Tập đoàn Monsanto: độc quyền nhân danh tác quyền

Tòa án Tối cao Mỹ đã phán quyết tập đoàn Monsanto thắng trong vụ kiện chống lại ông Vernon Hugh Bowman, một nông dân Mỹ 75 tuổi tại bang Indiana. Ông Bowman là người đã mua giống đậu tương biến đổi gene (BĐG) của Monsanto và trồng lẫn với giống của một nhà sản xuất địa phương khác, sau đó để dành một phần sản phẩm lai làm giống cho vụ sau. Hạt giống ông mua của Monsanto mang loại gene sản xuất theo công nghệ Roundup Ready giúp cây trồng kháng lại thuốc trừ cỏ hiệu Roundup, và sau khi lai tạo vẫn mang gene đó, nên tòa kết luận ông Bowman phải bồi thường 85.000 USD cho hãng theo luật bảo vệ tác quyền.

Vụ việc này không hiếm ở một đất nước mà quyền sở hữu bản quyền công nghiệp luôn được bảo vệ chặt chẽ, nhiều khi thái quá và phản ánh sự chèn ép của các tập đoàn lớn với những người canh tác nhỏ. Trong vụ Bowman, Tòa lập luận rằng luật pháp Mỹ cấm sao chép một sản phẩm đã đăng ký bản quyền, trong trường hợp này là gieo lại các hạt giống là sản phẩm của vụ canh tác trước. Nếu không, bản quyền sẽ mất giá trị ngay sau lần thu hoạch đầu tiên và điều này sẽ “làm giảm động lực thúc đẩy sáng tạo”. Quan điểm này trung thành với nguyên tắc bảo hộ bản quyền liên quan đến cây trồng được Mỹ áp dụng từ thập kỷ 1930. Hiện nay, nó áp dụng không chỉ với các loại cây trồng BĐG mà ngày càng mở rộng cùng với sự phát triển của các loại công nghệ sinh học, tại đất nước mà 93% đậu tương, 88% bông và 86% ngô đều là sản phẩm BĐG. Tuy nhiên, những người phản đối cho rằng quy định bảo vệ bằng sáng chế không áp dụng cho các sinh vật sống, nhưng bị bác bỏ.

Thông thường, người nông dân có thói quen chọn giống từ sản phẩm thu hoạch mùa trước để gieo trồng mùa sau. Điều này cho phép họ tiết kiệm chi phí và quan trọng không kém là chủ động sản xuất. Với hệ thống luật bảo hộ tác quyền giống cây trồng mô phỏng hoàn toàn bản quyền sở hữu trí tuệ công nghiệp, điều này bị cấm. Hàng năm, nông dân buộc phải mua hạt giống từ các công ty sản xuất giống như Monsanto, hãng giữ bản quyền công nghệ Roundup Ready được ký trong 94% giống đậu tương và 70% giống ngô BĐG tại Mỹ.

Monsanto thực sự là bậc thầy trong việc bảo vệ bản quyền nhờ mạng lưới “thanh tra hạt giống”. Một phóng sự gần đây của tạp chí Vanity Fair mô tả thanh tra của Mosanto thường xuyên đến trang trại của những nông dân bị nghi ngờ vi phạm bằng sáng chế các giống BĐG của họ để quay phim, chụp ảnh, bí mật lấy mẫu cây trồng để đưa về phân tích. Thậm chí, họ còn khuyến khích chủ trang trại tố cáo lẫn nhau qua một đường dây điện thoại nóng miễn phí hoặc dọa dẫm. Năm 2012, hãng đã bỏ túi 23 triệu USD sau khi kiện 142 trường hợp với cáo buộc vi phạm bằng sáng chế chống lại 410 chủ trang trại và 56 doanh nghiệp nông nghiệp nhỏ  của Mỹ. Trong vụ Bowman, Monsanto cố gắng để biến nó thành điển hình của việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, với sự hỗ trợ của các tập đoàn công nghiệp lớn khác như Apple, Microsoft… một số trường đại học và cả Bộ Tư pháp Mỹ.

Theo Trung tâm an toàn thực phẩm Mỹ (CSF), công ty đã chi một ngân sách khoảng 10 triệu đôla và sử dụng 75 người chuyên phục vụ các vụ kiện tụng liên quan đến bằng sáng chế. Sự kiểm soát của Monsanto khiến cho các chủ trại không sử dụng hạt giống của hãng nhưng cũng có nguy cơ bị kiện do trang trại của họ bao quanh bởi các giống cây BĐG nên dễ bị “lai” giống bị động.

Trên thế giới, Monsanto là một cái tên không lạ. Cùng với Dow Chemicals và khoảng 30 công ty khác, Monsanto bị Hội nạn nhân chất độc da cam Việt Nam đâm đơn kiện lên tòa án Mỹ đòi bồi thường do liên quan đến sản xuất chất làm rụng lá chứa dioxin cho quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh Việt Nam, còn gọi là chất da cam. Một tiết lộ trên Wikileaks được tờ Russia Today đăng tải ngày 14.5 vừa qua cho biết, chính phủ Mỹ đã tiếp tay cho tập đoàn này vận động hành lang nhiều nước trên thế giới nới lỏng các quy định về cây trồng BĐG. Theo tờ báo, nhận thức được mức độ nguy hiểm của Monsanto, hàng loạt cuộc biểu tình chống lại hoạt động của tập đoàn đã được lên lịch từ nay đến cuối mùa hè tại 36 quốc gia.