Tăng năng suất là yếu tố quyết định

Có rất ít quốc gia vượt qua bẫy

Theo Phó Viện trưởng CIEM Nguyễn Thị Tuệ Anh, bẫy thu nhập trung bình là trạng thái thu nhập bình quân đầu người sau khi tăng lên một mức nhất định mà trong một thời gian dài không thể đuổi kịp để đạt mức thu nhập của một quốc gia phát triển. Bẫy thu nhập trung bình gắn chặt với tăng trưởng kinh tế. “Nếu không duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao liên tục và trong nhiều thập kỷ thì không có được thu nhập bình quân đầu người cao, đồng nghĩa không vượt qua được ngưỡng và rơi vào bẫy thu nhập trung bình”, bà Tuệ Anh nói.

Toàn cảnh hội thảo	Ảnh: Đan Thanh

Thực tế cho thấy, “việc vượt lên từ thu nhập trung bình thấp đến thu nhập trung bình cao và thu nhập cao là chặng đường rất gập ghềnh” - bà Tuệ Anh bình luận. Chỉ có ít quốc gia vượt qua bẫy thu nhập trung bình và không phải năm nào cũng có. Ngay với các quốc gia đã vượt qua được bẫy này, việc ở đó được bao lâu cũng không phải là vấn đề đơn giản. Trong năm 2017, chỉ có 3 quốc gia chuyển từ thu nhập trung bình cao lên thu nhập cao là Argentina, Croatia và Panama; song Syria, Yemen lại từ nước thu nhập trung bình xuống thu nhập thấp.

“Việt Nam cần 10 năm để chuyển đổi”

Hiện, thu nhập bình quân đầu người của nước ta vào khoảng 2.500 USD. Theo bảng phân loại của Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2018, đây là mức thu nhập trung bình thấp (dưới 3.895 USD). Rõ ràng, mục tiêu đưa Việt Nam thịnh vượng vào năm 2035 với thu nhập bình quân 10.000 USD, vượt qua bẫy thu nhập trung bình là một thách thức không nhỏ. Vậy cách nào để Việt Nam vượt qua được bẫy thu nhập trung bình và mất khoảng bao lâu?

Theo Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương Hoàng Trường Giang, dư địa tăng trưởng GDP bao gồm vốn, lao động và nhân tố năng suất tổng hợp (TFP). Về vốn, có 3 nguồn chính là đầu tư công, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và khu vực tư nhân. Song, dư địa đầu tư công không còn nhiều. Thêm vào đó, trong vòng 10 năm nay, đầu tư FDI thường rơi vào khoảng 10 tỷ USD/năm, chiếm 20% tổng đầu tư toàn xã hội và không bật lên được. Do đó, chỉ còn dư địa duy nhất dựa vào khối doanh nghiệp tư nhân, cần thúc đẩy khu vực này phát triển.

Về lao động, 2 nhân tố là lực lượng và kỹ năng lao động quyết định tăng năng suất lao động. Song, vấn đề ở chỗ, mặc dù chúng ta đang ở thời kỳ dân số vàng nhưng kỹ năng còn thấp khiến năng suất lao động thấp. Do vậy, cần nâng cao năng suất lao động của chính người lao động và doanh nghiệp. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cao công tác nghiên cứu và phát triển (R & D). Khi tạo ra được sản phẩm trí tuệ, người lao động ứng dụng sản phẩm đó thì mới tạo ra sản phẩm giá trị cao. 

“Với dân số khoảng 100 triệu dân, GDP 250 tỷ USD tương đương thu nhập bình quân đầu người là 2.500 USD, để đạt mức thu nhập trung bình cao là 4.000 USD đòi hỏi GDP phải tăng lên khoảng 60%, tức 1,6 lần. Nếu tính bình quân tăng trưởng 6%/năm thì sẽ mất khoảng 10 năm để Việt Nam chuyển đổi thành công”, ông Giang ước tính.

Chuyển đổi từ hàng hóa tiêu dùng sang hàng hóa vốn

Phó Viện trưởng CIEM Nguyễn Thị Tuệ Anh phân tích, để vượt qua được bẫy thu nhập trung bình, trước tiên, thu nhập bình quân đầu người phải có xu hướng bắt kịp các nước thu nhập cao, tức phải duy trì tốc độ tăng trưởng cao liên tục trong 2 - 4 thập kỷ, tăng năng suất là yếu tố quyết định, được thúc đẩy bởi nâng cấp công nghệ, sáng tạo và thể chế.

Mặt khác, chuyển đổi kinh tế phải theo hướng công nghiệp hóa, tức quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ phải kèm theo tăng năng suất lao động và thu nhập bình quân đầu người. Đồng thời, Chính phủ phải nâng cấp các ngành, trước hết là chế biến chế tạo với sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn; chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành chế biến chế tạo từ hàng hóa tiêu dùng (thực phẩm, may mặc…) sang hàng hóa vốn (hóa chất, kim loại, máy móc thiết bị…). Đặc biệt, các quốc gia phải có chiến lược vượt qua bẫy thu nhập trung bình, trong đó chính sách công nghiệp có vai trò quan trọng.

Trên thực tế, theo Phó Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, CIEM Ngô Minh Tuấn, thời gian qua, chính sách công nghiệp của Việt Nam đã dần thay đổi. Cụ thể, giai đoạn trước năm 1995, chính sách nhằm ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, các ngành khai thác tài nguyên. Giai đoạn 1996 - 2000 vẫn nhấn mạnh phát triển các ngành ưu tiên trước đó, có định hướng chuyển sang phát triển công nghiệp nhẹ định hướng xuất khẩu. Giai đoạn 2001 - 2005 vẫn tiếp tục các mục tiêu của thời kỳ trước. Song, từ năm 2006 đến nay, chính sách công nghiệp đã có bước thay đổi tương đối rõ nét, nhấn mạnh tái cơ cấu ngành công nghiệp theo hướng hiện đại, không nhấn mạnh phát triển ngành ưu tiên. Việc lựa chọn các ngành công nghiệp ưu tiên dựa trên lợi thế so sánh của từng ngành, không dựa theo ý chí chủ quan của nhà hoạch định chính sách.

Trong giai đoạn 2016 - 2020, ông Tuấn nêu rõ, Việt Nam tập trung phát triển một số ngành công nghiệp nền tảng, đáp ứng nhu cầu về tư liệu sản xuất cơ bản của nền kinh tế. Đồng thời, tập trung phát triển công nghiệp hỗ trợ, tăng cường liên kết giữa các tập đoàn đa quốc gia và doanh nghiệp trong nước, hình thành các khu công nghiệp hỗ trợ theo cụm, liên kết chuỗi ngành hàng. 

Tại hội thảo, đại biểu khuyến nghị, các cơ quan chức năng cần tìm cách huy động, phát huy tối đa tiềm lực và tận dụng cơ hội để tập trung hỗ trợ phát triển công nghiệp. Trong đó, việc tham khảo các kinh nghiệm quốc tế, chú trọng vào khu vực tư nhân sẽ góp phần bảo đảm mục tiêu đưa Việt Nam thịnh vượng vào năm 2035.