Quỹ tiền tệ phương Đông - trật tự tài chính mới?

Ý tưởng thành lập ngân hàng phát triển BRICS đã được các bộ trưởng Tài chính các nước thành viên khối này, gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi, đưa ra trong cuộc họp của G20 tại Mexico hồi cuối tháng Hai vừa qua. Theo đề xuất của ấn Độ, một ngân hàng chung sẽ được hình thành như một tổ chức hỗ trợ các thị trường mới nổi. Trong tổ chức tiền tệ này, các thành viên BRICS sẽ chiếm vị thế không chỉ đáng kể, mà thực tế là đóng vai trò chủ đạo xét về quyền biểu quyết.

Theo Ấn Độ, một ngân hàng chung sẽ phù hợp với sức mạnh kinh tế ngày càng tăng của BRICS, góp phần củng cố vị thế của khối như là một chủ thể đầy sức mạnh trong việc ra các quyết định mang tính toàn cầu. Alexander Appokin, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Phân tích và Dự báo Kinh tế vĩ mô (có trụ sở ở Moscow, Nga), cho rằng ngân hàng của BRICS ban đầu sẽ không cần nhiều vốn. Điều quan trọng hơn là nó sẽ mang lại cơ hội đầu tư gián tiếp cho dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương của những nước thành viên. Ngoài ra, một ngân hàng phát triển của BRICS cũng có thể cung cấp một số lời khuyên để thực hiện thành công các dự án mang tính khu vực.

Theo một số chuyên gia, ý tưởng thành lập một ngân hàng phát triển để tài trợ cho các dự án ở những nước thuộc BRICS là dấu hiệu của tính quyết đoán cũng như sự độc lập hay phụ thuộc lẫn nhau ngày càng tăng của các nền kinh tế mới nổi. Do các phương pháp tiếp cận phát triển của những cường quốc mới nổi có thể khác với những tiêu chí đã được thiết lập, một cơ cấu mang tính thể chế như vậy sẽ thử nghiệm khả năng hợp tác trong một khuôn khổ khác, giúp tạo ra những ý tưởng mới.

Nhà phân tích tài chính John Mashaka thuộc Wells Fargo Capital Markets cho rằng đề xuất thành lập ngân hàng phát triển của BRICS là cách để các nền kinh tế mới nổi thoát khỏi Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) vốn do phương Tây chi phối. Về cơ bản, ấËn Độ, Trung Quốc và có lẽ cả Nga đang tìm cách chứng tỏ ảnh hưởng kinh tế của họ, rằng họ có thể làm mà không cần tới phương Tây. Muốn vậy, điều quan trọng nhất là họ phải thoát khỏi ảnh hưởng tài chính của phương Tây.

Không ít ý kiến nhận định một ngân hàng chung của BRICS có thể làm thay đổi cán cân sức mạnh kinh tế mặc dù việc tạo ra một thể chế như vậy sẽ khó khăn. Sáng kiến này là nỗ lực của BRICS đặt viên gạch của mình trong việc xây dựng tòa nhà mới của hệ thống tài chính toàn cầu. BRICS dự định sẽ chiếm vị thế tương ứng với trọng lượng của mình trên toàn cầu. Tỷ trọng của các nền kinh tế đang tăng trưởng thuộc BRICS trong sản xuất toàn cầu hiện vượt quá 21%. Dự trữ ngoại hối của các nước BRICS hiện lên tới hơn 4.000 tỷ USD. Ưu thế này sẽ mang lại cho họ cơ hội can thiệp vào trật tự tài chính do phương Tây thiết lập. Các nước BRICS đã sẵn sàng thảo luận việc tăng nguồn lực dự trữ của IMF - một phần để hỗ trợ giải quyết những vấn đề của Khu vực đồng tiền chung châu Âu, và đổi lại họ phải được trao thêm quyền trong IMF. BRICS cũng sẽ tiến hành xem xét lại vấn đề hạn ngạch của Quỹ, theo đó không chỉ nhằm phân phối lại các dòng chảy tài chính toàn cầu, mà cả quyền biểu quyết trong quá trình thông qua các quyết định của IMF. Hiện tại, gần một nửa số phiếu biểu quyết thuộc về Liên minh châu âu và Mỹ, trong khi khối BRICS chỉ chiếm khoảng 10%. Năm 2010, G5 đã nâng chút ít hạn ngạch của mình, tuy nhiên, vị thế của khối này rõ ràng vẫn bị đánh giá thấp. Phương Tây sẽ tiếp tục bằng mọi cách kìm hãm cải cách IMF để không xảy ra việc củng cố vị thế cho các thị trường mới nổi. Tuy nhiên, xét về mọi mặt, sự cần thiết phải tăng nguồn lực dự trữ của IMF sẽ buộc các nhà lãnh đạo của Quỹ đáp ứng tích cực hơn với các sáng kiến của BRICS.

Ý tưởng về một ngân hàng phát triển chung của BRICS vẫn đang ở giai đoạn đầu bàn thảo nhưng được đánh giá là rất hứa hẹn. Với 5 thành viên phát triển năng động nhất thế giới, ngân hàng chung của BRICS sẽ có tổng tài sản lớn gấp 4 lần quy mô của WB, và điều đó sẽ mở đường cho khối này đóng một vai trò chủ chốt trên sân chơi tiền tệ. Có ý kiến cho rằng IMF dù là quỹ tiền tệ gắn mác “quốc tế”, nhưng nó thực sự không dành cho các nước đang phát triển. Bởi thế, một quỹ tiền tệ phương Đông ra đời có thể đem lại nhiều lợi ích cho các quốc gia không chỉ trong nội bộ BRICS mà cả bên ngoài khối nếu nó hỗ trợ các nước kém phát triển nhất thuộc châu Phi, châu Á và Mỹ Latinh. Tuy nhiên, để làm được điều này, BRICS vẫn còn phải trải qua một chặng đường dài.