Sở hữu chung trong hợp tác xã là biểu hiệu tốt đẹp của chủ nghĩa xã hội mà chúng ta đang hướng đến

ĐBQH Lê Quốc Dung (Thái Bình): Tại sao trong nền kinh tế thị trường lại hạn chế năng lực phát triển của hợp tác xã?

Cần làm rõ bản chất kinh tế hợp tác xã - đây là vấn đề cốt lõi để quy định các chính sách đối với hợp tác xã, chống lợi dụng chính sách và tạo thuận lợi cho kinh tế hợp tác xã ngày càng phát triển tốt hơn. Những năm qua, kinh tế hợp tác xã có những đổi mới và phát triển nhưng chưa đáp ứng yêu cầu, chưa tương xứng với tiềm năng.

Trong Tờ trình dự thảo Luật Hợp tác xã lần này, tôi thấy vẫn còn một số vấn đề quan trọng chưa xác định đúng bản chất kinh tế hợp tác xã, chưa sát thực tiễn; nhất là những khái niệm về đồng sở hữu, về tài sản chung trong hợp tác xã, về mục tiêu cung cấp sản phẩm dịch vụ cho các thành viên hợp tác xã, về hợp tác xã hoạt động như một loại hình doanh nghiệp.

Tại Khoản 1, Điều 9, dự thảo Luật Hợp tác xã còn quy định: giới hạn hợp tác xã chỉ được cung cấp không quá 40% sản phẩm dịch vụ ra ngoài cộng đồng thành viên hợp tác xã... Đó là những quan niệm chưa đúng bản chất hợp tác xã. Hợp tác xã sẽ không hấp dẫn mà còn làm cho nhiều người dân sợ, không dám vào hợp tác xã, kìm hãm sự phát triển của kinh tế hợp tác xã.

Bản chất gốc lõi xuyên suốt của kinh tế hợp tác xã là sự hợp tác, nhưng là sự hợp tác tương đối ổn định, tự nguyện, bình đẳng, ngang nhau cùng có lợi giữa các thành viên hợp tác xã.

Loại hình hợp tác trực tiếp về tư liệu sản xuất và sức lao động mà trong đó tư liệu sản xuất bao gồm tiền vốn, đất đai, máy móc, nông cụ, công cụ, kỹ năng - loại hình hợp tác này như hợp tác xã sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, hợp tác xã xây dựng, hợp tác xã vận tải, hợp tác xã bữa ăn sinh viên, hợp tác xã môi trường, hợp tác xã sản xuất rau hoa quả, hợp tác xã thương mại. Đây là những loại hình hợp tác xã phát triển thực sự theo kinh tế thị trường; họ cùng nhau hợp tác về tư liệu sản xuất và sức lao động để sản xuất cung cấp 100% sản phẩm dịch vụ, hàng hóa cho thị trường, mà không nhằm cung cấp dịch vụ cho các thành viên như trong dự thảo Luật. Do đó nếu dự thảo Luật giới hạn cung cấp không quá 40% sản phẩm hàng hóa dịch vụ của hợp tác xã ra ngoài cộng đồng thành viên thì các hợp tác xã này sẽ phát triển như thế nào? Tại sao trong nền kinh tế thị trường lại hạn chế năng lực phát triển của hợp tác xã ra ngoài cộng đồng. Ban soạn thảo không mong họ phát triển lên hay sao?

Đề nghị xác định khái niệm bản chất hợp tác xã theo hướng hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể, bình đẳng với các loại hình kinh tế khác. Nguyên tắc tổ chức hợp tác xã theo hướng tự nguyện, dân chủ, cùng có lợi. Quyền của xã viên là bình đẳng. Hợp tác xã thực hiện hạch toán kinh doanh, tự chủ sản xuất kinh doanh để có lãi.

