Thị hiếu, thẩm mỹ âm nhạc và biểu diễn ca nhạc hiện nay

Một trong những yếu tố cơ bản đó là chính sách mở cửa nhằm giao lưu, hội nhập với thế giới của Đảng và Nhà nước. Cũng như các lĩnh vực khác, giao lưu, mở cửa về văn hóa, trong đó có âm nhạc, sẽ tiếp thu được những tinh hoa của thế giới, song cũng sẽ bị ảnh hưởng rất lớn tới bản sắc riêng của cộng đồng dân tộc. Sự giao lưu, hội nhập về văn hóa nếu không tỉnh táo sẽ làm mất đi cái riêng của dân tộc, trong đó có từng cá thể người. Những năm cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, các ca sỹ của các nước phương Tây và Mỹ khi biểu diễn hát thường nhảy múa rất sôi động. Tài năng của ông vua nhạc pop Michael Jackson không chỉ ở giọng hát mà cả ở phần vũ đạo. Sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa múa và hát trong con người Michael Jackson đã tạo nên một tượng đài của thể loại nhạc Pop. Cùng thời với Michael Jackson là ca sỹ dòng nhạc bác học người Italy Luciano Pavarotti cũng vô cùng nổi tiếng. Luciano Pavarotti là tượng đài về lĩnh vực thanh nhạc của dòng nhạc bác học thế kỷ XX. Ông chinh phục khán giả chỉ bằng giọng hát. Ở nước ta vào thời kỳ trước năm 1975 và những năm của thập kỷ 70, 80 thế kỷ XX, nhiều ca sỹ được công chúng ngưỡng mộ như cố NSND Quý Dương, NSND Trần Hiếu, NSND Trung Kiên, NSND Thanh Huyền, cố NSND Lê Dung... chinh phục khán giả cũng chỉ bằng giọng hát.

Tuy nhiên, những năm cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI cũng như hiện nay, mốt vừa hát vừa nhảy múa đang thịnh hành. Hầu như chương trình nào được dàn dựng cũng có màn múa hát kết hợp. Hầu như ca sỹ nào biểu diễn cũng vừa hát, vừa nhảy múa, hoặc minh họa, phụ họa cùng múa (trừ mấy ca sỹ hát theo phong cách cổ điển bác học). Đây là sự lạm dụng múa trong biểu diễn ca nhạc hiện nay. Đành rằng sự phối hợp của múa trong biểu diễn hát sẽ hấp dẫn người xem hơn, nhưng liều lượng múa được sử dụng làm minh họa, phụ họa cần hợp lý, khoa học. Nếu không, hát sẽ là minh họa, phụ họa của múa trong biểu diễn ca nhạc. Thực tế điều này đã và đang xảy ra. Nhiều chương trình ca nhạc có những bài hát mở đầu và kết thúc không thực sự phải dàn dựng múa, nhưng chạy theo xu hướng người ta vẫn đưa múa vào minh họa, phụ họa. Cả chương trình biểu diễn ca nhạc kết cấu như thế có thể phản tác dụng.

Việc lạm dụng múa trong biểu diễn ca nhạc hiện nay có nhiều lý do.

Lạm dụng múa trong biểu diễn ca nhạc mang tính tập thể

Thứ nhất là các phương tiện thông tin đại chúng đã đi lệch hướng việc giới thiệu tác phẩm âm nhạc. Điểm lại trong một ngày, một tháng, một năm, các phương tiện thông tin đại chúng giới thiệu được bao nhiêu phút cho lối hát hợp xướng là đỉnh cao của nghệ thuật thanh nhạc, hoặc các hình thức ca hát mang tính học thuật khác? Chúng tôi được biết, những năm 1960, hợp xướng là thể loại thanh nhạc được thanh niên Thủ đô Hà Nội và các đô thị miền Bắc vô cùng yêu thích. Người ta thành lập rất nhiều câu lạc bộ hát hợp xướng ở Thủ đô và nhiều tỉnh, thành phố. Sự yêu thích hợp xướng đã thôi thúc nhiều tác giả sáng tác những bản hợp xướng rất hay như: Tổ quốc (Hồ Bắc), Tiếng hát biên thùy (Tô Hải)..., cho đến nay vẫn vang lên tuyệt diệu trong nhiều chương trình ca nhạc, không cần phải có múa góp mặt.

