Bỏ thẩm quyền ban hành văn bản của chính quyền cấp xã

Tại họp báo công bố Lệnh của Chủ tịch nước về Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh nêu rõ, điểm nhấn của Luật là đã thể chế hóa đầy đủ sự lãnh đạo của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật.

Theo đó, Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 9.11.2022, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới đã xác định cụ thể đặc trưng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng và xác định cụ thể yêu cầu, tiêu chí xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Thể chế hóa vấn đề này, Luật đã quy định nguyên tắc trong xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật là bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng Cộng sản Việt Nam; quy định cụ thể về cơ quan có thẩm quyền của Đảng cho ý kiến về định hướng lập pháp nhiệm kỳ của Quốc hội, cho ý kiến về dự thảo văn bản và việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong trường hợp đặc biệt...

Luật quy định ngắn gọn hơn, phân định rõ thẩm quyền lập pháp và lập quy. Luật chỉ quy định cụ thể trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; văn bản quy phạm pháp luật của Chủ tịch nước, nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, thông tư của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tổng Kiểm toán Nhà nước và văn bản liên tịch.

Đồng thời, giao Chính phủ quy định chi tiết trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, chính quyền địa phương.

“Với cách làm này, luật chỉ quy định những vấn đề chung, thuộc thẩm quyền của Quốc hội, do đó đã gọn hơn, với 72 điều (giảm 101 điều, tương ứng với 58,4% số điều so với Luật năm 2015)”, Thứ trưởng Bộ Tư pháp nhấn mạnh.

Luật bổ sung quy định Chính phủ ban hành nghị quyết quy phạm pháp luật để kịp thời giải quyết vướng mắc trong thực tiễn quản lý nhà nước và quy định giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của Chính phủ. Trong đó, có việc quy định thí điểm một số chính sách chưa có pháp luật điều chỉnh thuộc thẩm quyền của Chính phủ hoặc khác với nghị định, nghị quyết hiện hành.

Luật bỏ thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền cấp xã để thể chế hóa ý kiến của Bộ Chính trị tại Kết luận số 119-KL/TW về định hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, đồng thời bảo đảm phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

Tách quy trình làm chính sách với việc lập Chương trình lập pháp hàng năm

Luật đã quy định đổi mới việc xây dựng chương trình lập pháp của Quốc hội theo hướng vừa có chiến lược, định hướng dài hạn, vừa mang tính linh hoạt cao, bám sát thực tiễn cuộc sống, tách quy trình làm chính sách với việc lập chương trình lập pháp hàng năm. Trên cơ sở định hướng lập pháp nhiệm kỳ và Chương trình lập pháp hàng năm, Chính phủ và các cơ quan trình sẽ chủ động phân công, chỉ đạo việc lập đề nghị, soạn thảo các dự án luật để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Sau khi Chính phủ và các cơ quan trình dự án luật, Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội sẽ thẩm tra; Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến; các dự án luật được chuẩn bị kỹ lưỡng, bảo đảm chất lượng sẽ được bố trí vào Chương trình Kỳ họp của Quốc hội.

Điểm mới của luật là quy định đơn giản, hợp lý hơn về quy trình xây dựng chính sách và quy trình soạn thảo (quy phạm hóa chính sách). Theo đó, Luật đã tách bạch quy trình chính sách với việc lập Chương trình lập pháp hàng năm. Phân định rõ hơn quy trình xây dựng chính sách và quy trình soạn thảo (cơ quan trình quyết định chính sách, Quốc hội quyết định dự thảo). Với tinh thần đó, đối với các luật, pháp lệnh cần thực hiện quy trình chính sách sẽ gồm 4 bước cơ bản, trên cơ sở chính sách được thông qua sẽ tiến hành soạn thảo theo quy trình gồm 7 bước, trong đó đơn giản một số thủ tục hoặc một số loại hồ sơ, tài liệu. Với quy trình này, có thể rút ngắn thời gian ban hành luật từ 22 tháng xuống còn 10 tháng.

Trên tinh thần mỗi nhiệm vụ chỉ giao cho một chủ thể chủ trì và chịu trách nhiệm, Luật đã phân định rõ vị trí, vai trò và trách nhiệm của Chính phủ và Quốc hội trong quy trình xây dựng pháp luật.

Theo đó, Chính phủ làm "đúng vai" là cơ quan trình dự án luật và chịu trách nhiệm đến cùng với dự án luật do mình trình; Quốc hội là cơ quan lập pháp, có quyền thông qua hoặc không thông qua dự án luật do Chính phủ trình. Cách làm này sẽ giúp bảo đảm chất lượng văn bản luật và tạo thuận lợi trong khâu tổ chức thi hành, bảo đảm sự gắn kết giữa công tác xây dựng và tổ chức thi hành Luật.

Ngoài quy trình thông thường, để đẩy nhanh tiến độ, kịp thời giải quyết những yêu cầu cấp bách của thực tiễn, Luật quy định về xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật theo quy trình rút gọn và trong trường hợp đặc biệt.

