Tham vấn - là cầu nối chứ không phải phép màu

Thời gian qua, nhiều địa phương đã lựa chọn những những vấn đề chính sách rất đa dạng để tham vấn ý kiến nhân dân trước khi quyết định. Ủy viên Thường trực HĐND tỉnh Bình Thuận kể: sau khi tiến hành tham vấn nhân dân về chính sách thuộc thẩm quyền của HĐND, Thường trực HĐND thấy rõ chưa nên trình HĐND quyết định vấn đề này. Một Trưởng ban HĐND tỉnh Nam Định cũng hào hứng với kết quả tham vấn về mức thu học phí của của các trường THCS và cho rằng, lùi thời điểm ban hành nghị quyết về tăng mức học phí sang năm 2011 là phù hợp… Rất nhiều ấn tượng đẹp từ những cuộc tham vấn ý kiến nhân dân trước khi HĐND ban hành chính sách liên quan đời sống xã hội. Các vấn đề được tham vấn, từ rất cụ thể, trong phạm vi hẹp đến vấn đề lớn, phạm vi điều chỉnh rộng, như việc thành lập trường học, cấp lại sổ đỏ cho vài trăm hộ dân một xã, tìm địa điểm xây nghĩa trang liệt sỹ… đến chủ trương xây dựng đường giao thông nông thôn, chương trình phát triển nhà ở, vấn đề thủy lợi phí, tái định cư, xóa đói giảm nghèo... Có người ngại rằng, tổ chức tham vấn tốn kém, nhất là khi ngân sách hoạt động của HĐND eo hẹp như hiện nay, lại phải bỏ thời gian, tốn công sức của nhiều người… Nhưng, thực tế đã cho thấy kết quả tham vấn mang lại rất đáng kể.

Tham vấn đã góp phần tạo dựng lòng tin trong nhân dân, vì việc lựa chọn các nội dung để tham vấn xuất phát từ thực tiễn sinh động của cuộc sống và hướng đến đáp ứng mong muốn của người dân. Các cơ quan dân cử tiến hành tham vấn đã rút ra bài học: tham vấn không phải là phép mầu, nhưng là chiếc cầu nối chính quyền với người dân. Tham vấn tạo điều kiện cho người dân được phát biểu chính kiến về những vấn đề quốc sách, dân sinh để chính quyền trực tiếp lắng nghe rồi chắt lọc, tiếp thu. Đây là sự thể hiện sinh động của “dân chủ tham gia”- một khái niệm mới trong kho từ vựng chính trị học thế giới. Không những thế, cơ quan dân cử địa phương đã phản hồi, đối thoại - dòng chảy thông tin diễn ra hai chiều - HĐND, cơ quan quyết sách cũng đã đặt mình vào vị thế của công dân để tìm cách thích ứng với nhu cầu và đòi hỏi của người dân. Nói ngắn gọn: tham vấn ý dân có tác dụng quảng bá chính sách và tạo sự đồng thuận trong xã hội về chính sách được ban hành.

Nhờ có thông tin, sự ủng hộ và niềm tin của người dân, năng lực và vị thế của cơ quan dân cử đã được nâng lên trong quá trình ra quyết sách. HĐND các tỉnh, thành đã tiến hành tham vấn thấy “mệt nhưng rất vui !”, vì vững tin hơn rất nhiều. Phó trưởng ban HĐND một tỉnh kể: kỳ họp HĐND cuối năm không còn tình trạng đại biểu HĐND phát biểu “Về cơ bản, tôi đồng ý với tờ trình của UBND…”. Bởi lẽ, các đại biểu đã có được thông tin rất cụ thể, tin cậy từ tham vấn đối với vấn đề chính sách. Đại biểu đã sử dụng thông tin tham vấn để thảo luận, quyết định dừng đề án của UBND vì chưa phù hợp với yêu cầu thực tế và nguyện vọng của dân.

Tham vấn đã tạo điều kiện cho HĐND và UBND hợp tác ngay từ lúc xây dựng chính sách. Thực tế đã thấy, kỳ họp HĐND bớt căng vì đã có giải pháp được tìm ra khi tham vấn; có đủ thời gian hiệu chỉnh dự thảo; UBND được giải trình, xã hội được bày tỏ; HĐND được nghe, chứng kiến, bàn và quyết. Ban đầu, không phải không có e dè từ phía UBND và các sở ngành, nhưng nhận thấy tác dụng tích cực của tham vấn, hoạt động này đã được ủng hộ. Thậm chí, có UBND tỉnh đã chủ động đề nghị HĐND tiếp tục tiến hành tham vấn, lên kế hoạch tham vấn sớm từ tháng 10 năm trước để UBND cùng tham gia. Nhờ vậy, quá trình ban hành chính sách đã diễn ra thuận lợi hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Kết quả đã kiểm nghiệm qua thực tế cho thấy, cuộc đối thoại giữa dân với cơ quan dân cử phải là sự tác động lẫn nhau: khi đặt câu hỏi, nêu vấn đề - dân làm cho các cơ quan dân cử có trách nhiệm hơn, minh bạch hơn, biết lắng nghe hơn; khi mời gọi và lắng nghe dân hỏi - cơ quan dân cử làm cho dân tích cực hơn, chủ động hơn với việc chung. Bên cạnh đó, những cuộc tham vấn phải kéo theo phản ứng của cỗ máy chính quyền trước những dữ liệu, thông tin mà người dân đưa ra thông qua nỗi niềm, tâm tư, nguyện vọng và cả thắc mắc qua các cuộc tham vấn đó. Chỉ như vậy, cuộc tương tác mới có tác dụng làm cho chính sách công tốt hơn, quản trị quốc gia và quản trị địa phương tốt hơn, và tăng cường nền dân chủ, gây dựng lòng tin của người dân vào chính quyền. Trên thực tế, chất liệu đầu vào từ các đợt tham vấn đã được chắt lọc thành những quả ngọt - đó là các quyết sách sát, hợp, đáp ứng lòng dân.

Cái lợi của tham vấn công chúng so với chi phí bỏ ra rõ ràng là “hời” đối cả chính quyền, người dân và sự phát triển của địa phương, của đất nước.