ĐBQH Trần Thị Kim Phương (Hà Nội): Cần quy định Chính phủ thống nhất quản lý Nhà nước đối với hợp tác xã

Dự thảo Luật Hợp tác xã cần quy định rõ Chính phủ thống nhất quản lý Nhà nước đối với hợp tác xã, liên hợp tác xã nhằm tập trung chức năng quản lý Nhà nước vào một hệ thống cơ quan thống nhất từ Trung ương đến địa phương, tạo điều kiện cho hợp tác xã, liên hợp tác xã phát triển. Cần Quy định cụ thể trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân các cấp đối với hợp tác xã, liên hợp tác xã; xác định rõ địa vị pháp lý của tổ chức đại diện của hợp tác xã, liên hợp tác xã. Quy định cụ thể những chính sách ưu đãi hỗ trợ đặc thù phù hợp với bản chất của hợp tác xã, phân loại hợp tác xã. Qua đó chỉ những hợp tác xã, liên hợp tác xã hoạt động đúng bản chất của hợp tác xã mới được hưởng những chính sách này.

Về việc hợp tác xã thành lập công ty, tổng công ty, theo tôi trong luật cần quy định rõ việc thành lập công ty, tổng công ty do hợp tác xã lập ra phải hoạt động theo Luật doanh nghiệp không được hưởng chính sách hỗ trợ ưu đãi như các hợp tác xã.

ĐBQH Cao Thành Văn (Bạc Liêu): Chỉ khi tạo ra cơ chế tài chính thông thoáng, công bằng thì hợp tác xã mới thu hút được đầu tư

Luật Hợp tác xã năm 2003 có nhiều quy định khó áp dụng; nhiều điều luật còn quy định khung, Chính phủ phải ban hành nhiều nghị định hướng dẫn thực hiện; các chính sách của Nhà nước đối với hợp tác xã cũng chưa mang tính đặc thù, còn chung chung, khó áp dụng; quy định về trách nhiệm của các cơ quan quản lý Nhà nước cũng thiếu tính cụ thể, nên nhiều nơi còn mang nặng tư duy định kiến về hợp tác xã cũ.

Trên thực tế, hiện nay còn quá nhiều hợp tác xã phát triển rất yếu kém hoặc không hoạt động, hoặc hoạt động hình thức. Theo Liên minh hợp tác xã Việt Nam, nguyên nhân chính là do các hợp tác xã này có nội lực quá yếu, thể hiện ở vốn điều lệ thấp, không đủ khả năng tổ chức sản xuất, cung ứng sản phẩm dịch vụ cho xã viên cũng như thị trường bên ngoài. Đa số các hợp tác xã này rất hạn chế trong trình độ quản trị doanh nghiệp.

Tài sản không chia - là một nút thắt rất quan trọng trong việc thu hút các nguồn lực tham gia vào hợp tác xã trong thời gian vừa qua. Với tư duy hợp tác xã là một tổ chức đối nhân chứ không đối vốn, nên có những quy định về tài sản không chia, tạo nên sự bất bình đẳng với người tham gia trước, người tham gia sau, người quyết tâm đầu tư và người tham gia chỉ để hưởng quyền lợi. Nút thắt này nên mở chứ không nên tiếp tục thắt. Chỉ khi tạo ra cơ chế tài chính thông thoáng, công bằng giữa các thành viên và công bằng với các loại hình doanh nghiệp khác thì hợp tác xã mới thu hút được đầu tư, điều kiện để phát triển mạnh mẽ và thực chất hơn rất nhiều so với việc cứ ôm mãi của hồi môn chỉ được giữ, chứ không được đi thế chấp để làm vốn kinh doanh.

Nên khẳng định hợp tác xã là một tổ chức kinh tế tập thể hoạt động như một loại hình doanh nghiệp. Không nên coi hợp tác xã hoạt động nhằm mục tiêu cung cấp sản phẩm dịch vụ cho thành viên. Thực tế nhiều hợp tác xã đang làm ăn rất hiệu quả, đem lại lợi ích thiết thực cho thành viên nhưng không cung cấp sản phẩm dịch vụ cho thành viên như các hợp tác xã có ngành nghề sản xuất tập trung, hợp tác xã thương nghiệp. Một hợp tác xã hoạt động đúng bản chất khi nó hoạt động hiệu quả, đem lại lợi ích công bằng cho tất cả thành viên, tránh để bị lợi dụng.

