Sách ảnh thời đại số

Khám phá thế giới qua hình ảnh

Tại không gian nhiếp ảnh Matca, 48 Ngọc Hà, Hà Nội, đang diễn ra trưng bày Swiss Photobook Today (Sách ảnh Thụy Sĩ ngày nay). Trưng bày đã chu du qua nhiều quốc gia, từ Myanmar đến Nga, Ấn Độ... Trong lần ghé thăm Việt Nam, 23 tác phẩm đa dạng về nội dung và hình thức thể hiện được giới thiệu. Đặc điểm chung của những cuốn sách ảnh này là tiêu chuẩn sản xuất cao; qua đó thể hiện sự kỹ lưỡng trong từng bước của quy trình làm sách, cũng như sự hợp tác chặt chẽ giữa nhiếp ảnh gia và các đồng nghiệp sáng tạo.

Theo Hà Đào, thành viên của Matca, các tác giả lấy cảm hứng từ tư liệu lịch sử, dự đoán tương lai đang tới, khắc họa trải nghiệm sống, truy vấn cảnh quan xung quanh, hay hướng ống kính thể hiện thế giới nội tâm. Một số đã trở thành đầu sách bán chạy toàn cầu, một số được phát hành thông qua hình thức xuất bản độc lập hoặc nhà xuất bản nhỏ, dù quy mô khiêm tốn nhưng không kém phần thiết yếu. Nhìn vào tổng thể, chúng cho thấy vô vàn khả năng mà phương tiện này mang lại.

Trong đó, tác phẩm “Aya” (2019) của tác giả Yann Gross và Arguiñe Escandón, được giới mộ điệu săn đón và hiện đã bán hết trên toàn cầu, lấy cảm hứng từ Charles Kroehle, nhiếp ảnh gia từng biến mất một cách bí ẩn khi đang làm việc trong khu vực rừng Amazon tại Peru thế kỷ XIX. Tương truyền rằng, “aya” hay “linh hồn” của ông vẫn đang lẩn khuất bên sông. Hai tác giả đã mô tả trải nghiệm siêu thực, nặng tính tâm linh khi chìm đắm giữa thảm thực vật mênh mông này. Những tấm ảnh chụp trải nghiệm trực quan đan xen với hình ảnh tư liệu về thổ dân Amazon, đem tới cuộc đối thoại giữa lịch sử và đương đại. Trong quá trình cộng tác với cư dân bản địa, tác giả đã phát triển kỹ thuật in sử dụng loại cây có đặc tính nhạy sáng, minh chứng cho mối quan hệ cộng sinh giữa nhiều thực thể trong rừng...

Trưng bày cũng giới thiệu cuốn sách ảnh đầu tay “Crickets” (2020) của nữ tác giả Laurence Kubsk - người quan tâm đặc biệt tới cách con người tiếp xúc và tương tác với động vật ở những nền văn hóa khác nhau. “Crickets” kể về truyền thống nuôi dế làm thú tiêu khiển nghìn năm tuổi của Trung Quốc. Cô kết hợp cách tiếp cận tư liệu cùng những bức tĩnh vật tỉ mỉ, chỉn chu, lấy cảm hứng từ nền tảng thiết kế đồ họa của mình. Tạp chí National Geographic phiên bản Trung Quốc cũng xuất bản giới thiệu loạt ảnh này.

Ngoài ra còn có gần 300 tấm ảnh về Thủ đô Cairo, Ai Cập, được tác giả Daniela Keiser chụp từ một góc nhìn duy nhất, giới thiệu trong cuốn sách ảnh “Kairo” (2016). Tác giả quan sát những khung cảnh sinh hoạt thường nhật một cách lặng lẽ từ góc nhìn trên cao. Cairo phát triển không theo trật tự quy tắc và nhiếp ảnh gia muốn tìm hiểu sự sắp xếp kỳ lạ này, ghi chép lại với sự tôn trọng của một du khách ghé thăm. Cô đồng hành với người dân trong cuộc sống hàng ngày, làm toát lên sự hiện diện của họ mà không trực tiếp mô tả họ. Các khung cảnh lặp đi lặp lại cho thấy một cuộc sống tuần tự, mỗi ngày như mọi ngày nhưng cũng thật khác...

Sách ảnh đang được quan tâm trở lại

Triển lãm thu hút khách tham quan thuộc nhiều lứa tuổi. Họ chìm đắm khám phá những chủ đề được các tác giả thể hiện qua những khung hình. Trong thời đại số, nhiều series ảnh được giới thiệu trên mạng xã hội, phòng trưng bày trực tuyến, để có thể tiếp cận đông đảo công chúng. Tuy vậy, thực tế lại cho thấy sách ảnh đang được quan tâm trở lại và nó không dễ bị mất đi trong thời đại của internet.

Hà Đào nhận xét, sách ảnh đang nổi lên như một hiện tượng với hoạt động nghiên cứu, triển lãm, festival và giải thưởng chuyên môn diễn ra khắp nơi với tần suất ngày một tăng. Chương trình tài trợ dành cho sách ảnh của Hội đồng nghệ thuật Thụy Sĩ Pro Helvetia bắt đầu từ năm 2013, nhằm phản ánh những bước phát triển mới và sôi nổi trong ngành tại Thụy Sĩ. Nhưng không chỉ tại quốc gia này, sách ảnh trên thực tế có sức hút toàn cầu, với tư cách là một sản phẩm thực hữu và một hình thái nghệ thuật độc lập.

Có nhiều cách để giới thiệu ảnh tới công chúng. Tuy vậy, nếu qua internet, ảnh xuất hiện ra sao phụ thuộc vào các thiết bị điện tử khác nhau. Còn với một cuốn sách ảnh, tác giả có thể kiểm soát được việc hiển thị của bức ảnh, dù người xem nó ở đâu đi nữa. Với kỹ thuật in ấn phát triển, việc sản xuất sách ảnh cũng trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.

Làm sách ảnh không đơn thuần là tạo ra các bức ảnh và tìm cách đưa chúng lên trang giấy. Việc lựa chọn chất liệu giấy, kích cỡ, dàn trang đa dạng, phương pháp in... cũng mang ngôn ngữ riêng, đậm dấu ấn tác giả. Có những cuốn sách được in với số lượng lớn, nhưng cũng có tác phẩm có ấn bản hạn chế, được làm cầu kỳ như một tác phẩm nghệ thuật. Điều này tạo nên trải nghiệm thú vị, mang lại giá trị thẩm mỹ cho người tiếp cận.

Anh Nguyễn Huy Hùng (Hà Nội) chia sẻ: “Tôi thấy điều hấp dẫn của các cuốn sách này nằm ở tính chất vật lý của nó trong thời đại mọi thứ đều ảo. Lật từng trang sách, mỗi cuốn có những chủ đề nhất định, mang tới thế giới riêng để mọi người có thể tập trung khám phá, thảo luận. Điều này hoàn toàn khác với trải nghiệm lướt nhanh trên màn hình giữa nhiều thông tin hỗn độn của internet”.

Không chỉ vậy, internet phát triển khắp nơi thậm chí còn thổi bùng sự quan tâm của công chúng với sách ảnh - khiến việc mua, bán, trao đổi, chia sẻ tin tức về sách lan nhanh, sôi động các cuộc ra mắt và ký tặng sách. Số người đam mê và nhà sưu tập sách ảnh cũng ngày càng nhiều hơn. Điều đó cho thấy, tuy sách ảnh đã tồn tại từ lâu, nhưng hình thức này vẫn tạo nên được những làn sóng quan tâm trong giới yêu thích nhiếp ảnh.