mà dư luận, cử tri và Nhân dân quan tâm". Thời điểm tổ chức giải trình cũng là vấn đề quan trọng cần được nghiên cứu thấu đáo để bảo đảm tính kịp thời, hiệu quả của việc giải trình, đồng thời cân nhắc để tránh những thời điểm nhạy cảm đối với một số vấn đề nhằm tránh tác động tiêu cực có thể xảy ra do phiên giải trình mang lại. 

Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý các cơ quan của Quốc hội phải luôn chủ động chuẩn bị tốt cho phiên giải trình với những vấn đề như: rà soát, phân loại ý kiến, kiến nghị của cử tri, Nhân dân; lựa chọn đúng, trúng gọn nội dung giải trình; chuẩn bị bộ câu hỏi để tham khảo, bảo đảm cho phiên giải trình đi đúng mục tiêu, có chất lượng, trọng điểm, mang tính chuyên sâu; chương trình phiên giải trình nhằm bảo đảm diễn ra theo đúng kế hoạch, thời gian và đạt được mục đích, yêu cầu đề ra.

Trước đó, các cơ quan có thể tiến hành khảo sát hoặc làm việc trực tiếp với một số Bộ, cơ quan, tổ chức, địa phương nhằm tổng hợp những khó khăn, vướng mắc, kiến nghị trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về lĩnh vực có liên quan để đề cập, làm rõ trong phiên giải trình. "Yêu cầu là không trùng lặp và không làm xáo trộn các hoạt động bình thường của các cơ quan và đơn vị", Phó Chủ tịch Quốc hội nói.

Về kết luận vấn đề được giải trình, Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, phải có kiến nghị, yêu cầu cụ thể, rõ ràng thời gian thực hiện, trách nhiệm thực hiện, báo cáo việc thực hiện kết luận của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Kết luận cũng cần nêu những dấu hiệu, nguy cơ tiềm ẩn phức tạp có thể nảy sinh trong quá trình hoạt động quản lý, phụ trách của đối tượng giải trình nhằm nâng cao trách nhiệm, chất lượng, hiệu quả trong thực thi pháp luật. Nghiên cứu, tổ chức việc giám sát các kiến nghị, kết luận qua giải trình. 

Đối với người được yêu cầu giải trình cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, cần nhận thức đầy đủ quyền, trách nhiệm của mình theo quy định của pháp luật và Nghị quyết số 969. Theo đó, cần thực hiện đầy đủ kế hoạch, nội dung, yêu cầu giải trình của Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội; cung cấp thông tin liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình trong việc xây dựng và gửi báo cáo về nội dung giải trình đúng thời hạn; kịp thời triển khai thực hiện đầy đủ và báo cáo việc thực hiện các kết luận, yêu cầu về vấn đề được giải trình của các cơ quan của Quốc hội.

Để việc giải trình có hiệu quả, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý, cần có sự phối hợp tốt giữa các cơ quan Quốc hội và các cơ quan chịu sự giám sát, các cơ quan có liên quan, nhất là những vấn đề giải trình liên quan đến nhiều lĩnh vực của nhiều Ủy ban; sử dụng kết quả của Kiểm toán, giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc và các thành viên, các chuyên gia, các nhà khoa học, các đối tượng chịu sự tác động; sự phối hợp giữa các Vụ, các đơn vị trong Văn phòng Quốc hội. 

Đồng thời, cần tiếp tục phát huy tốt vai trò của Tổng Thư ký Quốc hội trong việc tham mưu cho Ủy ban thường vụ Quốc hội chỉ đạo, điều hòa nhằm tránh trùng lặp về nội dung, thời gian tổ chức giải trình, bảo đảm cho hoạt động này có chất lượng, hiệu quả và mang tính chuyên nghiệp cao.

Bên cạnh việc giám sát theo chương trình, kế hoạch thì việc giám sát theo chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban Quốc hội trước những vấn đề phát sinh cũng cần được coi trọng.

Công khai hoạt động giải trình cũng như kết luận, kiến nghị giải trình nói riêng và giám sát nói chung là sản phẩm có giá trị pháp lý và thực tiễn nhằm nâng cao hoạt động, hiệu quả hoạt động giám sát. Vì vậy, cần tổ chức thông tin tuyên truyền trước, trong và sau các hoạt động giải trình một cách hiệu quả, đúng quy định để các đại biểu Quốc hội, các cơ quan, tổ chức, cử tri tham gia.

Với những nội dung quy định, quy trình, thủ tục đã được xác định rõ trong Nghị quyết 969, trong chương trình giám sát hàng năm, Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban phải có nội dung dự kiến những vấn đề giải trình, phạm vi người được yêu cầu giải trình. Hiện nay, theo báo cáo của Tổng Thư ký Quốc hội có 7/10 cơ quan có kế hoạch giải trình. Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị các cơ quan khẩn trương rà soát, bổ sung kế hoạch tổ chức hoạt động giải trình. 

Trong quá trình thực hiện, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý, những vấn đề cần bổ sung trong hoạt động giải trình cần báo cáo với Tổng Thư ký Quốc hội để điều hòa, phối hợp. Ban Công tác đại biểu thuộc Ủy ban thường vụ Quốc hội cần nghiên cứu, cụ thể hóa và hướng dẫn một bước hoạt động giải trình của HĐND các cấp; đồng thời thống nhất, phối hợp với Tổng Thư ký Quốc hội và Văn phòng Quốc hội ban hành tài liệu hoặc tổ chức tập huấn kỹ năng tổ chức tham gia các phiên giải trình cho đại biểu Quốc hội cũng như kỹ năng giải trình cho các đối tượng được giải trình. 

"Phải quán triệt tinh thần được nói, được giải trình chứ không phải là bị nói, bị giải trình". Nhấn mạnh như vậy, Phó Chủ tịch Quốc hội giao Tổng Thư ký Quốc hội phối hợp chặt chẽ với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội lựa chọn những vấn đề đưa vào sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. 

Phó Chủ tịch Quốc hội hy vọng, qua Hội nghị lần này sẽ góp phần tổ chức tốt hơn hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, của các cơ quan của Quốc hội trong thời gian tới; lan tỏa nhận thức, những cách làm sáng tạo trong hoạt động giải trình ở các cấp, các ngành, làm cho việc nâng cao trách nhiệm giải trình trở thành một nét đẹp văn hóa trong công tác lãnh đạo, quản lý nhà nước, quản trị xã hội và đời sống công sở của cơ quan nhà nước các cấp.