Tạo diện mạo mới của xuất bản hiện đại

Tăng trưởng ấn tượng, đẩy mạnh truyền bá tri thức

Phát biểu tại Đại hội lần thứ V, nhiệm kỳ 2023 - 2028 của Hội Xuất bản Việt Nam chiều 12.7, Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam Lê Hoàng vui mừng trước sự phát triển của ngành, với số lượng đầu sách đa dạng về đề tài, phong phú về nội dung, đáp ứng nhu cầu đọc của xã hội cao như hiện nay. 5 năm qua, các nhà xuất bản, đơn vị liên kết xuất bản đã cố gắng nắm bắt xu thế phát triển xuất bản hiện đại trên thế giới, rất nhanh nhạy trong khai thác và mua bản quyền, tìm hiểu và nghiên cứu kỹ nhu cầu, thị hiếu của người đọc…

Theo thống kê, năm 2022, tổng số xuất bản phẩm nộp lưu chiểu là 38.029 xuất bản phẩm (tăng 15,42%) với 598.938.423 bản (tăng 49,5%). Đây là những con số tăng tưởng ấn tượng, vượt trội so với các năm trước. Tỷ lệ xuất bản phẩm bình quân đầu người đạt 6,02 (tăng 47,3%) đạt được tỷ lệ trên 6% bản sách đầu người năm, sau 12 năm, chúng ta đã thực hiện được Chỉ thị 42-CT/TW của Trung ương đề ra 6 ấn phẩm sách/người/năm, theo định hướng đến năm 2010. Về thị trường tiêu thụ sách, năm 2022 toàn ngành phát hành 519 triệu bản sách (tăng 33% so với 2021, tăng 18% so với 2019 trước đại dịch/440 triệu bản).

Ngành xuất bản Việt Nam đã chuyển dịch từ xuất bản truyền thống sang xuất bản điện tử. Các nhà xuất bản đã phát triển nhiều ứng dụng và nền tảng xuất bản điện tử, cho phép độc giả tiếp cận sách điện tử, tạp chí và báo chí trực tuyến. Theo Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Sách Thái Hà Nguyễn Mạnh Hùng, điều này tạo thuận lợi cho truyền bá tri thức và tiếp cận nội dung xuất bản mới một cách nhanh chóng. Các kênh phân phối sách được mở rộng, từ cửa hàng sách truyền thống đến trực tuyến như website bán sách và ứng dụng di động, tăng cơ hội tiếp cận nội dung xuất bản cho độc giả. Các nhà xuất bản Việt Nam tích cực tham gia và góp mặt tại nhiều triển lãm xuất bản, hội chợ sách quốc tế, góp phần quảng bá các tác phẩm Việt Nam với độc giả quốc tế, đưa văn hóa và xuất bản Việt Nam ra thế giới…

Tuy nhiên, GS.TS. Đinh Xuân Dũng, nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Phê bình Văn học Nghệ thuật Trung ương, cũng thẳng thắn chỉ ra rằng, trong khoảng 20 năm qua, quy mô, mô hình tổ chức các nhà xuất bản hầu như không thay đổi, chỉ có sự cải tiến, sắp xếp, thêm bớt... Đang có sự chồng chéo, tính chuyên nghiệp và “thương hiệu” của một số nhà xuất bản lớn bị nhạt nhòa dần; nhiều nhà xuất bản chưa đủ điều kiện và năng lực triển khai xuất bản điện tử, về cơ bản, vẫn thực hiện quy trình xuất bản truyền thống. Những mô hình mới gợi mở cho sự phát triển của xuất bản hiện đại nêu ra trong Chỉ thị 42/CT-TW “Về nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản” từ năm 2004 hầu như chưa được thử nghiệm, triển khai…

Đón nhận xu hướng mới, đáp ứng nhu cầu độc giả

Công nghệ số và toàn cầu hóa đang tạo ra những thay đổi mang tính cách mạng trên lĩnh vực xuất bản sách. Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, Bộ Thông tin và Truyền thông, Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam Nguyễn Nguyên cho rằng, để giải bài toán xuất bản Việt Nam hội nhập, phát triển, cần chủ động đón nhận các xu hướng mới, đặc biệt là hoàn thiện thể chế để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới. Luật Xuất bản hiện hành có nhiều nội dung đã bộc lộ độ trễ cần điều chỉnh, nhất là những nội dung gắn với chính sách khuyến đọc, chuyển đổi số, bảo vệ bản quyền và thương mại điện tử xuyên biên giới.

Bên cạnh đó, xây dựng và thực thi quy hoạch nhằm sắp xếp lại hệ thống nhà xuất bản theo hướng tinh gọn, chất lượng và hiện đại, xây dựng đề án phát triển một số nhà xuất bản trọng điểm theo từng mảng sách, đẩy mạnh liên kết giữa nhà xuất bản và các đơn vị phát hành, dần hình thành chuỗi liên kết có thương hiệu mạnh, đủ năng lực dẫn dắt thị trường. Hỗ trợ để các nhà xuất bản triển khai Chương trình sách quốc gia, Chương trình sách mục tiêu và các Chương trình phát triển văn hóa đọc cộng đồng theo phương thức xã hội hóa.

Cuối cùng, “xây” luôn đi kèm với “chống”. Phát triển thị trường cần đi đôi với các giải pháp bảo vệ thị trường, chống hiện tượng gian lận thương mại, buôn bán sách lậu, sách giả. Đây là vấn nạn nhức nhối bao năm qua, cần giải pháp đồng bộ từ hoàn thiện thể chế đến tăng cường tuyên truyền ý thức pháp luật, thanh tra, kiểm tra, xử lý, triển khai các giải pháp kỹ thuật ngăn chặn gian lận. Đã đến lúc cần có trung tâm về bảo vệ bản quyền sách của Hội Xuất bản Việt Nam để tham gia hiệu quả công tác này.

Tận dụng công nghệ và đáp ứng nhu cầu của độc giả hiện đại, theo TS. Nguyễn Mạnh Hùng, cần phát triển sách trực tuyến và ứng dụng đa phương tiện, tích hợp xuất bản với trải nghiệm tương tác và thực tế ảo; xây dựng cộng đồng đọc sách trực tuyến, tạo ra môi trường kết nối giữa tác giả, nhà xuất bản và độc giả thông qua các nền tảng trực tuyến. Bên cạnh đó, xây dựng hệ thống bảo vệ bản quyền và kiểm soát nội dung…

Nhận định “giậm chân tại chỗ trong sự vận động và phát triển nhanh, mạnh của xuất bản thế giới, xuất bản quanh ta, là đồng nghĩa với sự tụt hậu”, GS.TS. Đinh Xuân Dũng nhấn mạnh, cần phát triển ngành xuất bản “tinh gọn, chất lượng, hiện đại hóa”, nỗ lực tạo nên diện mạo mới, chất lượng mới của xuất bản hiện đại Việt Nam. Trong đó, đích đến quan trọng thể hiện chất lượng của xuất bản là sản phẩm. Chúng ta cần rất nhiều sách phổ cập nâng cao mặt bằng dân trí và nhu cầu xây dựng xã hội học tập. Bên cạnh đó, hiện đại hóa quy trình xuất bản từ xây dựng nền tảng công nghệ, tạo ra sự phát triển đồng thời cả xuất bản truyền thống được hiện đại hóa và xuất bản điện tử ở thế phát triển vững chắc, hiệu quả về mặt văn hóa và kinh tế.