Thêm “nhịp cầu” làm sống lại tranh Hàng Trống

“Dòng tranh dân gian Hàng Trống” là kết quả nghiên cứu, tìm tòi và cả tình yêu dành cho tranh Hàng Trống của tác giả - nhà sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa. Trong lễ ra mắt ngày 8.12, tại đình Nam Hương, 75 Hàng Trống, Hà Nội, tác giả Nguyễn Thị Thu Hòa và nghệ nhân Lê Đình Nghiên - nghệ nhân cuối cùng của dòng tranh dân gian Hàng Trống, đã cùng nhau chia sẻ về nghề làm tranh và quá trình thực hiện cuốn sách này.

Tác giả - nhà sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa, Giám đốc Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội, được biết đến là một người nặng lòng với những giá trị truyền thống dân tộc. Chị cùng cộng sự mong muốn bắc nhịp cầu để đưa những nét văn hóa xưa gần hơn với công chúng đương thời, lưu giữ các giá trị văn hóa trước nguy cơ bị mai một, thất truyền. Với chị, việc viết “Dòng tranh dân gian Hàng Trống” không chỉ để xác định vị trí của tranh Hàng Trống trong đời sống đương đại nói riêng mà còn góp phần lưu giữ giá trị mỹ thuật, ý nghĩa của từng bức tranh, qua đó bảo tồn một phong tục của Việt Nam. Đồng thời, qua cuốn sách, mong muốn đánh thức và truyền tình yêu văn hóa dân tộc tới các thế hệ đi sau.

Tranh Hàng Trống là một trong những dòng tranh dân gian độc đáo, gắn liền với đời sống văn hóa của người Kinh Kỳ - Kẻ Chợ xưa. Tranh Hàng Trống có phạm vi đề tài đa dạng và phong phú: Tranh lịch sử, tranh thờ, tranh chúc tụng, tranh trang trí, tranh sinh hoạt xã hội… với những bức nổi tiếng như: Lý ngư vọng nguyệt, Thất đồng, Ngũ hổ, Tố nữ; bộ tranh truyện: Hoa Tiêu, Kiều…; bộ tranh về cảnh dạy học, cảnh nhà nông; các tranh thờ: Tam tòa Thánh Mẫu, Phật, Tứ phủ, Ngọc Hoàng… Không giống như một số dòng tranh in khác, tranh Hàng Trống đòi hỏi sự tỉ mỉ và cầu kỳ, nên người ra mẫu ván khắc thường là thợ giỏi nhất trong nhóm thợ giàu kinh nghiệm...

Trải qua thời gian, sự khốc liệt của chiến tranh và cả khó khăn trong làm nghề, đến nay dòng tranh dân gian Hàng Trống chỉ còn duy nhất gia đình nghệ nhân Lê Đình Nghiên giữ lửa nghề. Đây là điều đáng mừng nhưng đồng thời cũng gióng lên hồi chuông cảnh báo trước câu chuyện thất truyền như từng xảy ra ở nhiều dòng tranh dân gian khác, hoặc các nghề truyền thống khác. Cũng bởi lý do đó, chị Nguyễn Thị Thu Hòa cùng nhóm cộng sự thực hiện dự án khôi khục tranh dân gian này (cùng một số dòng tranh dân gian khác), mà cuốn sách “Dòng tranh dân gian Hàng Trống” chỉ là một trong nhiều công việc nhóm đang làm (bao gồm cả đào tạo thế hệ kế nghiệp, kết nối tranh dân gian với đời sống đương đại…).

Để thực hiện cuốn sách, tác giả đã trực tiếp đến gặp gia đình nghệ nhân Lê Đình Nghiên nhiều lần, ghi chép được nhiều câu chuyện cùng những chia sẻ cung cấp nhiều tư liệu bổ ích. “Dòng tranh dân gian Hàng Trống” gồm 340 trang, với gần 400 bức tranh, ảnh, trong đó có nhiều tranh, ảnh được sưu tập từ nhiều nguồn khác nhau mô tả chi tiết các bước làm tranh, chân dung các nghệ nhân, họa sĩ tiêu biểu của dòng tranh và hàng trăm bức tranh Hàng Trống được chụp trực tiếp từ các bộ sưu tập. Sách gồm 5 chương: Lịch sử tranh dân gian Hàng Trống, nghệ thuật tranh dân gian Hàng Trống, kỹ thuật vẽ tranh dân gian Hàng Trống, phân loại tranh dân gian Hàng Trống, tranh dân gian Hàng Trống trong đời sống đương đại.

Đã có rất nhiều cuốn sách viết về tranh Hàng Trống, nhưng khi nhìn cuốn sách này, nghệ nhân ưu tú Lê Đình Nghiên rất “ngỡ ngàng”. Những tác phẩm tranh Hàng Trống được in sắc nét, chú thích rõ tên, ý nghĩa của từng bức tranh, chú giải những minh văn trong tranh… Từ đó, độc giả có thể hiểu cặn kẽ hơn về sự ra đời, phát triển của dòng tranh dân gian Hàng Trống cũng như những bức tranh Hàng Trống từ xưa đến nay. “Nhờ những người yêu tranh Hàng Trống mà nghệ nhân có thêm động lực để yêu nghề, giữ nghề cha ông để lại”, nghệ nhân ưu tú Lê Đình Nghiên nói. 

Mặc dù được đánh giá cung cấp cho độc giả cái nhìn khá toàn diện về tranh dân gian Hàng Trống, song để nói chuyện nghề khó có thể nói hết trong một cuốn sách. Có ý kiến nhận xét, "Dòng tranh dân gian Hàng Trống" chưa khai thác được tảng băng chìm mà mới khai thác kiến thức bề nổi của dòng tranh độc đáo này. Và như thế, dư địa để tác giả tiếp tục nghiên cứu về tranh dân gian Hàng Trống vẫn còn khá lớn.