Thắt chặt tín dụng: kẻ được, người mất

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) gần đây đã bộc lộ rõ chủ trương thắt chặt chính sách tiền tệ và tín dụng bằng một loạt các biện pháp như giảm tốc độ tăng trưởng tín dụng cho phép từ 30% xuống còn 25-27%/năm, giảm lãi suất trả cho tiền gửi dự trữ bắt buộc, hạn chế tín dụng cho các lĩnh vực phi sản xuất (cho vay tiêu dùng, đầu tư chứng khoán và bất động sản...). NHNN cũng giữ nguyên lãi suất cơ bản để cố định trần lãi suất cho vay, gây khó khăn cho hoạt động cho vay thương mại của các ngân hàng thương mại vì lãi suất trả cho vốn huy động không ngừng tăng lên, làm thu hẹp biên độ lợi nhuận của các ngân hàng thương mại.

Ngoài một số ngân hàng với cơ cấu nguồn thu phụ thuộc nhiều vào các hoạt động tín dụng thông thường, danh sách các đối tượng bị ảnh hưởng còn bao gồm nhiều doanh nghiệp phụ thuộc nặng nề vào vốn vay ngân hàng để sản xuất kinh doanh. Khi ngân hàng thương mại bị “tuýt còi” hoạt động tín dụng thì đương nhiên những doanh nghiệp này cũng khó có khả năng tiếp cận được nguồn vốn này, mặc dù có thể lãi suất cho vay không thay đổi vì bị khống chế trần. Cũng phải kể thêm các “nạn nhân” là những nhà đầu tư chứng khoán và bất động sản, những người tiêu dùng có nhu cầu mà tiềm lực tài chính lại hạn hẹp. Họ không những bị mất đi sự tiếp cận với một nguồn vốn để phục vụ các hoạt động đầu tư và đầu cơ, việc này còn có thể gián tiếp làm giảm sự bốc nhiệt của thị trường chứng khoán và bất động sản, tức là làm giảm giá trị các tài sản họ nắm giữ.

Người gửi tiền cũng có xu hướng bị thiệt hại. Một mặt, NHNN thắt chặt tín dụng (hạn chế cho vay), mặt khác lại giữ nguyên lãi suất cơ bản, tức là lãi suất trần làm cho các ngân hàng thương mại không còn cách để tăng cả lãi suất cho vay và huy động. Do vậy, lãi suất mà người gửi tiền được nhận sẽ dẫm chân tại chỗ sau khi tăng đến sát gần lãi suất trần cho vay. Nếu lạm phát tiếp tục xu hướng tăng lên như hiện nay mà lãi suất cơ bản được giữ nguyên thì lãi suất tiền gửi sẽ nhanh chóng trở thành thực âm, buộc người gửi tiền phải chuyển danh mục tài sản của mình sang các loại tài sản khác không bị ảnh hưởng bởi lạm phát.

Cũng có thể từ đây sẽ có một số người tiếp tục suy lý rằng, rốt cuộc cả nền kinh tế sẽ bị ảnh hưởng vì các hoạt động sản xuất kinh doanh và đầu tư sẽ chững lại, mức độ chi tiêu sẽ sụt giảm, đặc biệt trong hoàn cảnh nền kinh tế vẫn còn chưa bộc lộ rõ xu thế thoát khỏi suy giảm tăng trưởng và các doanh nghiệp cần tiếp tục được cung cấp dinh dưỡng – vốn tín dụng ngân hàng. Điều này là một khả năng có thể, nhưng suy cho cùng nó là hậu quả phải chấp nhận của việc đánh đổi lấy sự ổn định kinh tế vĩ mô, là cái mà đa phần thấy quan trọng hơn vào thời điểm này.

Tuy nhiên, chính sách thắt chặt này không phải làm khó, gây thiệt hại cho mọi đối tượng liên quan. Những người được hưởng lợi có thể kể đến là các nhà ... nhập khẩu. Với chính sách tiền tệ thắt chặt hơn, áp lực phá giá VND nhỏ đi, VND sẽ lên giá một cách thực tế so với USD (tính cả chênh lệch lạm phát giữa hai đồng tiền). Nhờ đó, hàng nhập khẩu sẽ cạnh tranh hơn về giá so với hàng nội địa. Cùng lý do này, chính sách tiền tệ thắt chặt sẽ làm ảnh hưởng đến nhà xuất khẩu vì hàng hóa trở nên đắt đỏ hơn khi VND lên giá thực tế so với USD.

Áp lực phá giá của VND so với USD nhỏ đi còn làm lợi cho những doanh nghiệp và cả ngân sách Chính phủ xét đến những khoản vay ngoại tệ. Sự chững lại về tỷ giá như thế này đảm bảo giá trị các khoản vay ngoại tệ của doanh nghiệp và Chính phủ không bị tăng vọt lên nếu quy ra VND. Điều này rất có ý nghĩa với những doanh nghiệp có nguồn thu chủ yếu bằng VND.

Dự trữ ngoại hối quốc gia cũng là một đối tượng được hưởng lợi khác. Khi áp lực phá giá VND giảm đi thì nhu cầu bán USD để can thiệp ổn định tỷ giá sẽ không còn lớn như trước nữa, và do đó giá trị của quỹ dự trữ ngoại hối sẽ không bị suy suyển nhiều. Điều này lại có tác dụng tích cực đến ngân sách vì nguồn thu từ việc kinh doanh một phần quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia sẽ được duy trì, đem lại một nguồn tiền lãi không nhỏ cho ngân sách.

Cuối cùng, và không nhất thiết dừng lại ở đây, việc thắt chặt nguồn tín dụng từ ngân hàng cho các doanh nghiệp buộc nhiều doanh nghiệp phải tìm cách huy động vốn trên thị trường vốn bằng cách phát hành cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp. Điều này lại trực tiếp tác động tích cực đến sự phát triển lành mạnh của các doanh nghiệp nói riêng (để đáp ứng được yêu cầu cho phép phát hành trái phiếu và cổ phiếu) và thị trường vốn còn nhỏ bé và phát triển ở giai đoạn thấp của Việt Nam.

Như vậy, mỗi vận động của chính sách tiền tệ dù theo hướng nào luôn mang lại nhiều lợi ích và tác hại, tùy thuộc vào đối tượng liên quan. Tuy chính sách tiền tệ thắt chặt gần đây được nhiều người nhìn nhận với con mắt khá quan ngại, nhưng phân tích trong bài này cho thấy tình hình thực tế không hẳn vậy và lợi ích chung vẫn là khá lớn.