Tăng cường nhân sự cho HĐND cấp xãPhát huy vai trò quyết định, giám sát và đại diện

Thực hiện Nghị quyết số 60-NQ/TW của Trung ương, các kết luận của Bộ Chính trị về sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, ngày 30/5/2025, Ban Chỉ đạo của Chính phủ đã ban hành Văn bản số 09/CV-BCD về định hướng tạm thời bố trí biên chế sau sắp xếp. Đáng chú ý, trong khung biên chế chính quyền cấp xã khoảng 32 người (không bao gồm lực lượng vũ trang, tổ chức Đảng, MTTQ và các đoàn thể), có 6 vị trí dành cho HĐND, gồm: 1 Chủ tịch, 1 Phó Chủ tịch (ít nhất 1 đại biểu chuyên trách); 2 Phó Trưởng ban chuyên trách và 2 công chức phục vụ. Việc bố trí thêm nhân sự, đặc biệt là 2 công chức phục vụ hoạt động của HĐND cấp xã thể hiện bước chuyển tích cực trong nhận thức về vị trí, vai trò của cơ quan dân cử ở cơ sở.

Và để chuyển hóa từ chủ trương thành hiệu quả thực tế, rất cần có hướng dẫn thống nhất, cụ thể, phù hợp với điều kiện và tổ chức bộ máy hiện hành.

Thay đổi căn bản tổ chức HĐND cấp cơ sở

Trong bối cảnh cả nước đang triển khai quyết liệt sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền hai cấp theo tinh thần các Kết luận số 34, 48, 74, 155 và 160 của Bộ Chính trị, việc nâng cao hiệu lực hoạt động của chính quyền cơ sở không chỉ là yêu cầu tổ chức bộ máy mà còn là bước đi chiến lược nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng chính quyền “của dân, sát dân, gần dân và vì dân”.

Trước đây, HĐND cấp xã thường chỉ có Chủ tịch và một Phó Chủ tịch - là đại biểu hoạt động chuyên trách duy nhất. Các Ban của HĐND nếu được thành lập, nhân sự chủ yếu do cán bộ Đảng ủy hoặc Trưởng các đoàn thể chính trị - xã hội kiêm nhiệm. Bộ máy giúp việc gần như không có, các hoạt động về nội dung, tổng hợp, chuẩn bị kỳ họp… đều do Phó Chủ tịch HĐND kiêm nhiệm thực hiện, trong khi Văn phòng UBND cấp xã chỉ hỗ trợ hành chính khi có kỳ họp.

Định hướng mới cho thấy sự thay đổi căn bản về tổ chức, khi HĐND cấp xã được bố trí cơ cấu tương đối hoàn chỉnh: lãnh đạo đầy đủ, hai Ban có Phó Trưởng ban chuyên trách, đáng chú ý là có thêm hai công chức phục vụ thường xuyên. “So với bộ máy của HĐND cấp huyện hiện tại còn được tăng cường hơn, đó là có bố trí thêm ở các ban của HĐND 2 công chức (1 công chức mảng Pháp chế và 1 công chức mảng Kinh tế - Xã hội)” - ông Kiều Quang Hà, Phó Chủ tịch HĐND kiêm Trưởng ban Kinh tế - Xã hội HĐND phường Trung Lương, thị xã Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh nhận định.

Theo đại biểu Hà, đây là điểm mới rất cần thiết, bởi chỉ khi HĐND được trao đủ công cụ tổ chức, có nhân lực chuyên trách và đội ngũ công chức có nghiệp vụ hỗ trợ mới có thể phát huy thực chất vai trò quyết định, giám sát và đại diện cho nhân dân tại cơ sở. “HĐND cấp xã không chỉ là nơi thông qua nghị quyết mà cần trở thành thiết chế lắng nghe, giám sát và kiến nghị một cách chủ động, độc lập” - đại biểu nhấn mạnh.

Rõ vị trí, vai trò để phát huy hiệu quả thiết thực

Chủ trương đã rõ ràng, song thực tiễn triển khai ở nhiều địa phương vẫn còn lúng túng. Câu hỏi được đặt ra là: hai công chức này có phải là đại biểu chuyên trách? Nếu không, họ thuộc bộ phận nào, ai quản lý? Làm việc tại HĐND nhưng lại nằm trong bộ máy Văn phòng chung, thì chế độ công tác, trách nhiệm chuyên môn sẽ ra sao?

