Tăng năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện

Nhập khẩu năng lượng ngày càng tăng

Theo báo cáo của Tổ chức đánh giá năng lượng toàn cầu (GEA), phần lớn quốc gia đang đối mặt với thách thức về bảo đảm an ninh năng lượng. Trên thế giới, chỉ có 15 - 20 quốc gia xuất khẩu năng lượng, chủ yếu là dầu khí, còn phần lớn nhập khẩu hoặc tự túc về năng lượng. Trên 80% nước có thu nhập thấp đều nhập khẩu năng lượng, và chi phí nhập khẩu năng lượng vượt quá 20% thu nhập xuất khẩu.

Những năm gần đây, nhu cầu năng lượng của Việt Nam gia tăng đáng kể, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công thương Nguyễn Tuấn Anh cho biết. Trong khi đó nguồn cung không đủ, một số chỉ tiêu bảo đảm an ninh năng lượng đang theo chiều hướng bất lợi. Xuất khẩu năng lượng giảm dần trong khi nhập khẩu năng lượng tăng trở lại. “Những chỉ số trên buộc chúng ta phải xem xét về mức độ an toàn, an ninh năng lượng quốc gia”, ông Nguyễn Tuấn Anh nói. 

Theo Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển, từ năm 2015, Việt Nam đã trở thành nước nhập khẩu năng lượng và xu hướng này ngày càng tăng. Nguyên nhân chủ yếu do tài nguyên năng lượng sơ cấp về thủy điện cơ bản đã khai thác hết; sản lượng dầu và khí suy giảm nhanh; trữ lượng than tuy còn nhiều nhưng chưa khai thác triệt để do công nghệ còn lạc hậu và điều kiện khai thác ngày càng khó khăn. Một số dự án nguồn điện chưa đưa vào vận hành do chậm tiến độ và chậm khởi công so với quy hoạch, hoặc dừng triển khai. Bên cạnh đó, hiện chưa có chiến lược và chính sách cụ thể, rõ ràng để bảo đảm khả năng tiếp cận được các nguồn năng lượng có khả năng cung cấp dài hạn, có độ tin cậy cao, giá thành hợp lý…

“Thực tế, Việt Nam mới bắt đầu nghiên cứu có tính tổng thể về bài toán đánh giá mức độ bảo đảm an ninh năng lượng. Trong điều kiện hệ thống năng lượng cũng như nền kinh tế có những đặc điểm riêng, cần thiết phải xây dựng cơ sở phương pháp luận và mô hình mô phỏng hệ thống năng lượng với các yếu tố phù hợp với điều kiện tự nhiên và nền kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Bên cạnh đó, Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đã đề ra 6 nhóm nhiệm vụ và giải pháp lớn để bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia nhưng muốn thực hiện một cách cụ thể và hiệu quả thì vẫn là một câu hỏi lớn”, Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển nhấn mạnh.  

Tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo 

Bộ Công thương cho biết, cơ cấu công suất đặt nguồn điện đến năm 2030 sẽ chuyển dịch theo hướng giảm dần tỷ trọng nhiệt điện than từ 34% (năm 2020) xuống còn 27% năm 2030. Chỉ tiếp tục phát triển các nhà máy nhiệt điện than đang trong quá trình triển khai xây dựng và đang chuẩn bị đầu tư. Thay vào đó, các nguồn điện khí, đặc biệt là các nguồn điện sử dụng khí hóa lỏng sẽ được phát triển mạnh mẽ từ 15% năm 2020 lên 23% năm 2030. Điện mặt trời lên tới 14%, điện gió tăng lên 13% năm 2030.

Phó Giám đốc Chương trình Năng lượng phát thải thấp Việt Nam (USAID V-LEEP) Hà Đăng Sơn chỉ rõ, nguồn điện tái tạo được xem là nguồn năng lượng sạch, và tốt hơn cho môi trường so với các nguồn năng lượng truyền thống, nhưng về mặt vận hành lại cho thấy nhiều nhược điểm. Theo một cuộc khảo sát cách đây 4 tháng tại một dự án điện mặt trời, chỉ trong vòng 2 giờ từ khi có nắng đến lúc mưa, tổng công suất phát điện của nhà máy đã tụt giảm 90%. Vậy khi dựa vào điện mặt trời, điện gió, liệu chúng ta có đảm bảo được vấn đề an ninh năng lượng? 

Một rào cản nữa trong chuyển dịch cơ cấu điện là giá bán điện. Các nghiên cứu cho thấy, chúng ta đang sử dụng giá điện bán lẻ rất thấp, đang bù giá bằng cách phối hợp, bù chéo của các dạng nguồn khác nhau dẫn đến sự méo mó rất lớn với thị trường điện, gây khó khăn trong triển khai phát triển năng lượng sạch. Tất cả các văn bản quy định pháp luật đều không ép buộc mà chỉ tạo điều kiện cho các dự án điện gió, điện mặt trời được tham gia thị trường điện, nhưng đến thời điểm này, không một chủ đầu tư nào muốn tham gia. Muốn giải quyết vấn đề này, Việt Nam có thể áp dụng Hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) là những hợp đồng dài hạn, theo đó, một khách hàng thương mại hoặc công nghiệp mua điện trực tiếp từ một công ty sản xuất điện tái tạo. Các thỏa thuận của hợp đồng có thể được điều chỉnh theo thiết kế cụ thể của thị trường điện, theo chiến lược mua điện của khách hàng. “Một chính sách cho nguồn điện tái tạo được thiết kế tốt, có thể sẽ đem lại lợi ích cho cả khách hàng, đơn vị phát triển dự án điện năng lượng tái tạo và cả Chính phủ”, ông Sơn nhấn mạnh. 

Bàn thêm về giải pháp bảo đảm an ninh năng lượng, ông Nguyễn Tuấn Anh cũng đề xuất, thời gian tới, cần thiết sửa đổi Luật Điện lực để tạo điều kiện thu hút vốn đầu tư toàn xã hội, vận hành hệ thống tích hợp nguồn năng lượng tái tạo, phát triển thị trường điện. Bên cạnh đó, xây dựng Luật Năng lượng tái tạo để tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc đầu tư, vận hành năng lượng tái tạo, tạo chuỗi cung ứng.

Đối với giải pháp về nguồn cung, Phó Chủ tịch Hiệp hội năng lượng Việt Nam Nguyễn Văn Vy cho rằng, cần kết hợp phát triển các nguồn linh hoạt để thích ứng với sự biến đổi khí hậu, thực hiện liên kết lưới điện với các nước trong khu vực và phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng quy mô lớn, cải tạo hệ thống lưới điện truyền tải. Bên cạnh đó, cần tối ưu hóa vận hành hệ thống phân phối với các nguồn năng lượng phân tán…