Thứ hai là thiếu vắng những bản hợp xướng hay. Những bài hát được dựng theo hình thức hợp xướng, nhiều bài không phù hợp nên không có sức sống lâu dài. Thứ ba là không có định hướng thẩm mỹ. Các thể loại âm nhạc cổ điển, trong đó có hình thức hát hợp xướng là tinh hoa của nhân loại, không được giới thiệu sâu, rộng. Vì thế dẫn đến tình trạng thị hiếu thẩm mỹ âm nhạc lệch lạc như hiện nay. Người ta đi xem hát chỉ thích nghe đơn ca có nhảy múa.

Lạm dụng múa trong biểu diễn ca nhạc mang tính cá nhân

Khách quan mà xét, chúng ta đang thiếu những bài hát hay. Hay ở đây là thể hiện ở giai điệu bài hát, ở vẻ đẹp của lời ca. Tìm trong hàng trăm bài hát sáng tác những năm gần đây, rất hiếm bài mang đặc trưng riêng. Thử so sánh những bài hát thời kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và những năm đầu xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, chúng ta sẽ thấy điều đó. Mỗi khi giai điệu các bài Tình ca (Hoàng Việt), Sông Lô (Văn Cao), Người Hà Nội (Nguyễn Đình Thi), hay Bài ca hy vọng (Văn Ký), Đường chúng ta đi (Huy Du - Xuân Sách), Mẹ yêu con (Nguyễn Văn Tý), Người thợ lò (Hoàng Vân), Những ánh sao đêm (Phan Huỳnh Điểu)... vang lên, chúng ta thấy trào lên những cảm xúc vừa xốn xang, rạo rực vừa đằm sâu, ngây ngất. Đã lâu lắm rồi không thấy xuất hiện những bài hát như thế. Ca sỹ không lẽ cứ hát mãi những bài hát đó? Họ phải tìm những bài hát mới để thể hiện. Những bài hát mới chưa đủ tầm để chỉ vang lên là chinh phục được người nghe, không cần có yếu tố nào phụ trợ. Vì thế, ca sỹ phải mượn thêm sự hấp dẫn trong biểu diễn của mình ở múa.

Ca sỹ hiện nay rất nhiều. Ai cũng có thể trở thành ca sỹ. Để có được những ca sỹ mang dấu ấn riêng như Quý Dương, Trần Hiếu, Trung Kiên, Thanh Huyền, Lê Dung... ngoài thiên bẩm là giọng hát, chỉ đóng một vai trò cần thiết, các nghệ sỹ phải học tập, lao động nghệ thuật vô cùng nghiêm túc, sáng tạo mới mang một dấu ấn riêng. Còn hiện nay, để tạo dấu ấn một số ca sỹ phải viện đến nhảy múa, nếu không thì cũng hú hét làm cho lạ lẫm.

 Để góp phần định hướng thị hiếu, thẩm mỹ âm nhạc, chúng tôi thiết nghĩ, các phương tiện thông tin đại chúng cần tăng cường thời lượng phát sóng giới thiệu các thể loại âm nhạc bác học (chú ý hơn về các thể loại thanh nhạc bác học) và các tác phẩm âm nhạc dân gian hàng ngày (có thể cả vào giờ vàng, khoảng từ 17h - 19h). Bộ VH, TT và DL và các Sở VH, TT và DL, các tổ chức đoàn thể như Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các tổ chức hội như Hội Âm nhạc Việt Nam, Hội Âm nhạc các tỉnh, thành phố... cần liên kết phối hợp tổ chức các câu lạc bộ giới thiệu, luyện tập, biểu diễn những thể loại âm nhạc dân gian, bác học (chú ý hơn ở các thể loại thanh nhạc); phát động sáng tác các tác phẩm âm nhạc nói chung, thanh nhạc nói riêng (chú ý hơn ở thể loại hợp xướng). Ca sỹ cần tạo ra dấu ấn riêng. Muốn tạo ra dấu ấn riêng cần phải học tập, lao động nghệ thuật nghiêm túc, sáng tạo. Điều kiện tiên quyết tạo nên dấu ấn của người ca sỹ là giọng hát. Khi đã tạo được dấu ấn riêng của mình qua giọng hát, ca sỹ luyện tập bổ sung các yếu tố biểu diễn khác, trong đó có múa. Sự hài hòa giữa hát và múa sẽ làm cho ca sỹ hấp dẫn người xem hơn.

Tản mạn đôi dòng về thị hiếu, thẩm mỹ âm nhạc và biểu diễn ca nhạc ở nước ta, chúng tôi hy vọng góp tiếng nói vào việc xây dựng đời sống âm nhạc trong sáng, lành mạnh, vừa tiếp thu tinh hoa thế giới, vừa tạo được bản sắc riêng.