Theo quy định hiện hành, HĐND cấp xã không có bộ máy giúp việc riêng, còn Văn phòng HĐND và UBND (theo quy định hiện hành đang là Văn phòng UBND, có nơi gọi là Văn phòng cấp ủy, chính quyền) là một bộ phận thống nhất, phục vụ cho cả hai thiết chế. Trong điều kiện chưa hình thành Văn phòng HĐND độc lập, việc bố trí công chức chuyên trách cho các Ban của HĐND không đơn giản.

Theo Phó Trưởng ban Kinh tế - Xã hội HĐND huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh Nguyễn Thị Thùy: nếu hai công chức này thuộc Văn phòng HĐND và UBND, cần quy định rõ nhiệm vụ, phân công cụ thể, thời gian dành cho công việc của HĐND, và chịu sự quản lý chuyên môn từ Thường trực HĐND. Nếu không làm rõ, họ sẽ bị “hòa tan” vào công việc hành chính chung của Văn phòng - cơ quan tổng hợp nhiều đầu việc, trong đó có cả những công việc phục vụ không tên tuổi, dẫn đến hình thức hóa vai trò hỗ trợ. Ngược lại, theo đại biểu, nếu xác định họ là công chức chuyên trách phục vụ HĐND, làm việc toàn thời gian cho các Ban, cần có cơ sở pháp lý rõ ràng, xác lập địa vị pháp lý độc lập trong hệ thống chính quyền. “Hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý đầy đủ để HĐND cấp xã quản lý, sử dụng công chức riêng - do vậy, quy định này cần sớm được cụ thể hóa” - đại biểu nhấn mạnh.

Chung quan điểm, ông Lê Hồng Thái - công chức xã Ea Kao, TP. Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk cũng cho rằng: chủ trương đã mở ra cơ hội tổ chức lại bộ máy HĐND cấp xã chuyên nghiệp, nhưng nếu không có hướng dẫn cụ thể thì nguy cơ “có người mà không có việc”, hoặc “có việc mà không rõ trách nhiệm” rất lớn. Cần sớm có văn bản hướng dẫn thống nhất trong toàn quốc để triển khai đồng bộ.

Trên cơ sở ý kiến từ thực tiễn, có địa phương kiến nghị trước mắt có thể tiếp tục bố trí 2 công chức này trong Văn phòng HĐND và UBND cấp xã, nhưng phải thiết lập tổ hỗ trợ riêng cho HĐND, có quy chế phối hợp cụ thể. Các nội dung như: mô tả vị trí việc làm, phạm vi nhiệm vụ, tiêu chuẩn tuyển dụng, chế độ lương và chế độ báo cáo phải được làm rõ. Đặc biệt, cần có cơ chế đánh giá hiệu quả công việc gắn với kết quả hoạt động của các Ban HĐND. Về lâu dài, cần nghiên cứu thí điểm mô hình công chức chuyên trách làm việc tại Ban của HĐND cấp xã - tương tự Văn phòng HĐND cấp tỉnh. Công chức này không nhất thiết là đại biểu HĐND, nhưng phải có vị trí việc làm độc lập và chịu sự lãnh đạo chuyên môn của Thường trực HĐND. Khi đó, HĐND mới có thể chủ động xây dựng kế hoạch giám sát, tổng hợp kiến nghị cử tri, phản biện các chính sách tại địa phương.

Việc tăng cường nhân sự cho HĐND cấp xã chỉ thực sự phát huy ý nghĩa khi đi kèm với tổ chức hợp lý, cơ chế rõ ràng và quản lý hiệu quả. Trong điều kiện tổ chức lại chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp, yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND cấp xã càng trở nên cấp thiết. Chủ trương bố trí thêm công chức phục vụ HĐND cấp xã là bước đi đúng, phù hợp với tinh thần tăng cường dân chủ ở cơ sở và nâng cao hiệu quả quản trị địa phương. Vì vậy, rất cần có quy định chi tiết về vị trí pháp lý, cơ chế làm việc, phân công nhiệm vụ và chế độ quản lý để phát huy hiệu quả thiết thực.