Tăng thuế để quản lý khoáng sản?

Tổ hợp Nhà máy Alumina Nhân Cơ – Đăk Nông                                               Ảnh: Chí Tuấn

Thực trạng

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng về khoáng sản với khoảng 60 loại, trữ lượng rất lớn như bauxit, titan, quặng sắt, đất hiếm... Đóng góp của ngành công nghiệp khai khoáng này ngày càng tăng. Cụ thể, nếu như thuế khai thác mỏ năm 2009 chỉ là 19.329 tỷ đồng; năm 2010 là 26.014 tỷ đồng thì đến năm 2012 đạt 41.313 tỷ đồng. Giá trị xuất khẩu trung bình đạt 8,5 tỷ USD/năm, tạo công ăn việc làm cho khoảng trên 500 nghìn lao động. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi đó, ngành khai khoáng cũng đã và đang bộc lộ nhiều bất cập, thiếu bền vững. Tình trạng khai thác khoáng sản trái phép diễn ra khá phổ biến ở nhiều địa phương. Nhiều doanh nghiệp chưa đầu tư công nghệ cao vào khai thác, đặc biệt là chế biến sâu dẫn đến khoáng sản bị thất thoát rất lớn. Điều đáng nói, nguồn lợi tài nguyên khoáng sản mà thiên nhiên ban tặng đôi khi rơi vào một số nhóm lợi ích thay vì cho cả một cộng đồng do cơ chế kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nước còn chưa chặt chẽ.

Trong báo cáo của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường khi tiến hành đợt giám sát chuyên đề về tình hình thực hiện chính sách, phát luật về quản lý, khai thác khoáng sản gắn với bảo vệ môi trường năm 2012 cũng nêu rõ việc cấp phép khai thác khoáng sản được phân cấp mạnh cho địa phương là chủ trương hợp lý. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai do thiếu kiểm tra, giám sát thường xuyên, đã tạo điều kiện cho một số tỉnh, thành phố dễ dãi trong việc cấp phép. Hậu quả, có lúc, có nơi đã xảy ra tình trạng thực hiện trái quy định của pháp luật, ô nhiễm môi trường, cấp phép khai thác không theo quy hoạch, thậm chí quy hoạch chồng lên cả quy hoạch của Trung ương…

Phó Ban Pháp chế, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Đậu Anh Tuấn cho biết: hiện nay, hệ thống pháp luật về quản lý và khai thác khoáng sản tương đối đầy đủ, tuy nhiên vẫn còn khoảng cách lớn giữa quy định luật pháp và thực tế, vì vậy hiệu quả kinh tế ngành khai thác khoáng sản chưa cao, vẫn chủ yếu khai thác, chế biến và xuất khẩu sản phẩm thô, sơ chế. Hoạt động khai thác khoáng sản do đó để lại hậu quả lớn và khó khắc phục về mặt môi trường, xã hội.

Tăng thuế có phải là giải pháp?

Trước thực trạng trên, nhiều chuyên gia cho rằng, để thực hiện mục đích không khuyến khích việc khai thác những tài nguyên khoáng sản có giá trị kinh tế lớn, bên cạnh việc quản lý chặt chẽ tài nguyên, hạn mức cấp phép khai mỏ, đẩy mạnh công tác giám sát khai thác và xuất khẩu khoáng sản, thì phải dùng đến “đơn thuốc” tăng thuế. Trưởng Ban quản lý các dự án than đồng bằng sông Hồng, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam Nguyễn Thành Sơn đề xuất việc tăng mạnh thuế khoáng sản sẽ bắt buộc các doanh nghiệp khai khoáng hoặc là phải dừng bớt việc khai mỏ, hoặc cân đối thu chi, lời lãi qua việc tìm cách tái tạo, chế biến khoáng sản để bán được với giá cao hơn khi xuất khẩu. Đồng tình với quan điểm này, Chủ tịch Tổng hội Địa chất Việt Nam Nguyễn Khắc Vinh cho biết, chúng ta khai thác nhiều loại khoáng sản nhưng lợi ích không nhiều, hậu quả lại rất lớn. Tốt nhất là cấm xuất khẩu khoáng sản.

Bên cạnh luồng ý kiến ủng hộ việc tăng thuế để xiết lại trật tự trong khai thác khoáng sản cũng có không ít ý kiến cho rằng, giải pháp tăng thuế là không hợp lý, bởi trong bối cảnh tình hình còn quá lỏng lẻo, kém hiệu quả về quản lý khai thác khoáng sản như hiện nay thì việc tăng mạnh thu thuế, nâng cao thuế suất chưa chắc đã tăng thu nổi. Mà trái lại, sẽ khiến cho không ít doanh nghiệp khai thác khoáng sản chuyển sang khai thác lậu để trốn thuế, hoặc khai gian, hối lộ, mặc cả ăn chia để trốn bớt thuế, vin vào cớ thuế thu nhập doanh nghiệp cao đó để không đóng thuế môi trường, không phân bổ lợi ích trở lại cho địa phương, người dân vùng có mỏ.

Đại diện Hiệp hội kinh doanh vàng thì cho rằng, tăng thuế suất đánh vào khai thác khoáng sản chưa đủ, mà phải đi liền với việc tăng các biện pháp mạnh mẽ trong quản lý, cấp phép khai thác khoáng sản, phát hiện và xử phạt nghiêm các vụ việc khai thác lậu, xuất khẩu lậu khoáng sản. Tán thành ý kiến này, Giám đốc Công ty TNHH Vàng Phước Sơn Lê Minh Kha bổ sung thêm việc làm thế nào để Nhà nước phải thu được thuế vào ngân sách và doanh nghiệp phải bù đắp được chi phí là câu hỏi cần nghiên cứu. Ông Kha cho rằng, quy định khung thuế suất khai thác vàng nên ở mức từ 6 -15% như hiện nay thay cho dự thảo từ 9 - 25% là quá cao.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Vũ Thị Mai cho biết, thuế tài nguyên là một trong những công cụ về tài chính, thể hiện vai trò sở hữu nhà nước đối với tài nguyên quốc gia và thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên của các tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, mức thuế suất thuế tài nguyên hiện hành đã bộc lộ một số tồn tại, hạn chế, do đó cần thiết phải rà soát điều chỉnh lại cho hợp lý. 
 
Box:
Bộ Tài chính cho biết, hiện Bộ đang tổ chức lấy ý kiến rộng rãi các tổ chức, cá nhân về Dự thảo Nghị quyết về Biểu mức thuế suất tài nguyên. Theo đó tập trung vào 13 loại khoáng sản với 4 mức thuế suất là 10%, 11%, 12% và 15%. Dự kiến Nghị quyết có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2014.