Sáng 13.8, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Bộ Y tế, Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá, Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá và vai trò của chính sách thuế trong phòng chống tác hại của thuốc lá.

Hút thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu

Phát biểu tại Hội thảo, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông Trần Thị Nhị Thủy cho biết, theo Tổ chức Y tế thế giới, hút thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Trong khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh tim mạch và các bệnh về hô hấp, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản cả nam và nữ. Sử dụng thuốc lá gây ra 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn thế giới.

Tại Việt Nam, mặc dù chúng ta đã có rất nhiều nỗ lực và đạt được kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng Việt Nam vẫn là 1 trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông Trần Thị Nhị Thủy thông tin, đứng trước những tác hại về sức khỏe, tổn thất về kinh tế do việc hút thuốc lá gây ra đối với các cá nhân, gia đình, xã hội và môi trường, ngay trong Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội đã nhấn mạnh vấn đề tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các hàng hóa có hại cho sức khỏe như đồ uống có cồn, có ga, thuốc lá để hạn chế tiêu dùng.

Tại Nghị quyết số 129/2024/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) được đưa vào chương trình và sẽ trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8 vào tháng 10.2024, thông qua tại Kỳ họp thứ 9 vào tháng 5.2025.

Theo Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông Trần Thị Nhị Thủy, từ nay đến khi Quốc hội khai mạc và cho ý kiến lần đầu về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) là cơ hội để chúng ta đưa ra những thông tin đầy đủ, khoa học về tác hại của thuốc lá cũng như tác dụng của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, góp phần kiểm soát hành vi hút thuốc lá, bảo vệ sức khỏe của người dân, gia đình, xã hội và môi trường.

Bà Thủy nhấn mạnh, tác động của việc sử dụng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đến nhận thức và hành vi tiêu dùng thuốc lá có thể thấy trên một số khía cạnh.

Thứ nhất, tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá sẽ làm bán lẻ tăng, ngăn cản người tiêu dùng mua thuốc lá. Giá thành cao cũng đặc biệt hiệu quả trong việc ngăn chặn thanh thiếu niên và những người có thu nhập thấp bắt đầu hoặc tiếp tục hút thuốc lá.

Tác dụng thứ hai là giảm tiêu thụ. Giá cao hơn có thể dẫn đến việc giảm tiêu thụ trong một số người hút thuốc lá hiện tại. Một số người có thể giảm số lượng thuốc lá mà họ hút, trong khi những người khác có thể bỏ thuốc lá hoàn toàn.

Thứ ba, thuế tiêu thụ đặc biệt có thể ngăn chặn sự bắt đầu. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tăng giá rất hiệu quả trong việc ngăn chặn việc bắt đầu hút thuốc lá ở thanh thiếu niên.

Cũng theo Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông Trần Thị Nhị Thủy, hiện nay, theo đánh giá của các chuyên gia, mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) còn thấp, sự tác động để kiểm soát tốt hơn người tiêu dùng cho mặt hàng thuốc lá, góp phần bảo vệ sức khỏe của người dân chưa đạt như kỳ vọng.

Bà Thủy bày tỏ kỳ vọng việc hiểu rõ và truyền tải tích cực, đầy đủ thông tin có cơ sở tin cậy cho báo chí sẽ là một nguồn thông tin để các đại biểu Quốc hội có những thảo luận, ý kiến xác đáng đối với Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) trong thời gian tới.

Cần hành động mạnh mẽ hơn để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam

Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, mỗi năm, Việt Nam có tới hàng chục nghìn ca tử vong do thuốc lá và những ca tử vong này đều có thể phòng ngừa được.

Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ trong cuộc chiến chống tác hại của thuốc lá trong một thập kỷ qua. Tuy nhiên, với xu hướng hiện tại, chúng ta sẽ không đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá là giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030.

Số liệu đưa ra bởi Tổng cục Thống kê gần đây cho thấy mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang bắt đầu tăng trở lại. Từ năm 2022 đến năm 2023, tổng sản lượng sản xuất đã tăng hơn 10%. Do đó, cần hành động mạnh mẽ hơn để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam và bảo vệ sức khỏe và cuộc sống của người dân.

Tiến sĩ Angela Pratt chia sẻ, một trong những thách thức lớn nhất mà chúng ta đang phải đối mặt là thực trạng giá thuốc lá rất rẻ ở Việt Nam. Trong những năm vừa qua, thuốc lá ngày càng trở nên phù hợp với túi tiền của người dân hơn bởi giá vẫn được giữ nguyên, trong khi thu nhập lại tăng. Đây là điều chúng ta cần thay đổi. Tăng thuế thuốc lá là cách nhanh và hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này.

Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) là một bước đi đúng hướng. Nhưng chỉ điều này thì vẫn chưa đủ để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc của Chiến lược quốc gia. Với Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt trong quá trình sửa đổi, WHO tin rằng Việt Nam đang có một cơ hội đặc biệt để hướng tới mục tiêu cao hơn và đạt được nhiều lợi ích hơn nữa tới sức khỏe của người dân.

“Mô hình của chúng tôi cho thấy tới năm 2030, việc áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 15.000 đồng/bao thuốc, cộng thêm với mức thuế sản phẩm bằng 75% giá xuất xưởng hiện tại, sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia. Quan trọng hơn, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ làm tăng đáng kể doanh thu thuế hàng năm, mang lại thêm 29,3 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020.

Mức thuế cao hơn này là một khuyến nghị rất mạnh mẽ của WHO và chúng tôi mong muốn được làm việc với các nhà hoạch định chính sách trong những tháng tới để trình bày về những bằng chứng và lập luận cho sự thay đổi này”, Tiến sĩ Angela Pratt nói.

Tiến sĩ Angela Pratt đưa ra quan điểm phản bác với một số lập luận của ngành công nghiệp thuốc lá.

Theo đó, ngành công nghiệp thuốc lá có thể sẽ tuyên bố rằng việc tăng thuế sẽ tăng giá sản phẩm, dẫn tới việc nhiều thuốc lá được buôn lậu vào Việt Nam hơn. “Điều này không đúng, bởi bằng chứng cho thấy giá cả không phải là yếu tố dẫn tới hoạt động buôn lậu. Nhiều người hút thuốc lá lậu sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho các nhãn hàng không có ở trong nước. Yếu tố quan trọng nhất để giải quyết tình trạng buôn lậu hoặc buôn bán thuốc lá bất hợp pháp là năng lực thực thi và nỗ lực của các cơ quan chức năng”, Tiến sĩ Angela Pratt nói.

Với lập luận “việc tăng thuế sẽ làm tăng tỷ lệ thất nghiệp”, Tiến sĩ Angela Pratt phân tích, điều này  cũng không đúng vì khi giá thuốc lá tăng, mọi người sẽ chi tiêu cho các sản phẩm khác. Thêm vào đó, Chính phủ có thêm doanh thu để đầu tư trở lại vào nền kinh tế - vào các lĩnh vực như sức khỏe và giáo dục. Và không giống như thuốc lá, các lĩnh vực này sẽ làm tăng năng suất và tăng trưởng của đất nước.