ĐBQH Nguyễn Ngọc Hòa (TP Hồ Chí Minh): Quỹ tích lũy không chia là bản chất riêng của tổ chức hợp tác xã

Phong trào hợp tác xã có khởi sắc, những hợp tác xã thích nghi được với thị trường thì có thể tồn tại làm ăn có hiệu quả và vươn ra phạm vi toàn quốc. Tuy nhiên nhìn chung đại bộ phận hợp tác xã vẫn còn khó khăn, chưa thu hút được sự quan tâm tham gia của quần chúng. Bởi, ấn tượng về mô hình hợp tác xã kiểu cũ vẫn còn rất nặng nề, tạo một tâm lý ngán ngại tham gia hợp tác xã; đại bộ phận hợp tác xã quy mô nhỏ, vốn ít, chưa có bề dày hoạt động trong nền kinh tế thị trường; năng lực quản trị kinh doanh điều hành hợp tác xã chưa tốt, hợp tác xã chưa có được những nhà quản trị giỏi, lượng lao động trẻ được đào tạo bài bản; các chính sách của nhà nước và hợp tác xã thực sự chưa rõ, chưa đi vào cuộc sống.

Đặc trưng lớn nhất của hợp tác xã là hợp tác xã là một tổ chức đối nhân chứ không phải là tổ chức đối vốn. Thậm chí anh muốn tham gia vốn góp nhiều hơn nữa thì cũng bị khống chế ở mức độ 30%. Nguyên tắc này thể hiện tính đặc trưng của hợp tác xã là một tổ chức hợp tác tự nguyện và bình đẳng giữa các xã viên, giữa các thành viên, không có tình trạng cá lớn nuốt cá bé”, không có tình trạng người nhiều tiền, người nhiều vốn ép người ít tiền, người ít vốn; và tham gia hợp tác xã là tự nguyện, là tương trợ, là bình đẳng và hợp tác. Vì thế hợp tác xã được quản lý dân chủ.

Đặc trưng quan trọng thứ hai là một hợp tác xã đích thực thì hợp tác xã đấy phải có quỹ tích lũy không chia. Quỹ tích lũy không chia là một bản chất riêng của tổ chức hợp tác xã. Việc xã viên dành phần lợi nhuận thu được từ hoạt động sản xuất kinh doanh trích lập Quỹ tích lũy không chia – là họ đã chấp nhận chuyển một phần sở hữu riêng của từng cá nhân xã viên thành sở hữu chung của hợp tác xã. Đây chính là những mầm mống, những biểu hiện hết sức quan trọng của định hướng xã hội trong nền kinh tế thị trường. Chính sở hữu chung này là một đặc trưng quan trọng để phân biệt hợp tác xã với các loại hình kinh tế khác. Cũng chính từ tích lũy không chia sở hữu chung này đã giúp cho hợp tác xã từ những hợp tác xã nhỏ bé, manh mún có tích lũy không chia càng ngày càng lớn, giúp mở rộng, phát triển hợp tác xã. Quy mô của tích lũy không chia này sẽ lớn dần lên theo hiệu quả, theo đà phát triển của hợp tác xã, hợp tác xã càng làm ăn có lãi thì quỹ không chia càng có khả năng tích lũy nhiều, điều quan trọng hơn nó lớn dần lên với ý thức tập thể của những xã viên.

Do đó để phân biệt hợp tác xã với các tổ chức khác cần có tích lũy không chia. Nếu cần trong luật quy định tỷ lệ tối thiểu cần phải thiết lập quỹ không chia của hợp tác xã. Tổ chức nào không đối nhân và không có quỹ tích lũy không chia, tổ chức đó chưa được xem là tổ chức hợp tác xã.

Theo tôi, ưu đãi của nhà nước nên hướng vào tạo điều kiện và khuyến khích việc thành lập quỹ tích lũy không chia, vì đây là những mầm mống của chủ nghĩa xã hội mà chúng ta hướng đến.

Nguyễn Vũ ghi