Tầm quan trọng của mối quan hệ đa dạng

Mối quan hệ lịch sử lâu dài

Lần đầu tiên kể từ năm 2019, người đứng đầu ngành ngoại giao Iran đặt chân tới đất nước mặt trời mọc, quốc gia thành viên của Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) và hiện đang là Chủ tịch luân phiên của Nhóm này. Đây cũng là chuyến đi đầu tiên của Ngoại trưởng Iran tới Nhật Bản dưới thời Tổng thống Ebrahim Raisi. Đây là cơ hội đánh dấu sự quay lại của mối quan hệ ngoại giao song phương sau những căng thẳng và rối ren trong thời gian qua. Sự kiện này trùng hợp với thời gian Nhật Bản tưởng niệm 78 năm vụ Mỹ ném bom nguyên tử vào hai thành phố Hiroshima và Nagasaki vào năm 1945. Do đó, chuyến thăm cũng mang trong thông điệp về hòa bình và phản đối với việc sử dụng vũ khí hạt nhân.

Trong cuộc họp báo tại Tokyo, Ngoại trưởng Iran Amir-Abdollahian cho biết, châu Á đóng vai trò quan trọng và là trụ cột chính trong chính sách đối ngoại của chính quyền Tổng thống Ebrahim Raisi. Ông đồng thời nhấn mạnh, sự hợp tác và ổn định trong khu vực châu Á sẽ đóng góp quan trọng cho an ninh và phát triển bền vững của cả hai quốc gia. Theo thông báo của Bộ Ngoại giao Nhật Bản, Ngoại trưởng Hossein Amir-Abdollahian có cuộc gặp với người đồng cấp nước chủ nhà Yoshimasa Hayashi cùng nhiều quan chức khác. Trong khi đó, Đài phát thanh truyền hình tư nhân TBS của Nhật Bản dẫn các nguồn giấu tên của Chính phủ cho hay, ông Abdollahian cũng sẽ đến chào xã giao Thủ tướng Fumio Kishida.

Nhật Bản và Iran lâu nay duy trì quan hệ hữu nghị bất chấp quan hệ căng thẳng giữa đồng minh chủ chốt của Tokyo là Washington với Tehran. Thực tế, đây là mối quan hệ có lịch sử lâu dài, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng. Theo Ngoại trưởng Iran, đây chính là điểm thuận lợi để thúc đẩy hợp tác song phương. Iran từng là quốc gia chủ chốt trong việc cung cấp dầu mỏ cho Nhật Bản. Trước đây, vào thời điểm xảy ra cú sốc dầu mỏ đầu tiên vào năm 1973, Nhật Bản đang nhập khẩu 70% lượng dầu thô từ Iran. Tuy nhiên, lượng xuất khẩu dầu mỏ của Iran đã giảm mạnh trong những năm gần đây do các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với quốc gia Trung Đông này.

Trước lệnh trừng phạt đối với Iran vào năm 2006, Nhật Bản dựa vào nước này như một trong những nguồn năng lượng nước ngoài chính của mình. Thậm chí, ngay cả trong thời gian bị trừng phạt, mức nhập khẩu dầu Iran của Nhật Bản vẫn ở mức đáng kể - gần 12% tổng năng lượng nhập khẩu - cho đến khi chính quyền của Tổng thống Obama lúc ấy gia tăng áp lực lên các đồng minh, yêu cầu tuân thủ mạnh mẽ hơn chế độ trừng phạt vào năm 2012. Năm đó, Tokyo đứng thứ 5 trong số các nhà nhập khẩu dầu thô lớn nhất của Iran. Nhưng dưới gánh nặng của các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt hơn, xuất khẩu dầu của Iran sang Nhật Bản đã giảm hơn 60% trong vòng một năm.