Trong đó, đối với quy trình rút gọn, Luật quy định rõ thời điểm đề xuất áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn là trước hoặc trong quá trình xây dựng chính sách hoặc soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật; mở rộng các trường hợp được áp dụng thủ tục rút gọn đối với thông tư và giao Bộ trưởng tự quyết định, chịu trách nhiệm về việc áp dụng thủ tục rút gọn trong xây dựng, ban hành thông tư. Theo quy định này, thời gian để xây dựng, ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn chỉ mất khoảng 1 - 2 tháng (giảm được 6 - 8 tháng).

Luật bổ sung quy định về tổ chức thi hành văn bản quy phạm pháp luật để khắc phục vấn đề thi hành pháp luật là khâu yếu, trong đó nêu rõ nội dung và trách nhiệm trong việc tổ chức thi hành văn bản quy phạm pháp luật. Đồng thời, bổ sung quy định về trách nhiệm hướng dẫn áp dụng văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan Nhà nước. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1.4.2025.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh: Rõ người, rõ việc, rõ thời hạn, rõ tiến độ và trách nhiệm

Chúng ta rút ngắn thời gian ban hành luật nhưng vẫn phải bảo đảm chất lượng. Theo đó, muốn có đạo luật tốt thì chính sách phải tốt, khi chính sách tốt, giải quyết được vấn đề thực tiễn cuộc sống đòi hỏi, thể chế hóa được chủ trương của Đảng thì quy phạm hóa chính sách mới có chất lượng.

Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 có tư duy mới là sáng kiến về chính sách và làm chính sách giao cho cơ quan trình. Tức là, trong trường hợp Chính phủ trình thì giao Chính phủ thông qua chính sách; thông qua hoạt động quản lý nhà nước ở các bộ, ngành tham mưu phải đánh giá tác động chính sách trên những ý tưởng, tư duy mới. Trên cơ sở thông qua chính sách thì có đề xuất xây dựng dự thảo luật, lúc đó mới xem xét đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp luật, và tinh thần là thông qua tại một kỳ họp.

Để làm chính sách tốt, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của toàn dân và xã hội, trong quy trình làm chính sách, Luật nhấn mạnh phương thức tham vấn chính sách. Ngay khi có ý tưởng xây dựng chính sách, trên cơ sở thực tiễn quản lý nhà nước, các bộ, ngành sẽ tham mưu Chính phủ tổ chức nghiên cứu, đánh giá tác động, tham vấn Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các cơ quan có liên quan. Ý tưởng chính sách có sự đánh giá của các đại biểu Quốc hội thông qua Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban, soi xét xem chính sách của Chính phủ nêu có đúng, trúng không?

Trên cơ sở đó sẽ tổng hợp lại báo cáo với cơ quan có trách nhiệm nghiên cứu chính sách, báo cáo Chính phủ xem xét, cho ý kiến. Đối với những nội dung chính sách lớn có tính chất nhạy cảm, ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia, dân tộc, trước khi thông qua chính sách phải thông qua Đảng ủy Chính phủ cũng như các tổ chức đảng khác nhau. Như vậy thể hiện rất rõ sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật. Cách làm này tăng cường được tính dân chủ trong xây dựng pháp luật; không để chờ đến dự thảo luật mới lấy ý kiến nhân dân, vì lúc đấy không còn tính thời sự nữa, “ván đã đóng thuyền rồi”. Làm chính sách, tham vấn chính sách là giải pháp tăng cường chất lượng chính sách, chính sách tốt thì luật pháp sẽ tốt.

Bên cạnh đó, để đưa vào chương trình chính thức, thì Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thấy đủ chất lượng mới đưa vào chương trình. Như vậy, phải chuẩn bị rất kỹ lưỡng, tương tác trách nhiệm rất chặt chẽ giữa cơ quan trình với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội.

Để bảo đảm chất lượng, Luật cũng quy định cơ quan trình là cơ quan chịu trách nhiệm đến cùng (từ khâu làm chính sách, tham vấn chính sách đến quy phạm hóa chính sách). Luật quy định những vấn đề cơ bản, vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, còn những vấn đề cụ thể thuộc thẩm quyền của Chính phủ, thì giao cho Chính phủ ban hành văn bản hướng dẫn.

Những vấn đề liên quan đến quyền con người, quyền công dân, đến lợi ích quốc gia, dân tộc thì Quốc hội quy định. Chịu trách nhiệm đến cùng thì cơ quan trình phải đeo bám, tôn trọng người góp ý, tôn trọng ý kiến của đại biểu Quốc hội, để dự thảo luật khi được bấm nút thông qua phải có sự đồng thuận cao. Quy trình này đặt ra gánh nặng, sức ép rất lớn đối với cơ quan trình, hay nói cách khác là với các bộ, ngành. Sự chủ động và trách nhiệm của các bộ, ngành thể hiện cụ thể qua "5 rõ": Rõ người - Rõ việc - Rõ thời hạn - Rõ tiến độ - Rõ trách nhiệm.

H. Ngọc ghi