Tuy vậy, cũng có một số băn khoăn đặt ra vì với 4 địa phương này, danh sách các địa phương được Quốc hội cho phép áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù đã khá dài. Điều này liệu có phá vỡ tính thống nhất của hệ thống pháp luật? Và liệu có tạo ra sự mất công bằng giữa các địa phương hay không?
Trực diện vào băn khoăn kể trên, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ khẳng định, thể chế chính sách của nước ta là thống nhất nhưng trong quá trình phát triển cần thiết phải thí điểm một số cơ chế, chính sách mới, nếu kết quả thí điểm cho thấy hiệu quả, phù hợp thì có thể tổng kết, đưa thành chính sách, pháp luật chung để áp dụng cho cả nước và tiếp tục thí điểm để phát triển cao hơn nữa. Đây là quá trình liên tục để đáp ứng yêu cầu phát triển chứ không phải chỉ những địa phương này mới được hưởng cơ chế, chính sách đặc thù. “Thí điểm ở một số địa phương nhưng cũng vì mục tiêu chung cho quản trị quốc gia”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh và nhắc lại chủ trương nhất quán của Đảng, Nhà nước ta: Với những địa phương có tiềm năng, có khả năng phát triển trở thành đầu tàu, động lực thì có cơ chế, chính sách mạnh mẽ hơn để tạo điều kiện thúc đẩy phát triển, đồng thời tạo tác động lan tỏa cho các địa phương khác, cho cả nước; còn với các địa phương có điều kiện khó khăn hơn thì có cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ để vươn lên, rút ngắn khoảng cách với các địa phương khác.
Trong đó, đơn cử như với Hải Phòng, là địa phương nằm trong tam giác phát triển của phía Bắc và đã có những bứt phá mạnh mẽ cả về tăng trưởng kinh tế, thu ngân sách, kết cấu hạ tầng, xây dựng nông thôn mới… 9 tháng năm nay, trong điều kiện khó khăn của dịch bệnh Covid-19 nhưng Hải Phòng vẫn tăng trưởng 12,28%. Cả nước đang phấn đấu đến năm 2030 đạt mức thu nhập bình quân đầu người từ 5.000 - 7.000 USD thì Hải Phòng đặt mục tiêu vượt 16.000 USD. Nhu cầu phát triển của Hải Phòng là rất lớn. Tầm nhìn của Hải Phòng đến năm 2045 không chỉ là cực tăng trưởng nữa mà trở thành động lực tăng trưởng của khu vực và cả nước; phấn đấu là một trong những địa phương hoàn thành sớm nhất mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và trở thành thành phố tầm cỡ trong khu vực. Do đó, năm 2019, Bộ Chính trị đã ban hành nghị quyết riêng về phát triển TP. Hải Phòng với sự chuẩn bị hết sức công phu. Vậy việc trao cho Hải Phòng được hưởng một số cơ chế, chính sách đặc thù không chỉ tạo động lực cho thành phố này phát triển đột phá hơn nữa mà từ sự phát triển của thành phố Cảng này chắc chắn sẽ lan tỏa, thúc đẩy sự phát triển của cả vùng và cả nước.
Hay với Thanh Hóa, Nghệ An dù có tiềm năng rất lớn để phát triển nhưng cả hai địa phương này cũng đang gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là các xã, huyện vùng miền tây của hai tỉnh này. Do đó, cần thiết phải có cơ chế, chính sách để tạo động lực mới cho các địa phương này có thể khơi thông được tiềm năng, phát huy tối đa lợi thế để phát triển, vươn lên. Còn Thừa Thiên Huế, dù đã có những bước phát triển rất tốt sau 10 năm thực hiện nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển Thừa Thiên Huế thành thành phố trực thuộc Trung ương nhưng địa phương này cũng đang đứng trước những khó khăn rất lớn, nhất là ở khu vực nông thôn như huyện miền núi A Lưới, khó có thể đạt tiêu chí Thành phố trực thuộc Trung ương. Do đó, Bộ Chính trị đã có quyết sách mới, xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố di sản trực thuộc Trung ương với cốt lõi là cố đô Huế. Và như vậy, các tiêu chí của thành phố di sản trực thuộc Trung ương cũng sẽ khác và cần có cơ chế chính sách đặc thù để hỗ trợ Thừa Thiên Huế đạt được mục tiêu này.
Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên Huế cũng đều đã được Bộ Chính trị ban hành nghị quyết riêng xác định rõ định hướng phát triển và tầm nhìn cho từng địa phương. Các dự thảo Nghị quyết trình Quốc hội lần này cũng đều nhằm thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Bộ Chính trị về phát triển các địa phương này và chỉ tập trung vào các cơ chế, chính sách thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Các cơ chế, chính sách được trình Quốc hội lần này cũng đã được các địa phương, các cơ quan của Chính phủ chuẩn bị kỹ lưỡng, các cơ quan của Quốc hội thẩm tra, rà soát, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến để hoàn thiện trước khi trình Quốc hội. Trong đó, về phân quyền, phân cấp, quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là chỉ phân quyền, phân cấp một cấp và có kèm theo điều kiện trình tự, thủ tục rất chặt chẽ. Cụ thể, các nội dung thuộc thẩm quyền của Thủ tướng có thể phân cấp cho địa phương; thẩm quyền của Chính phủ có thể phân cấp cho Thủ tướng; thẩm quyền của Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thể phân cấp cho Chính phủ còn thẩm quyền của Quốc hội có thể phân cấp cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội. “Không có việc phân cấp, ủy quyền đến 2 - 3 cấp vì sẽ phá vỡ nguyên tắc ủy quyền. Cùng với đó, trình tự, thủ tục phân cấp, ủy quyền và điều kiện phải rất chặt chẽ, bảo đảm công khai, minh bạch để quản lý được”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.
Tất nhiên, các ĐBQH còn nhiều thời gian để xem xét thấu đáo và yêu cầu Chính phủ giải trình cặn kẽ hơn những nội dung còn băn khoăn về 4 dự thảo nghị quyết này trước khi thông qua vào cuối kỳ họp này. Nhưng cần thống nhất rằng, việc thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho một số địa phương không chỉ vì địa phương đó mà còn đo lường tính hiệu quả, tính khả thi, tính minh bạch của các cơ chế này trong thực tế, từ đó tổng kết, hoàn thiện pháp luật trở thành quy định chung cho cả nước. Nói cách khác, khi "đặc thù" có thể trở thành phổ quát thì đó sẽ là bước tiến về lập pháp và đem lại lợi ích chung cho sự phát triển của cả đất nước.
