Thạc sĩ lạc lối giữa thị trường việc làm mới

Năm 2025, có một nghịch lý đang hiện hữu: thế hệ trẻ được đào tạo bài bản nhất lại là nhóm gặp nhiều khó khăn nhất khi bước vào thị trường việc làm.

Đây không chỉ là câu chuyện về lao động, mà còn là câu chuyện về kỳ vọng, về nền kinh tế, và về sự thay đổi trong cách xã hội đánh giá giá trị bằng cấp. Cốt lõi của vấn đề là một sự thật đáng lo ngại: tấm bằng Thạc sĩ, từng được ví như “cầu nối vàng” giữa tri thức và thành công, nay không còn là bảo chứng cho một vị trí nghề nghiệp xứng đáng. Thay vào đó, hàng loạt cử nhân cao học đang lâm vào tình cảnh thất nghiệp, bị từ chối tuyển dụng hoặc phải đối mặt với mức lương không đủ để trả nợ học phí.

Khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế

Hình ảnh quen thuộc của buổi lễ tốt nghiệp cao học: chiếc áo cử nhân phẳng phiu, tiếng vỗ tay vang dội, ánh mắt lấp lánh hy vọng về một tương lai tươi sáng. Nhưng sau giây phút ngắn ngủi ấy là một hiện thực không như mong đợi. Nhiều người lao vào các trang tuyển dụng với tấm bằng Thạc sĩ trong tay, chỉ để nhận lại sự im lặng từ phía nhà tuyển dụng hoặc những lời đề nghị không tương xứng.

Thay vì là bàn đạp để tiến xa, tấm bằng cao học giờ đây giống như một giai đoạn “án binh bất động” – nơi người trẻ mắc kẹt giữa kỳ vọng và thực tại.

Theo dữ liệu từ Cục Dự trữ Liên bang St. Louis, tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm người trẻ thế hệ Z ở Mỹ có bằng Thạc sĩ đã tăng lên 5,8% trong nửa đầu năm 2025 – gần gấp đôi so với cùng kỳ năm trước và cao hơn mức trung bình cả nước là 4,1%. Đáng chú ý, đây là những người tốt nghiệp các ngành học phổ biến, không thuộc nhóm “kén việc” như nghệ thuật hay triết học.

Bên cạnh đó, dữ liệu từ nền tảng việc làm Indeed cho thấy 41% người có bằng Thạc sĩ từ chối nhận việc vì mức lương không thể bù đắp được khoản vay học phí – vốn có thể lên tới 62.000 USD, theo ước tính của Education Data Initiative.

Từ niềm tin đến vỡ mộng

Trong suốt nhiều thập niên, giáo dục sau đại học được xem là bước đi đúng đắn để nâng cao năng lực cạnh tranh trong thị trường lao động. Tuy nhiên, thực tiễn tuyển dụng đang thay đổi nhanh chóng. Khi doanh nghiệp ưu tiên kinh nghiệm thực tế, khả năng thích nghi và kỹ năng nghề nghiệp cụ thể, thì học vị cao – nếu không đi kèm với năng lực thực tiễn – không còn giữ vai trò quyết định.

Ngay cả các chương trình Thạc sĩ Quản trị kinh doanh (MBA), vốn được xem là “tấm khiên chống thất nghiệp” trong giới kinh doanh, cũng đang mất dần giá trị. Báo cáo của Bloomberg gần đây cho thấy nhiều ngành nghề đang tạm dừng tuyển dụng hoặc cắt giảm nhân sự, từ công nghệ thông tin đến dịch vụ khách sạn. Trong bối cảnh đó, tấm bằng Thạc sĩ không còn là điểm cộng, không giúp ứng viên nổi bật hơn.

Điều đáng lo ngại hơn là chi phí cơ hội – thứ không thể đo đếm bằng học phí. Hai năm dành cho chương trình Thạc sĩ đồng nghĩa với hai năm mất đi đà tăng trưởng sự nghiệp, kỹ năng tích lũy và cả thu nhập tiềm năng. Các chuyên gia nghề nghiệp cho rằng những ảnh hưởng tinh thần, như kiệt sức, bị đánh giá thấp, hoặc vỡ mộng sau tốt nghiệp, cũng đang gia tăng đáng kể.

Đối với nhiều người trẻ, cảm giác học vị cao nhanh chóng bị thay thế bởi áp lực tài chính và sự im lặng từ nhà tuyển dụng. Trong một số lĩnh vực như nghệ thuật hay văn học, đam mê có thể là lý do chính đáng để tiếp tục học cao hơn. Nhưng đối với đa số còn lại, lý do kinh tế luôn là yếu tố then chốt – và cũng là nguyên nhân khiến nhiều người cảm thấy tiếc nuối.

Thị trường lao động cần gì?

Câu trả lời ngắn gọn là: kỹ năng, sự linh hoạt và chiến lược cá nhân. Tấm bằng Thạc sĩ vẫn có giá trị – nhưng không còn là điểm tựa vững chắc như trước. Nhà tuyển dụng ngày càng ưu tiên kỹ năng cụ thể, năng lực thực chiến, tư duy giải quyết vấn đề và khả năng thích ứng hơn là bằng cấp, danh hiệu.

Vì vậy, với sinh viên đang cân nhắc học tiếp, điều quan trọng không phải là “học thêm bao nhiêu”, mà là “học gì, ở đâu, vào thời điểm nào và với mục đích gì”.

Thay đổi tư duy: Học để phát triển, không chỉ để có bằng

Trong một thế giới nơi bằng cấp trở nên phổ biến và cạnh tranh nghề nghiệp ngày càng khốc liệt, điều làm nên sự khác biệt có lẽ giờ đã không còn là tấm bằng, mà là cách bạn sử dụng kiến thức và kỹ năng đã học được để tạo ra giá trị của bản thân. Tư duy “càng học cao càng dễ thành công” đang dần nhường chỗ cho một góc nhìn thực tế hơn: học đúng cái cần học, vào đúng thời điểm và với chiến lược rõ ràng.

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo, tự động hóa và chuyển đổi số đang làm thay đổi cấu trúc việc làm, thì người thích nghi nhanh sẽ là người dẫn đầu – chứ không nhất thiết là người có bằng cấp cao nhất. Việc làm không còn chờ bạn ở cuối hành trình học tập, bạn cần tự tạo ra nó.