Rất cần thành lập các ban HĐND cấp xã

      Trước đây, HĐND cấp xã đã từng có các ban. Có thể xem Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 1958 là bước khởi đầu cho việc thành lập các ban của HĐND sau này. Điều 14 và Điều 15 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 1958 cho phép HĐND các cấp có thể thành lập các tiểu ban khi cần thiết trong thời gian tiến hành kỳ họp. Nhiệm vụ của các Tiểu ban này tương tự như nhiệm vụ thẩm tra của các ban hiện nay.
      Luật Tổ chức HĐND và Uỷ ban hành chính năm 1962 quy định cụ thể hơn về nhiệm vụ và thành viên các ban của HĐND, nhưng chưa quy định có tính bắt buộc phải hình thành các ban, việc thành lập các ban tùy theo nhu cầu công tác và cũng chưa quy định số lượng và tên gọi từng ban. Mục 4 Chương II của Luật tổ chức HĐND và Uỷ ban hành chính năm 1962 quy định như sau: “Tuỳ theo nhu cầu công tác, HĐND có thể thành lập các ban của HĐND” (Điều 28). “Trong phạm vi công tác của mình, các ban của HĐND có nhiệm vụ giúp HĐND tìm hiểu ý kiến, nguyện vọng của nhân dân, góp ý kiến với HĐND trong việc xây dựng và thực hiện những chủ trương công tác ở địa phương.”. (Điều 29). “Thành viên của các ban do HĐND cử và khi cần, có thể cử thêm người ngoài HĐND. Trong khi làm công việc do ban giao, các thành viên của các ban không thoát ly sản xuất hoặc công tác chuyên môn của mình” (Điều 30).
      Hiến pháp năm 1980 đã khẳng định việc hình thành các ban trong tổ chức HĐND là cần thiết. Điều 118 Hiến pháp năm 1980 quy định thành lập các ban của HĐND với hai nhiệm vụ cụ thể là giúp HĐND thực hiện quyền quyết định và kiểm tra: “HĐND thành lập các ban cần thiết để giúp Hội đồng trong việc quyết định những chủ trương, biện pháp công tác ở địa phương và kiểm tra việc thi hành pháp luật, chính sách của Nhà nước và nghị quyết của Hội đồng”. Đến Luật Tổ chức HĐND và Uỷ ban hành chính năm 1983 tiếp tục có sự chuyển biến về thành lập các ban chuyên trách và ban thư ký, đáng chú ý là các ban ở cấp xã. Theo Điều 23 của Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1983, việc thành lập các ban của HĐND nhất thiết phải đưa ra kỳ họp quyết định. Chương IV quy định về thành lập các ban chuyên trách và Ban thư ký, quy định rõ hơn về thành viên và nhiệm vụ của các ban chuyên trách và Ban thư ký của HĐND. Nhiệm vụ của các ban chuyên trách về cơ bản giống như quy định hiện nay, là giúp HĐND giám sát UBND cùng cấp và các cơ quan Nhà nước ở địa phương trong việc chấp hành pháp luật và nghị quyết của HĐND; Dhẩm tra các báo cáo, đề án trình HĐND và phối hợp chuẩn bị nội dung kỳ họp. Một quy định cần lưu ý là các ban chuyên trách có quyền chất vấn UBND, thủ trưởng các cơ quan chuyên môn của UBND và Chánh án TAND cùng cấp. 
      Đến Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1994 bỏ quyền chất vấn của các ban, chỉ có đại biểu HĐND mới có quyền chất vấn. Ngày 20.4.1984 Hội đồng Bộ trưởng ban hành Thông tư số 66-HĐBT hướng dẫn thi hành Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1983, trong đó quy định giao Chủ tịch UBND các cấp xây dựng, củng cố, kiện toàn các ban chuyên trách và Ban thư ký HĐND, xác định nhiệm vụ, quyền hạn của các ban này và bảo đảm điều kiện cho các ban này hoạt động. Ngày 28.4.1987, Hội đồng Nhà nước ban hành Nghị quyết số 814NQ/HĐNN7 hướng dẫn một số điểm về tổ chức và hoạt động của các ban của HĐND huyện, xã và cấp tương đương theo quy định của Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1983. Theo Nghị quyết trên, HĐND cấp xã thành lập 3 Ban: là Ban Kinh tế, Văn hoá, Xã hội và đời sống; Ban Pháp chế và Ban thư ký. Đối với xã, phường, thị trấn có không quá 20 đại biểu HĐND, chỉ thành lập Ban thư ký; Trưởng ban thư ký có trình độ tương đương với Uỷ viên thư ký UBND  cùng cấp. Nhiệm vụ của các ban chuyên trách là giúp HĐND thẩm tra các báo cáo, đề án trình HĐND, khảo sát tình hình và giám sát việc chấp hành nghị quyết của HĐND. Nhưng từ Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1989 đến nay không quy định có các ban chuyên trách HĐND cấp xã.
      Như vậy, HĐND cấp xã đã từng hình thành 2 ban, tương tự như các ban của HĐND cấp huyện hiện nay. Báo cáo của UBTVQH tại Hội nghị toàn quốc về HĐND và UBND, ngày 19 và 20.12.2006, có nhận xét: Theo quy định của pháp luật, cấp xã không thành lập ban nên hoạt động thẩm tra, giám sát rất bất cập. . Hiện nay, tỉnh Đồng Nai và một số địa phương đã thí điểm thành lập các ban ở HĐND cấp xã. HĐND phường Xuân Khanh, thị xã Sơn Tây, tỉnh Hà Tây không thành lập các ban mà thành lập 3 tổ thẩm tra, giám sát trên lĩnh vực VH-XH, pháp luật và kinh tế - tài chính. Thực tế cho thấy, các ban này hoạt động có hiệu quả thiết thực, chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND các địa phương trên được nâng lên rõ rệt. Vấn đề đặt ra là, chính quyền cấp xã, trong đó có HĐND liên quan trực tiếp đến lợi ích thiết thực và quyền làm chủ của người dân. Vì vậy, bên cạnh sự quan tâm về chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ, cần phải cải tiến tổ chức nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả và chất lượng hoạt động của HĐND cấp cơ sở, trong đó có vấn đề thành lập các ban HĐND.

Vũ Hùng
Phó trưởng Ban Văn hoá – xã hội HĐND Đà Nẵng