Thông tin trên được nêu ra tại Diễn đàn "Thực trạng sản xuất, kinh doanh, đăng ký lưu hành và tự công bố lưu hành giống cây trồng nông nghiệp, giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng giống cây trồng Việt Nam" do Báo Nông nghiệp Việt Nam phối hợp Cục Trồng trọt và Văn phòng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức ngày 26.12.
Số giống gửi khảo nghiệm giảm nhanh
Luật Trồng trọt được Quốc hội Khóa XIV thông qua ngày 19.11.2018, có hiệu lực thi hành từ ngày 1.1.2020, thay thế Pháp lệnh Giống cây trồng năm 2004. Sau 3 năm triển khai thực hiện Luật, Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Như Cường cho biết, Cục đã có những hướng dẫn và hỗ trợ kịp thời, chưa khi nào để xảy ra trường hợp khan hiếm giống, thiếu giống, nhất là các giống lúa; trong giai đoạn vừa qua đã có những giống thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp với từng vùng miền.
Trưởng phòng Cây lương thực - Cây thực phẩm, Cục Trồng trọt Nguyễn Văn Vương bổ sung, kể từ khi thực thi theo Pháp lệnh Giống cây trồng, số giống cây trồng công nhận được từ 2013 - 2019 là 150 giống lúa (bình quân 22 giống/năm). Sau khi Luật Trồng trọt có hiệu lực, giai đoạn 2020 - 2023 đã công nhận được 190 giống lúa (bình quân 48 giống/năm), 96 giống ngô. Như vậy, tốc độ đáp ứng nguồn giống cho nhu cầu của sản xuất được bảo đảm. Tuy nhiên, so sánh số lượng lượt giống cây trồng nông nghiệp tham gia khảo nghiệm Quốc gia (chủ yếu nhóm cây lương thực là lúa và ngô) trước và sau khi Luật Trồng trọt có hiệu lực thì số giống gửi khảo nghiệm giảm nhanh so với trước Luật.
Nguyên nhân của tình trạng trên là bởi Luật còn nhiều điểm chưa phù hợp thực tế; Nghị định và văn bản hướng dẫn không chi tiết, minh bạch, chung chung và từ ngữ dễ gây hiểu lầm. Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) xây dựng chậm và khó khả thi, mặc dù ban hành và có hiệu lực nhưng các doanh nghiệp, các viện và các nhà khoa học chọn tạo thấy khó có thể thực hiện được. Ngoài ra, chi phí khảo nghiệm giống tăng, số điểm khảo nghiệm cho vùng sinh thái quy định không hợp lý và các yếu tố xã hội khác như dịch bệnh, chất lượng khảo nghiệm, số liệu đánh giá giống… khiến các nhà khoa học, cơ quan tác giả, doanh nghiệp làm công tác chọn tạo “nản” không muốn gửi giống để đấu loại vì rủi ro cao, khó đáp ứng để lưu hành và sản xuất kinh doanh.
Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn giống cây trồng chính
Trước xu hướng kinh doanh giống cây trên mạng, Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam Trần Xuân Định đánh giá, đây là việc tất yếu nhưng có nhiều hậu quả, hệ lụy.
Cụ thể, một số cá nhân, nhóm lừa đảo đã tổ chức giới thiệu và quảng cáo trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok… các giống cây trồng mới, quả to, màu sắc đẹp, hấp dẫn, ship hàng đến tận nhà cho nông dân. Các giống lúa bán chạy, giống tốt được nông dân ưa chuộng, các thương hiệu lớn như ThaiBinh Seed, Vinaseed… bị các đối tượng mạo danh, bán giống giả qua mạng, bán theo kiểu “đa cấp”. Phần lớn những nông dân vùng xa, vùng sâu, vùng mà hệ thống bán lẻ, phân phối của các công ty chưa vươn tới trở thành nạn nhân. Trong khi đó, sản xuất, kinh doanh giống là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, được quy định khá chặt ở các văn bản luật và hướng dẫn luật. Đáng tiếc, hình thức bán qua mạng chưa có quy định và chế tài, cụ thể đang là kẽ hở, gây khó cho quản lý với giống cây trồng nói riêng và nhiều hoạt động thương mại khác.
Cũng theo ông Định, hệ thống sản xuất giống tuy nhiều nhưng năng lực hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực của sản xuất hàng hóa, hướng xuất khẩu. Khâu yếu nhất của Việt Nam với ngành hàng hạt giống đó là giống rau, hoa; ngoài ra, các quy định của pháp luật còn một số bất cập, thủ tục rườm rà, các văn bản hướng dẫn luật chậm ban hành và một số còn mâu thuẫn… Sự không đồng đều về hệ thống sản xuất và cung ứng giữa các vùng, miền, số lượng doanh nghiệp tham gia ngành giống khá đông nhưng không thực sự mạnh.
Từ phân tích trên, Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam kiến nghị, sửa Luật Trồng trọt và các nghị định, thông tư hướng dẫn để khả thi hơn, thực tế hơn, tránh tình trạng mâu thuẫn giữa các luật. Cùng với đó, cần có văn bản giải quyết các vướng mắc về tên giống tự công bố lưu hành với một loạt tên các giống rau, hoa của một số đơn vị đã phản ánh; sửa nhanh TCVN về khảo nghiệm giống ngô.
Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Thị Mai Hiên khẳng định, sau 3 năm triển khai Luật Trồng trọt đã mở ra một cách nhìn mới, đưa ra các quy định mới trong quá trình công nhận giống cây trồng. Tuy nhiên, có 4 nội dung cần tiếp tục nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện, gồm: công nhận tổ chức khảo nghiệm giống cây trồng; bổ sung hướng dẫn về phương pháp giải trình nguồn gene; điều kiện gia hạn giống cây trồng; hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn giống cây trồng chính.
Bà Hiên lưu ý, hiện nay có giống lúa, giống ngô đã hoàn thiện được toàn bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn quản lý, sử dụng, khai thác, sản xuất và kinh doanh; thời gian tới, cần ban hành đầy đủ các tiêu chuẩn Việt Nam, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các giống cây trồng nông nghiệp chính là cà phê, cam, bưởi, chuối.
