Báo cáo cho biết, trong 10 năm qua Chính phủ đã gặt hái được 4 kết quả nổi bật. Đó là tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc tiếp tục tăng, từ 39,7% năm 2011 lên 40,84% năm 2015 và năm 2020 ước đạt khoảng 42%, đạt chỉ tiêu Quốc hội giao. Hàng năm, cả nước trồng được khoảng 230 nghìn hecta rừng, trong đó 215 nghìn hecta là rừng sản xuất, góp phần phòng hộ, bảo vệ môi trường, tạo nguồn nguyên liệu cho công nghiệp chế biến gỗ (sản lượng khai thác từ gỗ rừng trồng năm 2019 tăng gần 4 lần so với năm 2011, từ 5,16 triệu m3 lên 19,5 triệu m3, năm 2020 ước đạt 20,5 triệu m3). Giá trị xuất khẩu lâm sản cũng tăng gấp gần 3 lần, từ 4,2 tỷ USD năm 2011 lên 11,38 tỷ USD năm 2019; ước năm 2020 đạt 12,5 tỷ USD. Kết quả này đưa Việt Nam đứng thứ 6 thế giới, đứng thứ 2 châu Á, thứ nhất Đông Nam Á về giá trị xuất khẩu lâm sản. Khai thác rừng tự nhiên được quản lý chặt chẽ hơn, thể hiện ở sản lượng khai thác giảm từ 350 nghìn m3 năm 2011 xuống còn 160 nghìn m3 năm 2013 và từ năm 2016 đã dừng khai thác gỗ rừng tự nhiên trên toàn quốc.
Bên cạnh một vài nét vẽ tươi tắn ấy, bức tranh bảo vệ và phát triển rừng suốt một thập kỷ qua có không ít mảng màu tối và đặt ra nhiều câu hỏi.
Đầu tiên phải kể đến việc dù từ năm 2016 đã dừng khai thác gỗ rừng tự nhiên trên toàn quốc, nhưng giai đoạn 2016 - 2020, chỉ tiêu giảm diện tích rừng bị thiệt hại lại không đạt. Trong 5 năm qua, có 11.661ha rừng bị thiệt hại, trung bình 2.332ha/năm. Tính ra, mỗi ngày có 6,5ha rừng mất đi. Kết quả này đặt trong bối cảnh số vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng giai đoạn 2016 - 2020 giảm gần một nửa so với 2011 - 2015 đặt ra câu hỏi: Vì sao số vụ vi phạm giảm mạnh (47%) mà diện tích rừng bị thiệt hại giảm không đáng kể (12%)?
Đặc biệt đáng chú ý là kết quả trồng rừng phòng hộ, rừng đặc dụng ở cả 2 giai đoạn (2011 - 2015 và 2016 - 2020) đều không đạt kế hoạch vì thiếu vốn, thiếu quỹ đất. Trong khi đó, các nghiên cứu ở Việt Nam cho thấy, rừng với tán có độ phủ 0,7 - 0,8 có thể lưu giữ đến 11,6% lượng nước mưa và thảm thực vật mục của rừng tự nhiên có thể hút gần 36m3 nước/ha. Rừng phòng hộ, nhất là vùng ven biển, còn có tác dụng chắn cát, chắn gió hại, ngăn cản sóng biển... để bảo vệ các khu dân cư và khu vực sản xuất công nghiệp, nông nghiệp. Đối với khu vực có địa hình dốc như miền Trung, vai trò của rừng phòng hộ đầu nguồn và ven biển càng quan trọng hơn.
Ngay cả kết quả tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc tuy đạt chỉ tiêu nhưng cũng còn lấn cấn. Trong phiên họp mới đây của Ủy ban Kinh tế, có đại biểu đề cập việc một số chỉ tiêu “cứ đặt ra là đạt, bằng chằn chặn với kế hoạch, không tăng, không giảm”, trong đó có tỷ lệ che phủ rừng. Điều này khiến đại biểu không thể không nghi ngại về tính chính xác của số liệu.
Bên cạnh đó, như báo cáo của Chính phủ chỉ ra, vẫn còn những điểm nóng về phá rừng, vận chuyển, tàng trữ lâm sản trái phép và chống người thi hành công vụ. Sự vào cuộc của chính quyền một số địa phương còn thiếu quyết liệt, nhất là tại một số vùng trọng điểm phá rừng như vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, Nam Trung Bộ.
Không chỉ nhà nghiên cứu về rừng, sinh thái, môi trường mà ngay cả nhà quản lý, nhà kinh tế đều nhận thức được giá trị to lớn, đa dạng của rừng cũng như những thảm họa khốc liệt khi rừng mất đi. Miền Trung vốn không xa lạ gì với mưa bão, lũ lụt nhưng trong vài chục năm trở lại đây, sức tàn phá của chúng ngày càng khốc liệt hơn và số người thiệt mạng trên đất liền phần lớn là do lũ quét, lở đất. Hậu quả ấy rõ ràng sự “góp sức” của con người thông qua việc tàn phá rừng.
Trồng cây, giữ rừng chính là kéo dài sự sống của trái đất và kéo dài đời sống của con người. Vào lúc này, cần tập trung nghiên cứu, đổi mới thể chế quản lý rừng để thay đổi toàn diện bức tranh rừng nhiều hiểm họa hiện nay. Khi xây dựng chính sách, tính toán chi phí để quản lý, bảo vệ, ngăn chặn sự suy giảm tài nguyên rừng, các nhà quản lý nhất định phải tính đến cả những giá trị xã hội, sinh thái, môi trường, nhất là những tổn thất không xảy ra, những khoản ngân sách khổng lồ không phải chi để khắc phục hậu quả và nguồn sinh kế của người dân nghèo khi mưa, bão, lũ lụt qua đi.