Vai trò đối với Trung Đông

Mặc dù Nhật Bản và Iran duy trì mối quan hệ bền chặt trong lịch sử, song mối quan hệ này ít nhiều trở nên căng thẳng trong thập kỷ qua khi nhiều câu hỏi được đặt ra xung quanh chương trình năng lượng hạt nhân đang phát triển nhanh chóng của Iran. Bên cạnh đó, dù sao Nhật Bản vẫn là đồng minh quan trọng của Mỹ, và phải quản lý mối quan hệ với Iran để bảo đảm rằng họ có thể giảm thiểu bất kỳ sự chỉ trích nào từ Washington. Sự cân bằng giữa các lợi ích này là thách thức đối với quan hệ Nhật Bản - Iran trong những năm gần đây.

Trước đây, Ngoại trưởng Nhật Bản Yoshimasa Hayashi và Ngoại trưởng Iran Amir-Abdollahian từng tiến hành một số cuộc điện đàm và lần gần đây nhất là vào tháng 4.2023. Tại dịp đó, Ngoại trưởng Hayashi bày tỏ sự ủng hộ của Nhật Bản đối với thỏa thuận hạt nhân năm 2015 mang tên Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) mà Tehran ký với nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức), đồng thời kêu gọi Iran hợp tác với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế, cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chính thức rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân này. Sau đó, Tổng thống Joe Biden đang nỗ lực khôi phục thỏa thuận đang bị đình trệ này.

Trong chuyến thăm Nhật Bản mới đây, khi được hỏi về các cuộc đàm phán về việc khôi phục thỏa thuận hạt nhân năm 2015 và dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đối với Iran, Ngoại trưởng Iran cho biết các cuộc đàm phán đang diễn ra, do Liên minh châu Âu và người đứng đầu chính sách đối ngoại của khối này, Josep Borrell, làm trung gian, nhằm mục đích khiến tất cả các bên tiếp tục tôn trọng các cam kết của họ đối với JCPOA. Ngoài ra, trong một diễn biến khác, ông cho biết, Iran chưa bao giờ cung cấp vũ khí hoặc máy bay không người lái cho Nga để sử dụng trong cuộc chiến ở Ukraine.

Bên cạnh việc giải đáp những câu hỏi kể trên, Ngoại trưởng Amir-Abdollahian khẳng định Iran luôn có cái nhìn tích cực về con người, nền văn minh và lịch sử Nhật Bản. Đồng thời, ông nhận định, “xét đến những diễn biến tích cực đang diễn ra ở Tây Á, chúng tôi tin rằng Nhật Bản có thể đóng vai trò mang tính xây dựng trong khu vực Trung Đông”. Theo ông, cơ hội hợp tác giữa Iran và Nhật Bản chắc chắn sẽ giúp thúc đẩy an ninh và ổn định ở Vịnh Ba Tư, nhất là trong lĩnh vực năng lượng. Ngoài ra, hai nước còn cùng nhất trí với quan điểm rằng, các quốc gia trong khu vực cần đoàn kết và hợp tác để bảo đảm an ninh chung.

Iran, với dân số gần 90 triệu người, là một cường quốc trong vành đai giàu dầu mỏ và khí đốt tự nhiên trải dài từ Trung Đông đến Tây Á. Nước này cũng có đường bờ biển dài nhất dọc theo Vịnh Ba Tư và cùng với Oman băng qua eo biển Hormuz, do đó Iran có thể kiểm soát việc vận chuyển hàng hóa vào và ra khỏi Vịnh. Điều đó khiến cho Iran có tầm quan trọng hàng đầu đối với Nhật Bản.

Trong bối cảnh thế giới đang biến động phức tạp, chuyến thăm của Ngoại trưởng Iran đến Nhật Bản được kỳ vọng về khả năng hợp tác, hiểu biết và ổn định trong khu vực và trên thế giới. Cái bắt tay của cả hai được nhiều nhà phân tích nhận định là có khả năng đóng góp đáng kể vào việc giải quyết các vấn đề quốc tế, thúc đẩy hòa bình và phát triển bền vững.