Chi tiết hóa các nguyên tắc đạo đức trong phát triển ứng dụng trí tuệ nhân tạo

Tán thành với sự cần thiết xây dựng Luật Công nghiệp công nghệ số, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh nêu rõ, qua đó tạo động lực mới cho sự phát triển và hình thành quá trình xác lập phương thức sản xuất mới, tiên tiến, hiện đại; mở ra phương thức trong quản trị xã hội, góp phần đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, xã hội số phù hợp với định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Nhấn mạnh đây là luật rất mới, thuộc lĩnh vực chuyên sâu, Phó Chủ tịch Quốc hội cho rằng, dự án Luật Công nghiệp công nghệ số trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ Tám phải bảo đảm mục tiêu thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về phát triển công nghiệp công nghệ thông tin và truyền thông, công nghiệp công nghệ số; tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp và công nghệ số bứt phá; tạo nền tảng đóng góp vào chuyển đổi số, tạo bứt phá về năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Đồng thời, khai thác hiệu quả và làm chủ các công nghệ lõi của cách mạng công nghiệp 4.0, tháo gỡ các khó khăn trong thực tiễn của ngành công nghiệp công nghệ số hiện nay.

Đáng chú ý, dự thảo Luật đã dành riêng Chương VI quy định về trí tuệ nhân tạo (AI). Quan tâm đến nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho rằng, trí tuệ nhân tạo là một lĩnh vực mới, đặt ra những thách thức về quản lý không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với các khu vực trên thế giới. Do đó, để bảo đảm phân định rõ ràng trách nhiệm và nghĩa vụ giữa người dùng, nhà cung cấp, nhà phát triển và bên triển khai, nên thiết lập định nghĩa rõ ràng cho các hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao.

"Việc quản lý các sản phẩm công nghệ số quan trọng đòi hỏi các tiêu chí được xác định rõ ràng, minh bạch". Nhấn mạnh như vậy, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng đối với nội dung này.

Cùng quan tâm đến vấn đề này, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường cho rằng, quy định về hệ thống trí tuệ nhân tạo được đánh giá sẽ mang lại các lợi ích to lớn cho con người nhưng đây cũng là một lĩnh vực rất phức tạp và có nhiều rủi ro.

Đánh giá những quy định tại Chương VI dự thảo Luật chưa đủ mạnh mẽ để bảo đảm cho việc phát triển ứng dụng trí tuệ nhân tạo diễn ra một cách có trách nhiệm và có đạo đức, Tổng Thư ký Quốc hội đề nghị, cần bổ sung các quy định nhằm hạn chế rủi ro của trí tuệ nhân tạo. Cụ thể, xem xét chi tiết hóa các nguyên tắc đạo đức như công bằng, minh bạch, trách nhiệm, an toàn và bảo mật trong phát triển ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Cùng với đó, xây dựng cơ chế giám sát việc tuân thủ các nguyên tắc đạo đức của trí tuệ nhân tạo như thành lập Hội đồng Đạo đức hay trí tuệ nhân tạo độc lập, bao gồm các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực: công nghệ, luật, đạo đức, xã hội học...

Đồng thời, cần cân nhắc kỹ lưỡng quy định về dán nhãn sản phẩm công nghệ số tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo tại Điều 66 của dự thảo Luật; làm rõ thêm nội hàm thế nào là sản phẩm tạo ra bởi hệ thống trí tuệ nhân tạo, không quy định chung chung, dẫn đến tình trạng khó khăn trong việc thi hành.

Tổng Thư ký Quốc hội cũng đề nghị, cần tiếp tục nghiên cứu về trách nhiệm khi sự cố trí tuệ nhân tạo xảy ra. “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giao thông thông minh, xe tự lái... khi có sự cố xảy ra hoặc tai nạn thì ai sẽ là người chịu trách nhiệm? Chủ xe, chủ sở hữu trí tuệ nhân tạo hay người phát triển nội dung này?”, Tổng Thư ký Quốc hội nêu ví dụ.

Rà soát kỹ lưỡng quy định về tài sản số

Về tài sản số, Điều 14 dự thảo Luật quy định “Tài sản số là tài sản vô hình, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, được tạo ra, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bởi công nghệ số trên môi trường điện tử và được pháp luật bảo hộ quyền tài sản phù hợp với quy định pháp luật dân sự, sở hữu trí tuệ và pháp luật khác có liên quan”.

Đồng tình với việc đưa khái niệm về tài sản số vào dự thảo Luật, song, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh lưu ý, phải nghiên cứu để đồng bộ với hệ thống pháp luật, đặc biệt là quy định về tài sản tại Bộ luật Dân sự. Cụ thể, Bộ luật Dân sự hiện mới chỉ quy định tài sản là vật, là tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản, còn tài sản số chưa được phân loại thuộc những tài sản được quy định trong Bộ luật Dân sự.

Thống nhất với cách tiếp cận như Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đã nêu, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, đây là lần đầu tiên tài sản số được đề cập trong một dự án luật. Theo ông, nếu dự thảo Luật không đề cập đến tài sản số thì lại thiếu vì đây là một xu hướng phát triển mới của cả thế giới, nếu không ghi nhận vào luật này thì không có luật nào phù hợp. Nhưng cách điều chỉnh về tài sản số như tại Điều 14 dự thảo Luật và Mục 3 của Chương II cần phải rà soát thêm, bởi phải gắn với Bộ luật Dân sự. Hiện nay, Bộ luật Dân sự quy định rất cụ thể về tài sản, đây là một chế định rất cơ bản của pháp luật dân sự.

“Nếu định nghĩa riêng như tại Điều 14 mà không gắn với quy định tại Điều 105 của Bộ luật Dân sự thì sẽ không bảo đảm tính đồng bộ và không áp dụng được các chế định khác của pháp luật dân sự đối với tài sản đã được quy định trong Bộ luật Dân sự, pháp luật dân sự cho tài sản số, như vậy sẽ cắt đứt kết nối giữa tài sản số với các quy định chung về tài sản”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật chỉ rõ.

Từ những phân tích nêu trên, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật đề nghị, cần nghiên cứu thêm về quy định liên quan đến tài sản số để có sự kết nối với Bộ luật Dân sự và pháp luật về sở hữu trí tuệ. Bên cạnh đó, thống nhất theo tinh thần quy định về nguyên tắc, bởi lĩnh vực này còn phát triển và thế giới cũng đang nghiên cứu, nếu quy định một cách chi tiết trong dự thảo Luật thì sẽ nhanh chóng bị lỗi thời.

Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị, cần thực hiện nghiêm Quy định 178 về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật. Do tính chất mới, đặc thù và biến đổi nhanh của công nghệ số nên cần rà soát để thực hiện đúng quan điểm, không luật hóa các vấn đề chưa ổn định do các quan hệ kinh tế - xã hội đang trong quá trình vận động và chỉ quy định những vấn đề đã chín, đã rõ, đã được thực tiễn chứng minh là đúng, có sự đồng thuận và thống nhất cao.

Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, cần nghiên cứu kỹ lưỡng, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế để quy định khả thi về nguồn nhân lực công nghệ số, khung năng lực công nghệ số, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, tài sản số, công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo.