Salsa - vũ điệu Latin thịnh hành nhất Âu – Mỹ

Liên đoàn Khiêu vũ quốc gia Pháp dạy 3 kiểu nhảy salsa, trong đó salsa cubana (salsa theo phong cách của người Cuba) thông dụng nhất, do các bước nhảy căn bản tương đối dễ học, hợp với thị hiếu của người Tây Âu. Còn salsa puertoricana xuất phát từ Mỹ, nhảy cặp và theo hàng, thường là theo tuyến ngang; salsa colombiana bắt nguồn từ Colombia, nhịp điệu dồn dập hơn đi kèm cử chỉ điệu bộ nhanh nhẹn, mang nhiều tính biểu diễn. Cả ba kiểu nhảy này tuy cùng một gốc, nhưng vũ điệu salsa lại phát triển thành nhiều nhánh khác nhau.

Về mặt âm nhạc cũng vậy, rất khó khẳng định chính xác nguồn gốc của salsa, do dòng nhạc này hấp thụ cùng lúc nhiều luồng ảnh hưởng, kết hợp nhiều thể điệu khác nhau, kể cả nhịp mambo và son montuno của người Cuba, bomba và plena của Puerto Rico, jazz và bebop của người Mỹ. Những bản ghi âm của tay đàn Ignacio Pineiro cho thấy, salsa đã manh nha từ đầu những năm 1930 khi chữ salsa xuất hiện lần đầu tiên trong bản nhạc Echale Salsita của nghệ sỹ này, nhưng Ignacio Pineiro đã thử nghiệm cách biểu diễn hỗn hợp nhiều thể điệu khác nhau (changuí, charanga, son montuno) trong cùng một bản nhạc (đó là bài Dónde Estabas Anoche 1925).

Đến những năm 1950, thời kỳ thịnh hành của mambo và bolero, điệu salsa ra đời tại quần đảo Caribbe, hầu như vào cùng thời điểm với điệu cha cha cha. Nếu như cha cha cha biến tấu từ mambo, thì salsa là một cách để nghệ sỹ biểu diễn theo lối phản quy tắc: mỗi thể điệu định ra một khuôn thước, nhưng người biểu diễn không nhất thiết phải chơi rập khuôn. Ngược lại, tùy theo vốn liếng, bản lĩnh và ngẫu hứng trong khoảnh khắc, họ có thể biến tấu, tự kết hợp nhiều thể điệu với nhau. Lối tiếp cận phóng khoáng này do gần giống với nhạc jazz, nên sau đó tìm được sự đồng cảm, hưởng ứng của giới chơi jazz: thoát khuôn nhưng không phản ý, phá cách nhưng vẫn nguyên cốt.

Nếu như các nhịp điệu cơ bản nhất ra đời tại Cuba và Puerto Rico, thì phong trào salsa (kể cả vũ điệu lẫn âm nhạc) chỉ thật sự trỗi dậy nhờ sự đóng góp của Mỹ, Venezuela, Mexico, Colombia, Panama, Dominica… Salsa thật sự cất cánh trên đất Mỹ từ đầu những năm 1970, với ngày đăng quang của Nữ hoàng Celia Cruz và hàng loạt thần tượng như Tito Puente, Johnny Pacheco, Ray Barretto, Larry Harlow, Roberto Roena, Bobby Valentín, Héctor Lavoe… Họ cũng nhận được sự tiếp sức của các nghệ sỹ jazz Latin như Eddie Palmieri và Willie Colón sau một thập niên khám phá tìm tòi với dòng nhạc bossa nova của Brazil. Từ những năm 1980 cho tới gần đây, thế hệ sau tiếp nối nỗ lực của thế hệ trước. Các nghệ sỹ như Gloria Estefan hay Ricky Martin hòa quyện salsa với pop, Jennifer Lopez và Marc Anthony chủ yếu khai thác dòng nhạc salsa romantica, Edith Lefel hòa quyện salsa với zouk, Sean Paul kết hợp salsa và reggaetton thành salsaton, DeeJays lại chuyên hòa âm lại điệu salsa với nhạc khí điện tử để rồi gọi đó là latin house...

Sự kết hợp không ngừng đó có thể giải thích vì sao giới trẻ thời nay cảm thấy hợp với nhạc salsa hơn là bolero cho dù rất nhiều bản bolero nổi tiếng từng được chuyển thể, phối theo điệu rumba salsero. Tuy nhiên, cũng chính sự hòa quyện không ngừng đó đã dẫn tới sự biến chất của salsa. Ngành sản xuất băng đĩa khai thác chữ salsa (cũng như chữ Latin) như một thương hiệu, và thảy vào bên trong nhiều thể điệu như cumbia, bachata, merengue mà thật ra chẳng ăn nhập gì với salsa. Một số nhịp điệu hỗn hợp được thực hiện theo đơn đặt hàng, chế biến theo công thức mà lại chóng quên điệu salsa chỉ quyện hồn Latin khi tuôn chảy cảm xúc vô hình, nơi xuất phát ngẫu hứng thật tình.